Vrouwen krijgen gemiddeld minder betaald dan mannen voor hetzelfde werk. Uit het Nationaal Salarisonderzoek 2023 blijkt dat de loonkloof ten opzichte van 2021 is toegenomen. Dit is slecht nieuws. Zolang de loonkloof blijft bestaan kunnen vrouwen in een heel werkend leven ieder zo’n 300.000 euro mislopen. Hoewel ongelijke beloning voor hetzelfde werk bij wet is verboden, komt het in de praktijk nog steeds voor.

Het “verklaarbare” loonverschil 

De loonkloof is het verschil in gemiddeld bruto uurloon tussen vrouwen en mannen. Het is gebaseerd op het salaris vóór dat er belasting wordt afgetrokken en het wordt uitbetaald aan de werknemers. Vrouwen verdienen gemiddeld 13% minder per uur dan mannen. Een deel van dit verschil is te verklaren, een voorbeeld hiervan is het verschil in functie. Mannen bekleden vaker dan vrouwen een leidinggevende functie met een hoger uurloon.  

 Ook werken vrouwen bijvoorbeeld vaker in sectoren waar de lonen lager liggen, zoals de zorg of het onderwijs. Het verschil in loon wordt onder andere veroorzaakt door hardnekkige ideeën over genderstereotypen en specifieke taakverdelingen tussen mannen en vrouwen.

Het ‘moedereffect’ 

Een veelvoorkomend vrouwelijk stereotype is de zorgende vrouw. Volgens Amerikaanse econoom Claudia Goldin is dit niet gek, en wordt de loonkloof veroorzaakt door het zogenaamde ‘moedereffect’. De impact van het moederschap is volgens Goldin deels te verklaren door de aard van de huidige arbeidsmarkt. In veel sectoren wordt er van werknemers verwacht dat ze continu flexibel en beschikbaar zijn. Mannen en vrouwen verdienen aan het begin van hun carrière evenveel, maar vrouwen nemen meer taken op zich in de opvoeding en het huishouden. Hierdoor werken vrouwen eerder deeltijd dan mannen. Dit heeft een negatieve invloed op hun carrière en loon. Goldin deed onderzoek naar de loonkloof tussen mannen en vrouwen en won in 2023 de Nobelprijs voor Economie.

Het “onverklaarbare” loonverschil 

Maar er is ook een deel van de loonkloof dat onverklaarbaar is. Dit heeft te maken met (onbewuste) discriminatie. Zo krijgen mannen die hetzelfde werk doen als vrouwen vaak beter betaald. Dit wordt ongelijke beloning genoemd en is bij wet verboden. Waarom komt het in de praktijk dan toch voor? Een van de oorzaken kan zijn dat het salaris is gebaseerd op het laatst verdiende loon. Maar ook de mate en manier waarop salarisonderhandelingen plaatsvinden speelt een rol. Hierdoor worden vrouwen vaak lager ingeschaald dan mannen.  

Daarnaast wordt het werk van vrouwen minder gewaardeerd, bijvoorbeeld werk in de zorg en het onderwijs. Uit internationaal onderzoek blijkt dat dit verschil in loon voor transgender vrouwen, gehandicapte vrouwen, zwarte vrouwen en vrouwen van kleur, non-binaire personen en migranten groter is. De gevolgen van de loonkloof zijn groot en verschillen per individu.   

Hoe krijgen we de loonkloof dicht? 

Gelijk werk verdient ook gelijk loon. Het is belangrijk om de loonkloof te dichten. In de afgelopen jaren zijn er verschillende stappen gezet: 

• Via Europese wetgeving? In maart 2023 is de ‘Richtlijn (EU) 2023/970’ aangenomen. Deze richtlijn moet zorgen voor meer transparantie over de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Werknemers kunnen dan zien wat collega’s gemiddeld verdienen en werkgevers worden verplicht om te rapporteren over hun beleid om de loonkloof te dichten. De Nederlandse overheid en bedrijven hebben drie jaar om de wet om te zetten in nationale wetgeving. Dit is belangrijk omdat de overheid samen met de werkgevers nu wettelijk verplicht wordt om de loonkloof aan te pakken.  
• Via certificaten? Erasmus Q-Intelligence, onderdeel van de Erasmus Universiteit in Rotterdam, biedt aan om eventuele loonverschillen tussen mannen en vrouwen binnen bedrijven te onderzoeken en deelt daar certificaten voor uit. Als er geen grote verschillen zijn in loon tussen mannen en vrouwen krijgen organisaties het oordeel ‘uitmuntend’.  

Protesteren loont? 

Al jaren protesteren vrouwen nationaal en internationaal voor gelijk loon voor gelijk werk. Zo legden de vrouwen in IJsland op 24 oktober 2023 voor 24 uur lang betaald en onbetaald werk neer als protest tegen de loonkloof. Ook in Nederland wordt vaak aandacht gevraagd voor dit thema. In samenwerking met stichting Gelijke Beloning heeft Atria een historische tijdlijn over deze strijd gemaakt voor de ‘Ik verdien meer’ campagne in 2022. Hieronder hebben we een aantal hoogtepunten opgesteld: 

1969: Eerste ‘wilde’ vrouwenstaking 

In 1969 legden de vrouwelijke werknemers van de sigarenfabriek Champ Clark, in Nieuwe Pekela, het werk neer. De mannelijke werknemers kregen tien gulden extra per week in tegenstelling tot de vrouwelijke werknemers. De directie van de fabriek wimpelde de vrouwelijke werknemers af met het argument dat mannen immers zwaarder werk deden. Onzin, vonden de vrouwen en ze besloten dat het tijd was voor radicale actie. De vrouwen in Nieuw Pekela kregen wat zij verdienden en de beloning voor de vrouwelijke en mannelijke werknemers van de fabriek werd gelijkgetrokken. 

Meisjes bezig met het rollen van sigaren, fotograaf onbekend, circa 1900, Collectie IAV-Atria

1973: Werkende wijven

In maart 1973 staken de vrouwelijke werknemers van de fabriek Optilon in Winschoten tegen de ongelijke beloning voor hun werk en eisten hetzelfde loon als hun mannelijke collega’s. De staking krijgt landelijke aandacht. De actiegroep Dolle Mina, en andere feministische groepen verklaren zich solidair met de staking. Twee maanden later lanceert Dolle Mina het ‘Werkende wijvenplan’. Daarin pleitten zij onder andere voor gelijk loon voor gelijke arbeid, gelijke kansen in opleiding en beroep en gratis kinderopvang. Eisen die vijftig jaar later nog steeds actueel zijn. Het zou nog tot 1975 duren voor de Tweede Kamer de ‘Wet gelijk loon voor vrouwen en mannen’ aannam.

Equal Pay Day

Hoewel het in Nederland sinds 1 maart 1980 verboden is om mensen die hetzelfde werk doen verschillend te belonen, gebeurt dit nog steeds. Op 14 november is het Equal Pay Day. Vanaf die dag werken vrouwen de rest van het jaar symbolisch onbetaald. Het idee achter Equal Pay Day komt uit de Verenigde Staten en wordt sinds 2006 in Nederland onder de aandacht gebracht.  

Het is van cruciaal belang om de loonkloof te dichten.
Lees onze brochure voor een aantal inspirerende voorbeelden uit het buitenland [PDF].