Aleida Nijland was de eerste gepromoveerde neerlandica van Nederland. Zij was de dochter van een leraar Nederlands.

Wie: Aleida Nijland
Alternatieve naam: Johanna Aleida Nijland
Geboortedatum: 28 maart 1870
Geboorteplaats: Hoorn, Nederland
Sterfdatum: 12 maart 1950
Plaats van overlijden: Huis ter Heide, Nederland

Het leven en werk van Aleida Nijland

Aleida Nijland (geboren als Johanna Aleida Nijland) was de vierde vrouw die in Nederland promoveerde en de eerste promovenda in Leiden. Zij was bovendien in Nederland de eerste vrouwelijke doctor in de Letterkunde.

Nijland bracht een flink deel van haar jeugd door in Batavia, waar zij woonde van haar vijfde tot haar vijftiende jaar. Ze doorliep er de lagere school en ging naar de driejarige Meisjes-HBS. Ze kon meteen in de tweede klas beginnen en behaalde haar diploma op 14-jarige leeftijd. Een jaar later startte zij in de derde klas van het gymnasium in Amsterdam. Na haar eindexamen trad Aleida Nijland in de voetsporen van haar vader. Zij studeerde vier jaar Letterkunde aan de universiteit in Leiden, waar zij in 1893 haar doctoraal behaalde. Op 15 januari 1896 promoveerde zij op het proefschrift ‘Gedichten uit het Haagsche Liederhandschrift, uitgegeven en toegelicht uit de Middel Hoogduitsche Lyriek’. De laatste stelling van bij haar proefschrift luidde:

“Het is billijk, dat der vrouw elke werkkring geopend worde, voor welke zij geschikt blijkt te zijn.”

Haar stelling paste bij haar inspanningen voor de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in 1898, waar zij zich toelegde op het thema De vrouw en haar studie. Later is zij ook betrokken geweest bij de tentoonstelling ‘De Vrouw 1813-1913’. Zij organiseerde in dit kader met haar leerlingen een culturele avond op de meisjes-H.B.S. waar zij docent was.

Nijland gaf 34 jaar les, eerst aan de Rotterdamse Bijzondere School en daarna aan de Amsterdamse meisjes-H.B.S. De laatste drie jaren van haar onderwijscarrière werkte zij aan het Gemeentelijk Lyceum in Amsterdam. In 1929 ging zij wegens gezondheidsklachten vervroegd met pensioen. Voor het middelbaar onderwijs publiceerde zij in 1908 een veel gebruikte driedelige bloemlezing, ‘Verzen’.

Neerlandica

Als neerlandica richtte Nijland zich vooral op de dichters Guido Gezelle en Joost van den Vondel. Zij liet het Nederlandse publiek kennis maken met de Vlaamse dichter Gezelle waarover zij in 1904 een bloemlezing publiceerde, en later een bundel rond de mystieke verzen van Gezelle.

Nijland zette zich in voor de stichting van het Vondel-Museum, een instelling die in de eerste plaats was gericht op het bestuderen van zijn werk. Zelf heeft zij zich lange tijd gewijd aan een studie over Vondels nooit gepubliceerde ‘Hiérusalem bevrijd’. Haar onderzoek heeft zij niet kunnen afronden. In de hoop dat een ander ermee verder zou gaan, heeft zij haar studiemateriaal aan het Vondel-Museum overgedragen. Wel heeft zij een biografie van Joost van den Vondel kunnen publiceren.

Op 12 maart 1950 overleed Aleida Nijland in Huis ter Heide, twee dagen nadat zij een auteursexemplaar van Joost van den Vondel 1587-1679 uit handen van haar uitgever had ontvangen.

Bronnen:

• Biomap 1389 (in bibliotheek Atria)
• Drie legaten van J. Verdam, A.A. van Rijnbach en J. Aleida Nijland met handschriftelijk materiaal op filologisch gebied / Christiane Berkvens-Stevelinck. In: Nieuw Letterkundig Magazijn. – 1 (1983), 1 (april), p 9-10

Auteur biografie: Mattanja Schwencke

Publicaties van Nijland

• Bloemlezing uit Guido Gezelle’s gedichten. (1904)
• Verzen (1908)
• Leven en werken van Jacobus Bellamy (1917)
• Johanna Maria Sterck-Proot 1868-1945. In: Haerlem jaarboek 1944-1945
• Joost van den Vondel 1587-1679. (1950)

Literatuur over Nijland

• Dr J. Aleida Nijland: In alles Nederlands / Hermien Manger. In: De Vrouw en Haar Huis, 1950
• Drie legaten van J. Verdam, A.A. van Rijnbach en J. Aleida Nijland met handschriftelijk materiaal op filologisch gebied / Christiane Berkvens-Stevelinck. In: Nieuw Letterkundig Magazijn, 1983
• De onweerstaanbare drang van J. Aleida Nijland: Met in een bijrol S. Muller Fzn. / Annemarie Kloosterman. In: Archievenblad. (2006)

Archieven

• • Archief J. Aleida Nijland (1870-1950) (bij Atria)
  • Brieven, foto’s en knipsels in het archief van de Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde, Universiteits Bibliotheek van de Rijks Universiteit Leiden, te Leiden.