Op 22 april 2022 werd in Utrecht een standbeeld van verzetsvrouw Truus van Lier onthuld, op wat haar 101^ste verjaardag zou zijn geweest. Ze heeft echter geen lang leven mogen leiden. Op 22-jarige leeftijd werd zij in concentratiekamp Sachsenhausen gefusilleerd, nadat ze was opgepakt voor het liquideren van de Utrechtse hoofdpolitiecommissaris. Ze was destijds de eerste Nederlandse vrouw die in haar eentje een moord pleegde in naam van het oorlogsverzet. Historica en biografe Jessica van Geel schreef een boek over haar dat deze maand uitkwam. Andere Tijden wijdde onlangs een speciale aflevering aan Truus van Lier (en haar zus en nicht), en nu is er dus ook een standbeeld om haar te eren.   

Van Schröder-buurmeisje tot verzetsvrouw

Truus van Lier is geboren in de rijke familie Van Lier en groeide op in de Prins Hendriklaan in Utrecht. Haar ouderlijk huis is te vinden naast het Rietveld-Schröderhuis. De begane grond van de woning functioneert tegenwoordig als ticketoffice voor het bekende monument. Het ontstaan van haar biografie heeft Van Lier te danken aan deze locatie. Jessica van Geel ontdekte wie zij was tijdens het schrijven van een biografie over Van Liers buurvrouw Schröder, die haar ’het meisje met de vergeet-me-niet ogen’ noemde.

In de familie Van Lier is het niet uitzonderlijk dat de vrouwen gingen studeren. Truus van Lier begint aan haar studie Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Utrecht. Ze wordt lid van de nog altijd bestaande vrouwenstudentenvereniging UVSV, en komt in contact met de Amsterdamse studentenverzetsgroep CS-6. De groep komt bij elkaar in het ouderlijk huis van twee broers uit het eveneens welgestelde gezin Boissevain. De studenten krijgen steun van moeder Mies Boissevain-van Lennep, die zelf verzetsstrijdster is en Joden helpt onderduiken. Aan de keukentafel worden aanslagen voorbereid, in de kelder bommen gemaakt.

Truus van Lier vermoordt de hoofdcommissaris

In de loop van 1943 liepen in Utrecht de gemoederen rond de Jodenvervolging hoog op binnen het Utrechts politiekorps. Hoofdcommissaris Kerlen was NSB’er en hard bezig met het nazistisch radicaliseren van het Utrechtse politiekorps. Al eerder dat jaar pleegde Van Lier, samen met een mannelijke kameraad, een gefaalde liquidatiepoging. Volgens Jessica van Geel was de man-vrouwsamenstelling van het aanslag plegende duo een uiterst bewuste keuze, omdat dit in het straatbeeld het minste op viel.

Maar op 3 september 1943 handelde Van Lier alleen. In haar jas had ze een speciaal binnenzakje voor haar pistool laten naaien. Op de bewuste dag wachtte ze hoofdcommissaris Kerlen bij zijn huis aan het Willemsplantsoen op. Het moment dat hij teruggekeerde van zijn werk, lostte ze twee schoten en was het gebeurd. Een ooggetuige, die 12 jaar oud was op de dag van de aanslag, vertelt in Andere Tijden dat ze de aanslagpleger in een flits weg zag vluchten op de fiets. Signalementen worden verspreid over “een ongeveer 20-jarige wielrijdster”, maar Truus van Lier word niet gepakt. Althans, niet meteen.

Verraad door een verzetskameraad

Een paar weken later heeft Van Lier een ontmoeting met CS-6 kameraden in een café in Haarlem. Onder hen is de Joodse en oorspronkelijk Duitse Irma Seelig, die verloofd is met een ander CS-6 lid en vriend van Truus, Leo Frijda. Enkele weken daarvoor waren beiden opgepakt. Seelig belandt in het Duitse Oelschlägel, waar de Duitsers haar voor een afschuwelijk dilemma stellen. Ze kan kiezen om te sterven, of om terug te keren naar haar verzetskringen en als infiltrant en verrader een dubbelrol te spelen. En daarmee mogelijk de levens van haar Joodse familie, haar geliefde en haarzelf te sparen. Ze zwicht.

Wanneer Truus van Lier het café verlaat in de jas en met een koffer van Irma Seelig – het afgesproken signaal – arresteert de Sicherheits Dienst haar. Als een van de weinige opgepakte CS-6 leden wordt Van Lier afgevoerd naar een kamp.  Waar de mannen, opgepakt naar aanleiding van hun activiteiten bij CS-6, in de duinen bij Overveen werden gefusilleerd, werden de vrouwen op de trein naar Duitsland gezet. Van Geel licht toe dat werd gevreesd dat het fusilleren van vrouwen in Nederland tot teveel onrust zou zorgen. Vrouwelijke veroordeelde verzetsstrijders werden dus stilletjes afgevoerd, waarna ze in het concentratiekamp alsnog hun einde zouden vinden.

Standbeeld van een moordenaar

Was Truus van Lier een heldin? Ze was uiteindelijk een moordenaar. Van Geel geeft toe dat het niet met zekerheid te zeggen is hoeveel levens Van Lier daadwerkelijk heeft helpen redden met haar liquidatie. Toch staat ze volledig achter de komst van haar standbeeld. Al is het maar zodat er een discussie over ontstaat, het beeld brengt Truus van Lier onder de aandacht. Op de plek waar haar dapperste en uiteindelijk fatale daad plaatsvond – aan de singel bij het Willemsplantsoen – staat ze als bronzen, levensgrote vrouw met een daadkrachtige blik in haar ogen en een tas onder haar arm.

Na de onthulling blijft het plateau onder haar voeten nog dagen bedolven worden met nieuwe bloemen.

In de collectie

Meer lezen over Truus van Lier, vrouwen in het verzet, of eerder werk van biografe Jessica van Geel? Bij Atria in de bibliotheek helpen we je graag verder. Hier alvast wat aanraders:

• Vrouwen in het verzet 1940-1945 van Jan Hof
• De vele gezichten van vrouwen in verzet van Mart van de Wiel, Lise Koning en Wendy Beers
• Het meisje met de vlechtjes van Wilma Geldof
• Archief Valentine Elisabeth Wibaut-Guilonard 1899-1994
• I love you, Rietveld van Jessica van Geel
• Truus van Lier. Het leven van een verzetsvrouw van Jessica van Geel

Foto: beeld van Truus van Lier

Sasja Alkemade, student Literatuurwetenschap & stagiair Collecties

Atria’s bibliotheek en archief in hartje Amsterdam herbergen één van de grootste collecties over vrouwen, gender en diversiteit wereldwijd. De rubriek In het nieuws reageert op actuele thema’s en ontwikkelingen vanuit relevante documentatie en publicaties binnen de collectie.