Ondanks dat zij huisvrouw werd en 4 kinderen grootbracht, wist Annette Versluys-Poelman zich op te werken tot activistische duizendpoot en pionier in de vrouwenkiesrechtbeweging. 

De keuzes van vrouwen en mannen worden al generaties gevormd door sociale normen over gender (wat mannen en vrouwen ‘horen te doen’). Deze normen worden zichtbaar in de studiebanken, op de werkvloer, en op het schoolplein. Mannen werken vaker fulltime en verdienen meer, terwijl vrouwen vaker parttime werken en het meeste doen in het huishouden.

Dit roept de vraag op hoeveel speelruimte mannen en vrouwen in Nederland daadwerkelijk hebben om hun levensweg te kiezen. Deze vraag staat centraal in ons rapport Vrij om te kiezen?. Echter, niet iedereen volgt het standaard levenspad. Ook vroeger waren er al vrouwen die wel een ander pad kozen. In deze serie kijken we naar wat we van hen kunnen leren.

In deze aflevering: Annette Versluys-Poelman: feminist en pionier binnen de vrouwenkiesrechtbeweging.

Leren

Annette Poelman werd in 1853 geboren in het Groningse Holwierde. Zij groeide op in een gezin uit de bovenklasse: vooraanstaand, vooruitstrevend, en politiek zeer geëngageerd. Vader Adriaan Louis Poelman was predikant, journalist, en Tweede Kamerlid. Hij hing radicaal liberale ideeën aan, en de kinderen in het gezin werden met even vooruitstrevende ideeën grootgebracht.

Zowel Annette als haar 5 zussen volgden een opleiding tot onderwijzer. Doorleren na de basisschool was voor vrouwen ongebruikelijk in die tijd. Maar het paste bij de moderne opvattingen van de familie Poelman.

Werken

In tegenstelling tot Suze Groeneweg, die na haar studie ongetrouwd bleef en als onderwijzer aan de slag ging, is Poelman in 1876 getrouwd met de boekhandelaar-uitgever Willem Versluys, en richtte zij zich op het huishouden en de zorg voor de 4 kinderen die het stel zou krijgen. Destijds was het ‘standaard’ levenspad van koppels namelijk dat de man betaalde arbeid en de vrouw onbetaalde arbeid verrichte: de zorg voor huishouden en kinderen.

Versluys-Poelman bewees dat een op het oog stereotiepe keuze niet hoeft te betekenen dat iemand zich niet kan onderscheiden, en uiteindelijk kan uitgroeien tot een pionier. In 1882 verhuisde de familie Versluys-Poelman van Groningen naar Amsterdam. De groep schrijvers die zich ‘Tachtigers’ noemden zochten hun heil bij de uitgeverij van Versluys, en via hen raakte Versluys-Poelman betrokken bij het sociale leven in Amsterdam.

Vanaf 1894 ging zij zelf aan de slag bij de uitgeverij. Inmiddels was ze in contact gekomen met Wilhelmina Drucker en werd ze steeds actiever in de vrouwenbeweging. Samen met enkele andere vrouwen richtte Poelman in hetzelfde jaar de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op, en werd meteen de eerste voorzitter van de vereniging. In die hoedanigheid hield zij vele speeches en schreef zij artikelen waarin zij zich als een sterk voorvechter voor vrouwenkiesrecht liet zien.

Versluys-Poelman heeft met Suze Groeneweg en Sophie Redmond gemeen dat zij zich sterk in het maatschappelijke debat roerde. Aangezien het publieke debat destijds vooral een mannenzaak was, is het feit dat zij hieraan actief deelnamen een voorbeeld van een counterstereotiepe keuze. Dit geldt ook voor Versluys-Poelman. Ondanks dat zij de stereotiepe afweging maakte om geen onderwijzer te worden maar voor het gezin te zorgen, toonde zij zich zeer counterstereotiep in haar grote maatschappelijke betrokkenheid en impact.

Trouwen en kinderen

Bij veel vrouwen uit de vrouwenbeweging zien we dat zij niet trouwden of geen kinderen kregen. Eenmaal getrouwd of met de verantwoordelijkheid voor kinderen was het voor veel vrouwen moeilijker om van het gebaande pad af te wijken. Toch lukte het Versluys-Poelman, ondanks haar 4 kinderen, om zeer actief te worden in de vrouwenbeweging. Zij bekleedde diverse vooraanstaande posities en reisde voor haar activiteiten het hele land door. Ook ondersteunde ze haar man in de uitgeverij.

Versluys-Poelman zette zich in voor allerlei zaken die vrouwen aangingen, zoals het vrouwenkiesrecht en hervorming van het huwelijksrecht. Maar ze zette zich ook erg in voor vrouwen en moeders die niet getrouwd waren. Zo werd het destijds geheel vanzelfsprekend gevonden dat ongetrouwde moeders in hun eentje de kinderen moesten grootbrengen. Ongehuwde moeders werden veel meer als een schande gezien dan ongehuwde vaders. Versluys-Poelman vond deze dubbele moraal onrechtvaardig en schreef hier stukken over.

Ook zette zij zich als oprichtster van een opvanghuis in om ongehuwde moeders door werk onafhankelijk te maken van mannen en instanties. Juist door de slechte reputatie van ongehuwde vrouwen was het bijzonder dat een getrouwde vrouw opkwam voor deze groep. [1]

Er is weinig bekend over hoe het Annette Versluys-Poelman lukte om als een van de weinige vrouwen in die tijd zo’n positie te verwerven in het maatschappelijk debat, wat zeker een prestatie is gezien de 4 kinderen die zij tegelijkertijd grootbracht. Mensen in de maatschappelijke bovenklasse hadden vaak mensen in dienst voor het huishoudelijke en zorgende werk. Dit maakte het voor haar waarschijnlijk wat eenvoudiger om veel tijd buitenshuis door te brengen. Ook zal de avantgardistische omgeving waarin zij en haar man zich bevonden een rol hebben gespeeld.

Ook nu zien we dat de omgeving bij vrouwen een belangrijke rol speelt bij de mate waarin zij de ruimte hebben om van het stereotiepe pad af te wijken. [2] Maar de mate waarin het Annette Versluys-Poelman ondanks de sterke sociale normen over gender lukte om een persoon van betekenis in de Nederlandse samenleving te worden was uitzonderlijk en is ook vandaag de dag nog bewonderenswaardig.

Meer weten over Annette Versluys-Poelman?

• Biografie Annette Versluys-Poelman
• Archief Annette Wia Luka Versluys-Poelman 1892-1895, 1953, 1955
• Lemma Annette Wiea Luka Poelman (1853 – 1914)

[1] zie brief  (68) van Titia van der Tuuk aan Annette Versluys Poelman in haar archief in de Collectie IAV-Atria

[2] Uit ons rapport Vrij om te kiezen? blijkt dat bij mannen traditionele normen sterk bepalend zijn voor het wel of niet maken van stereotiepe keuzes. Bij vrouwen is dit niet het geval, en speelt de omgeving waarschijnlijk een grotere rol.

Beeld: Annette Versluys-Poelman (8 juni 1853- 10 februari 1914) met haar kinderen. Gepubliceerd in het 6e jaarboek Vrouwengeschiedenis: De eerste feministische golf, pag. 128, Collectie IAV-Atria