Foto: Carla Lont bij congres, fotograaf onbekend, privécollectie.

Het is 19 augustus 1975. Carla Lont zet haar handtekening onder haar diploma voor archiefambtenaar. De afgelopen vier jaar leerde ze de fijne kneepjes van het vak aan de Rijksarchiefschool in Den Haag. Ze kon niet wachten om terug te keren naar Paramaribo, haar geboortestad, om daar aan de slag te gaan in haar vakgebied. Als alleenstaande moeder moest ze knokken, maar vond ze in haar werk, waarmee ze haar gezin onderhield, ook haar passie. Dit is het verhaal van de eerste vrouwelijke archivaris van Suriname.

Geschiedenis in eigen hand

Carla Lont wordt geboren op 12 mei 1944, in Paramaribo in Suriname. Ze groeide op in diezelfde stad en leerde al op jonge leeftijd op eigen benen te staan. Op haar 18e raakte ze zwanger en moest ze haar ouderlijk huis verlaten. Als alleenstaande moeder moest ze knokken om haar gezin te onderhouden. Toch vond Lont het belangrijk om een opleiding te volgen. Na een cursus archiefverzorging en administratieve organisatie ging Carla in 1974 studeren aan dé Rijksarchiefschool in Den Haag.

Carla had altijd al interesse in geschiedenis. Haar dochter, Elaine Lont, herinnert zich dat haar moeder zich altijd op haar gemak voelde tussen oudere mensen:

‘Ze stelde iedereen vragen over vroeger. Ik denk dat zij haar mogelijk geïnspireerd hebben. Ze moet gedacht hebben: Die geschiedenis, die moet ‘bij ons’ blijven!’

De Rijksarchiefschool was dus misschien een verrassende, maar geen onverwachte keuze.

Foto van haar klas, fotograaf onbekend, ca. 1974-1976, collectie IAV-Atria

Carla had hard gespaard voor haar opleiding. Ze was de eerste in haar familie die ging studeren. Inmiddels was ze moeder van drie zonen; ooms en tantes pasten op hen tijdens haar studie. Van 1 tante en oom kreeg ze steun. In Den Haag was Carla de enige vrouw van kleur in haar klas. Een eigen archiefschool had Suriname niet. In 1975 werd het land pas onafhankelijk van Nederland verklaard. Alle archieven van Suriname bevonden zich niet aldaar, maar in Nederland. En Carla wilde daar verandering in brengen. 

Pak alle kansen

Toen Lont in Nederland was, ging er een wereld voor haar open. Er was zoveel te zien buiten Suriname! Sindsdien zou ze haar kinderen ervan doordringen: ‘wat je ook in je leven doet, ga reizen! Je moet andere culturen leren kennen. Blijf niet bekrompen! Stel vragen!’ Carla deed dat haar hele leven en werd dan al gauw voor brutaal aangezien. In haar eigen gezin veranderde dat: ze ging altijd het gesprek aan met haar kinderen, alles mocht besproken worden. 

Vrienden

Lont studeerde af in 1976 en kon niet wachten om in Suriname aan de slag te gaan in haar vakgebied. Ze had namelijk veel plannen voor het archiefwezen daar. Ze correspondeerde er regelmatig over met familievriend en tevens archivaris en surinamist Evert van Laar:

Ik hoop dat jullie archiefplannen snel tot uitwerking komen. Zoals je weet ben ik te allen tijde bereidt te adviseren, waar ik kan, hoofdzakelijk uit genegenheid voor Suriname en zijn bewoners!’ – Van Laar aan Lont, 16 juni 1977, Rijswijk.

Veilig bewaren

Carla Lont stuitte op veel weerstand. Een archiefinstelling of documentatiecentrum had Suriname nog niet. Daarbij was niet iedereen overtuigd dat een archiefdienst in Suriname de documenten in goede en geordende staat kon bewaren. Lont wilde daar verandering in brengen en verzette zich tegen structurele en financiële ongelijkheid. In een brief reageert Evert:

‘Terecht betoog je, dat het behoud en de juiste bewerkingen van dit materiaal essentieel zijn voor de huidige administratie en ook voor het inzicht in de ontwikkeling van Suriname sedert de Tweede Wereldoorlog. […]

Je hebt gelijk: een goede en veilige opstelling van de archieven, mede gezien het klimaat, is voor het behoud van het materiaal essentieel.’
Van Laar aan Lont, 24 februari 1987, Rijswijk.

Ellebogenwerk

Dat het niet makkelijk was om in die tijd te strijden voor het juist herbergen van de geschiedenis van Suriname, mogen duidelijk zijn. Suriname werd als Republiek in 1975 dan wel onafhankelijk verklaard, maar de erfenis van het koloniale verleden lieten diepe sporen na in het archiefwezen én daarbuiten. De politieke relaties tussen Suriname en Nederland lopen stroef. Een van de struikelblokken is bijvoorbeeld ontwikkelingsgeld. Na de onafhankelijkheid zou Nederland Suriname financieel blijven steunen. Er was veel kritiek op de manier waarop Nederland zich bemoeide met de besteding van dit geld. Bovendien schortte Nederland de betaling meerdere keren op, onder andere vanwege de staatsgreep in de jaren 80. De financiële onzekerheden die daarop volgden beperkten de beschikbare middelen voor het investeren in de ontwikkeling en het beheer van het Nationaal Archief van Suriname. 

De slag van het Surinaamse archief

Carla Lont gaat werken voor het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling en start daar haar eigen afdeling Post en Archiefzaken. Dat ministerie wordt later, in 1982, verantwoordelijk voor het beheer van het zogenoemde ‘Staatsarchief’. Als hoofd van de afdeling traint Carla personeel in archiefverzorging en probeert ze iedereen te overtuigen van de urgentie van een toegankelijk en geborgen documentatiecentrum.

‘’Vanwege het feit dat papier, wat dient als bewijs en waar men lering uit kan trekken de onhebbelijke gewoonte heeft te groeien is ook het materiaal uit ons Centraal Archief gaan groeien, helaas zijn de faciliteiten daaromtrent niet zo snel meegegroeid. […]

Het is nu beslist de hoogste tijd dat men in de Republiek Suriname gaat denken aan de historie van het land, het volk m.a.w. de historie van de Natie. […] Wetenschappers stelen archivalia uit het archiefbewaarplaats of beter gezegd lenen en brengen niet terug. In het buitenland liggen Surinaamse archivalia. Wie kan dat iets schelen? Het is slechts de aandacht van de overheid die gevraagd wordt voor de zorg van de archivalia.”
Carla Lont in haar stuk Suriname en haar archieven, tussen 1977 – 1981.

Na de staatsgreep in Suriname, in 1980, verhuisde Carla haar kinderen één voor één naar het buitenland, drie kwamen naar Nederland en de jongste zoon ging naar de Verenigde Staten. Zelf bleef ze in Paramaribo, af en toe op en neer reizend, werkend aan haar doel. Vanaf dat moment had Carla veel verschillende banen. Om haar kinderen te onderhouden moest ze veel deviezen overmaken. En dus nam ze veel opdrachten aan om dat te kunnen bekostigen. Ze gaf bijvoorbeeld les op de bibliotheekopleiding, werkte voor Stichting Planbureau Suriname en was secretaris voor verschillende commissies en werkgroepen.  

Carla Lont met haar kinderen Elaine, Murphy, Clifford en Stuart, persoonlijk archief Elaine Lont.

Spreek je uit

Dat ging niet zonder slag of stoot. Als vrouw in een door mannen gedomineerd veld moest Lont vaak voor zichzelf opkomen. Voor een beter salaris bijvoorbeeld, maar ook in intimiderende situaties met werkgevers. In een brief aan de hoofdredacteur van De West op 9 januari 1989, zie je goed dat ze niet bang is om vrijuit te spreken:
‘Hierbij zend ik U de tekst van een artikel. Mocht u besluiten om deze te doen opnemen in uw dagblad, dan vraag ik U om niets weg te laten.’ 

Ze wilde ook anderen helpen en kwam daarom niet alleen op voor zichzelf, maar ook voor de rechten van andere medewerkers. Ze schreef in interne kranten vaak over de sfeer tussen collega’s en kwam op voor de rechten van schoonmakers.  

De geschiedenis van een natie

In de tussentijd lobbyt Lont onvermoeibaar door voor het archiefwezen in Suriname. Op wereldwijde conferenties gaat ze in gesprek over restituties van cultureel erfgoed. Ook neemt ze zitting in archiefcommissies en een werkgroep voor een nieuw documentatiecentrum. Niet alleen in haar eigen werkveld, maar ook daarbuiten, wil ze mensen meenemen in haar ideeën. Ze schrijft dan ook regelmatig over haar plannen in Surinaamse media, al kreeg ze daar niet altijd credits voor. In De West schrijft ze, in 1989:

‘’Mensen mogen dankbaar zijn voor archieven, omdat geschreven berichten, dragers van informatie, de geschiedenis van een natie kunnen helpen herbergen.’’

Naar Nederland

In 1992 gaat Lont aan de slag als chef bij Centraal Semi-Statisch Archief (CSSA) bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Ze kan haar hart weer ophalen in de sector waar ze blij van wordt. In 1994 vertrekt ze dan ook definitief uit Suriname en herenigt zich met haar kinderen. Ze doet een aantal cursussen aan de Archiefschool in Amsterdam en ook een studie Boek-, Bibliotheek- en Informatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam.

Vrouwenbeweging

Ook in Nederland blijft Carla Lont opkomen voor de belangen van anderen. Ze is actief binnen de vrouwenbeweging en strijdt daarin altijd voor antiracisme. Ze doet opdrachten voor verschillende Surinaamse vrouwenorganisaties en is ze één van de eersten die bij het IAV (het huidig Atria) pleit voor meer zichtbaarheid voor zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen in het archiefwezen in Nederland. De ZMV-vrouwenbeweging was een beweging in de jaren 80 en 90 van vrouwen met verschillende etnische achtergronden. Ze stonden aan het begin van het maatschappelijke debat over feminisme, gender en etniciteit in Nederland. En ze lieten hierin hun blijvende sporen na. In 2022 maakt Atria samen met F-site het onderwijsprogramma ‘De lessen van de zwarte, migranten- en vluchtelingen vrouwenbeweging’.

Nationaal Archief

In 2006 krijgt Suriname dan eindelijk een Nationaal Archief. Carla Lont zou dat helaas niet meer meemaken, zij overleed in 1999 op 55-jarige leeftijd. Lont wist als geen ander hoe belangrijk het doorgeven van de geschiedenis is. Met haar vooruitstrevende blik had ze het fantastisch gevonden dat de archieven nu voor iedereen toegankelijk zijn en gevestigd daar waar ze horen, in Suriname, hun land van herkomst.

Archieven in Suriname

Tot 1916 werden Surinaamse archieven in Suriname bewaard. Toch was de situatie daar niet ideaal: het tropische klimaat bleek meedogenloos voor de archieven. Verzuring, inktvraat, insecten en schimmel lieten hun sporen achter. Daarnaast waren er geen landelijke archiefregels of plekken om het materiaal goed te conserveren. In plaats van dat te veranderen, bracht Nederland het archief ‘tijdelijk’ over naar het Nationaal Archief in Den Haag. Deze tijdelijke verhuizing bleek echter een eeuw te duren, in afwachting van een modern archiefgebouw in Suriname. In 1956 werd onder Nederlands bestuur met de Regeling Landsarchiefdienst, het Landarchief opgericht in Suriname. Daarna volgde in 1982 de oprichting van het Staatsarchief. Deze werd in 1989 samengevoegd met de Landarchiefdienst als het Landsarchief. Pas in 2006, met ingang van de nieuwe Archiefwet, werd het Nationaal Archief Suriname (NAS) opgericht.  

In 2009 vroeg Suriname het archief terug. Er werden afspraken gemaakt over een Nationaal Archief in Paramaribo, personeel werd opgeleid en Nederland kreeg de tijd om alle stukken te digitaliseren. In 2010 werden de eerste papieren overhandigd aan Suriname en vanaf 2017 is het archief in Suriname weer compleet. De oudste stukken in het archief zijn van 1662.

Bekijk Carla’s archief

Het persoonsarchief van Carla Lont bewaren we bij Atria. Carla wist als geen ander hoe je een goed archief bijhield. Het is daarom niet voor niets een van de favoriete archieven van onze archivaris om mee te werken. Wil je meer weten over Carla Lont, of ben je benieuwd naar de verhalen van haar dochter Elaine? Bekijk dan het videoportret:

Zelf onderzoek doen in de archieven? Maak een afspraak en kom langs bij Atria.  

Milou Bollen & Eline van Miert.
Eline is bachelorstudent Geschiedenis, heeft een passie voor het ontrafelen van onderbelichte stukken in de geschiedenis en houdt zich bezig met thema’s rond gender- en migratiegeschiedenis. Momenteel is ze stagiair Marketing & Communicatie bij Atria.