No documents, no history
De geschiedenis van de vrouwenbeweging mag niet verloren gaan, besloten drie vrouwen in 1935. In dat jaar werd Atria opgericht als Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV) door Rosa Manus (1881-1942), Johanna Naber (1859-1941) en Willemijn Posthumus-van der Goot (1897-1989). Eén van de belangrijke behaalde successen van de vrouwenbeweging uit de ‘eerste feministische golf’ was de invoering van het vrouwenkiesrecht in 1919. De oprichtsters van Atria waren zich bewust van de kwetsbaarheid van o.a. dit succes. Door de economische crisis en het opkomend fascisme in Europa konden verworven rechten zo worden teruggedraaid.
Diefstal van het archief
De oprichtsters hadden het juist voorvoeld. Vlak na de bezetting in 1940 werd Atria’s voorloper gesloten en leeggeroofd door de Duitse bezetter. Zij transporteerden het met zorg opgebouwde archief naar Berlijn. De nazi’s pakten Rosa Manus op en zetten haar gevangen vanwege haar invloedrijke rol in de internationale vrouwen- en vredesbeweging. Ze werd vergast in 1942 omdat ze joods was.
Johanna Naber stierf een natuurlijke dood in 1941. Willemijn Posthumus-van der Goot begon na WO II bijna helemaal opnieuw met verzamelen en maakte een herstart met het vrouwenarchief.
In 1992 trof een historicus een deel van de archieven uit de beginjaren van Atria aan in Moskou.
Het bleek dat het Rode Leger dit tijdens hun bevrijding van Europa vanuit het oosten had meegenomen naar Moskou. Na jaren van diplomatie en onderhandelingen kwam het archiefmateriaal in 2003 – na 63 jaar! – eindelijk weer thuis. Vandaag de dag is de Collectie IAV nog altijd te bewonderen bij Atria.
Rosa Manus, Parijs, 1923, © onbekend, Collectie IAV-Atria
Vedette in vergetelheid
Het persoonlijke archief van Rosa Manus was al die jaren ook verdwenen. Na bestudering van haar archief bleek het van groot gewicht te zijn. Rosa Manus speelde een cruciale rol in tal van (inter)nationale vrouwen- en vredesbewegingen. Zoals in de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht en de Internationale Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid.
De grootste petitie uit die tijd staat bovendien op haar naam. Rosa Manus haalde wereldwijd meer dan 10 miljoen handtekeningen op als een steunbetuiging aan de ontwapeningsconferentie in 1932. Dat initiatief werd genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede. Dankzij Rosa Manus kwam eveneens Aletta Jacobs’ archief – uitgeroepen tot UNESCO-erfgoed in 2017 – in handen van Atria.
Voor lange tijd is Rosa Manus, ondanks haar indrukwekkende oeuvre, vrijwel onbekend gebleven bij het grote publiek. Geen Rosa Manus standbeeld of brug te vinden. Met de publicatie van een boek over Rosa Manus in 2017 door Francisca de Haan en Myriam Everard werd zij in ere hersteld. Nederland was een feministisch boegbeeld rijker. Uit hun onderzoek bleek dat Rosa Manus in haar tijd nog belangrijker was dan Aletta Jacobs in de hare.
Nut en noodzaak
No documents, no history: onder dit adagium richtte o.a. Rosa Manus in 1935 de voorloper van Atria op. Vandaag de dag is deze spreuk nog altijd leidend in Atria’s werk.
Hoe zorgen we er bijvoorbeeld voor dat mensen over een aantal decennia nog weten hoe de #MeToo-beweging is ontstaan?
Rosa Manus werd de personificatie van no documents, no history. Geheel ten onrechte verdween zij uit ons collectieve geheugen, omdat haar persoonlijk archief zoek was. Haar verhaal onderstreept de noodzaak van Atria’s werk. Het zorgdragen voor de historie van vrouwenemancipatie, het versterken van hedendaagse vrouwenstemmen en streven naar een gendergelijkwaardige toekomst. Sharing the past, debating the present, creating the future.
De geschiedenis van de vrouwenbeweging mag niet verloren gaan
Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis verzamelt, beheert, en deelt het erfgoed van vrouwen. Als nationaal kennisinstituut zet Atria zich in voor gelijke behandeling van vrouwen en mannen in al hun diversiteit. Het Aletta Jacobs Fonds steunt projecten van Atria. Help je mee? Elke gift komt direct ten goede aan het behoud van dit bijzondere archief.
Doneer
Lees verder: