Op woensdag 20 april 2022 zal voor de 18e keer de Joke Smitprijs uitgereikt worden. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) looft iedere twee jaar deze prijs uit aan een individu, groep of instelling die zich op een succesvolle manier inzet of heeft ingezet om de positie van de vrouw in de samenleving te verbeteren. Vernoemd naar de in 1981 overleden feminist Joke Smit is deze regeringsprijs – geheel in lijn met haar idealen – bedoelt om het belang van vrouwenemancipatie in ons land te onderstrepen en bevorderen.

De Joke Smitprijs 2021 bestaat uit de prestigieuze Oeuvreprijs waar dit jaar 3 bijzondere vrouwen, waaronder Agnes Samuel, kans op maken. De hoofdprijs: 10.000 euro en een uniek kunstwerk. Ook wordt die dag de winnaar van de Joke Smit Aanmoedigingsprijs bekendgemaakt. In deze categorie doen opnieuw 3 genomineerden mee die kans maken op 1000 euro. Wil je weten wie de genomineerden zijn en ben je benieuwd wat zij hebben gedaan voor de vrouwenzaak? Klik hier.

Wie is Agnes Samuel?

Agnes Samuel is één van de kanshebbers op de Oeuvreprijs. Samuel is geboren in 1938 in Paramaribo te Suriname. Daar volgt ze een opleiding tot medisch laborante en komt in de jaren ’60 naar Nederland. Vanuit Suriname had ze al gesolliciteerd voor een baan in een Amsterdams ziekenhuis.  Daar kan ze bij aankomst meteen aan de slag. Na de geboorte van haar zoon in 1964 laat ze zich vervolgens omscholen. En ze komt terecht bij het tegenwoordige Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Hier gaat zij werken als beleidsmedewerker op de afdeling Gezondheidszorg. Vanuit haar werkzaamheden krijgt ze steeds directer met de politiek te maken.

‘Mijn politieke interesse is, zoals bij veel vrouwen, in Suriname begonnen. Ik kom uit een streng katholiek gezin, thuis mocht er niet over politiek gepraat worden. In Nederland ben ik pas actief geworden.’

De politiek is voor Samuel dé manier om zich in te zetten voor een rechtvaardige samenleving en ze wordt lid van de PvdA. Binnen de partij bekleed ze verschillende functies en is lid van allerlei commissies. Ondertussen volgt ze een studie politicologie aan de Vrije Universiteit, maar voor Samuel is het nog steeds niet genoeg. Vanuit haar behoefte om écht te weten wat er speelt in de maatschappij sluit ze zich daarom aan bij de Stichting Landelijke Federatie van Surinaamse Vrouwen Zaken (LFSVZ).

‘Toen ik eenmaal actief werd in de politiek, ontdekte ik al gauw dat ik een achterban nodig had, je kunt niet namens jezelf bezig zijn. Je moet weten wat er leeft onder mensen (knelpunten, verlangens e.d.) om van daaruit een visie te ontwikkelen en de vertaalslag te maken naar de politiek.’

ZMV-vrouwen

De LFSVZ waar Samuel lid van werd is opgericht in 1984. Het doel van de stichting was opkomen voor Surinaamse vrouwen in Nederland en hun participatieproces in de samenleving vergroten, onder meer door politieke en maatschappelijke vorming. De totstandkoming van een vrouwenorganisatie zoals LFSVZ kan gezien worden als onderdeel van de Zwarte, Migranten- en Vluchtelingenvrouwenbeweging, een beweging waarbinnen vrouwen van kleur met verschillende achtergronden zich verenigden om hun eigen belangen te behartigen. Deze Zwarte, Migranten- en Vluchtelingenvrouwen voelden zich binnen de witte feministische vrouwenbeweging van de jaren ’70, ’80 en ’90 zodanig niet gehoord dat zij in diezelfde periode besluiten hun plek in de maatschappij toe te gaan eigenen. Zij richtten verschillende organisaties op en willen op die manier hun maatschappelijke stem laten horen.

Naast de LFSVZ zijn er legio voorbeelden van soortgelijke initiatieven te noemen zoals het Marokkaans Vrouwencomité, de Vereniging van Papua Vrouwen Nederland en de Caraïbische vrouwengroep Ashanti. Voor een volledige tijdlijn van de ZMV-organisaties klik hier.

Samuel en haar ‘visjes’

Als Samuel eind jaren ‘80 het stokje van de voorzitter van de stichting overneemt zullen haar politieke cursussen een heus begrip gaan worden. Bij de feministische organisatie van de PvdA, de Rooie Vrouwen, had Samuel al eens politieke cursussen gegeven. Vooral witte vrouwen bezochten deze cursussen. Maar in de cursussen die ze in de ruim 25 jaar daarna zal gaan geven, richt ze zich voornamelijk op vrouwen van kleur. Dit doet ze onder andere vanuit de LFSVZ, als directeur van het Multicultureel Instituut voor Politieke Participatie (MIVP) en voor allerlei andere lokale en regionale organisaties.

Zo’n politieke cursus van Samuel was behoorlijk intensief en serieus. Hiervoor stond ongeveer 3 tot 7 maanden en huiswerk werd zeker niet geschuwd. Ook moesten er verplicht politieke bijeenkomsten worden bezocht, werden er regelmatig politici geïnterviewd en kwamen er gastsprekers langs zoals Khadija Arib.

‘Ik heb de cursus opgezet vanuit de visie dat mensen eerst bij zichzelf te rade moeten gaan. Pas als ze weten wie ze zijn, als ze de normen en waarden van hun eigen cultuur en van Nederland kennen, kunnen ze zich in de politiek verdiepen.’

Het doel van haar cursussen: dat minstens de helft van haar ‘visjes’, zoals Samuel haar cursisten noemt, zich zullen aansluiten bij een politieke partij en op die manier bewust worden van het bestuur in hun eigen leefomgeving.

‘Verlies jezelf niet’

Samuel’s cursussen waren een regelrecht succes en ze heeft duizenden vrouwen van kleur politiek en maatschappelijk bewuster en sterker gemaakt. Haar onvermoeibare strijdvaardigheid zorgde ervoor dat deze vrouwen hun stem gingen toe-eigenen én zich steeds meer lieten horen. Samuel heeft het niet bijgehouden. Maar ze gaat ervan uit dat een deel van haar cursisten daadwerkelijk actief is geworden in de politiek. Uitzonderlijker is nog wel dat Samuel haar cursussen grotendeels vrijwillig én in de avonduren gaf naast haar reguliere werkzaamheden op het ministerie. Met passie en toewijding motiveerde ze haar cursisten, bracht ze samen en leerde hen dat politieke representatie begint bij jezelf. Maar onthoud wel altijd:

‘Wat je ook doet, blijf wie je bent. Verlies jezelf niet.’

Momenteel is Samuel 83 jaar oud. Helaas weten maar weinig mensen, afgezien dan van haar cursisten, wat Samuel allemaal heeft betekent. Ze is een pionier binnen de Zwarte, Migranten- en Vluchtelingen Vrouwenbeweging en meer mensen zouden haar naam moeten kennen. Misschien dat hier verandering in gaat komen als zij de Joke Smit Oeuvreprijs op 20 april in ontvangst mag nemen.

UPDATE: Agnes Samuel is de winnares van de Joke Smitprijs 2021. Zij kon helaas niet aanwezig bij de uitreiking. Minister Robbert Dijkgraaf reikte de prijs uit aan de zoon van Samuel die de prijs namens haar in ontvangst nam.

Meer weten over Agnes Samuel?

Hier een selectie van publicaties en artikelen in de collectie van Atria:

• Agnes Samuel. Ik blijf geloven in democratie
• Agnes Samuel. Een Haagse van Surinaamse afkomst
• Agnes Samuel. Gelijke kansen voor zwart en wit
• Hennie de Swaanprijs uitgereikt aan Agnes Samuel
• We hingen aan hun lippen. Streven naar diversiteit in de politiek
• Soms moet je conformeren aan de witte cultuur. Agnes Samuel geeft lessen politiek
• Surinaamse vrouwen in de politiek (1990)

Atria heeft een speciaal lespakket ontwikkelt en een serie nieuwsbrieven over de Zwarte, Migranten- en Vluchtelingen Vrouwenbeweging.

Foto: portret van Agnes Samuel, 2002, fotocredits: Arenda Oomen, collectie IAV-Atria

Cleo Bouwman, masterstudent Cultuurgeschiedenis van modern Europa, stagiair Collecties

Atria’s bibliotheek en archief in hartje Amsterdam herbergen één van de grootste collecties over vrouwen, gender en diversiteit wereldwijd. De rubriek In het nieuws reageert op actuele thema’s en ontwikkelingen vanuit relevante documentatie en publicaties binnen de collectie.