Met verbazing lazen Mickey Steijaert en Djoeke Ardon, onderzoekers en beleidsadviseurs bij Atria, het opiniestuk Laten we in het debat over genderidentiteit bij de feiten blijven. In onderstaande blog reageren zij op het artikel. Brenda Dirkse ziet maatschappelijke gevaren in het voorstel voor vereenvoudiging van de Transgenderwet. Hierin stellen de ministers voor dat iemand op eigen autoriteit het geslacht in de geboorteakte kan laten aanpassen. In plaats van dat een externe deskundige dit moet ‘vaststellen’.

Volgens Dirkse wordt hiermee “het subjectieve gevoel” (de genderidentiteit) boven de “feitelijke werkelijkheid” (het geslacht) geplaatst. Hierdoor zou er geen “overeenstemming over objectieve feiten” meer zijn. Dirkse koppelt dit in enkele reuzenstappen aan polarisatie, complotdenken, en de bestorming van het Capitool in januari 2021. Het is een vergezochte redenatie die ze – in tegenspraak met de titel van het stuk – niet onderbouwt.

Laten we bij de feiten blijven

Allereerst de feitelijke definities van gender, genderidentiteit, genderexpressie en geslacht, die Dirkse niet juist gebruikt. Geslacht (of sekse) is een door een ander bij de geboorte toegekende binaire categorie (man of vrouw) afgeleid van lichamelijke kenmerken. Gender gaat over de typisch ‘mannelijke’ en ‘vrouwelijke’ rollen, activiteiten, en eigenschappen die (vaak onterecht) met het geslacht in verband worden gebracht. Genderidentiteit gaat over de gender waarbij iemand zich het meest thuis voelt en genderexpressie over hoe diegene dit uitdraagt. Bij de meeste transgender personen is de genderidentiteit niet in lijn met het bij de geboorte toegekende geslacht.

Hoewel Dirkse suggereert dat geslacht een ‘feitelijke werkelijkheid is’, is dat biologisch niet het geval. Dit wordt goed geïllustreerd door intersekse personen (naar schatting 190.000 mensen in Nederland). Zij zijn geboren met een lichaam dat niet past in het algemene beeld van man of vrouw. De biologie blijkt nou eenmaal niet zo eenduidig te zijn.

Er zijn veel mensen die zich niet thuis voelen bij de verwachtingen die aan hun sekse worden gekoppeld. Of voor wie de binaire indeling in mannen en vrouwen te beperkend is. Voor non-binaire personen biedt het huidige wetsvoorstel dan ook nog geen oplossing. Zij mogen nog steeds niet zelf bepalen naar welke genderidentiteit zij, voor de wet, willen leven. Voor de overheid bestaan nog alleen mannen en vrouwen.

“Objectief oordeel”

En dan het zogenaamd objectieve deskundigheidsoordeel bij het aanpassen van de geslachtsregistratie in de basisregistratie. Allereerst staat ook in de huidige wet niet dat deskundigen de sekse moeten vaststellen van degene die graag diens geslacht in de geboorteakte wil wijzigen. De deskundige stelt alleen vast of de wens om het geslacht te veranderen een ‘duurzame’ wens is. Volgens Dirkse is het oordeel van een deskundige die niet in het lichaam zit van degene over wie het gaat een objectief oordeel.  Ook dit onderbouwt Dirkse niet terwijl hier precies het probleem ligt. Op basis van welke criteria kan een deskundige dit vaststellen? In een evaluatie van de transgenderwet uit 2017 [PDF] geven nota bene de deskundigen zelf aan dat zij hiertoe niet in staat zijn.

“Subjectief gevoel”

Wij bepleiten dat de eigen ervaring de enige objectieve graadmeter is van sekse. We kunnen juist stellen dat in de gevallen van transgender personen deskundigen het geslacht bij de geboorte blijkbaar verkeerd hebben vastgesteld, en dat deze personen dit op latere leeftijd corrigeren.

Onder het stuk van Dirkse schuilt een politieke strijd. Wie bepaalt in onze gedeelde werkelijkheid de objectieve werkelijkheid, wie stelt de feiten vast? En welke ervaringen worden weggezet als ‘subjectief’? Het is tijd dat we ons realiseren dat de gedeelde werkelijkheid veel meer ‘objectieve’ perspectieven bevat dan het perspectief van degenen die aan de normen voldoen. Wat feministen in de jaren zeventig zeiden is nog steeds van toepassing: het persoonlijke is politiek. Hiermee bedoelden zij dat het erkennen van hun subjectieve ervaring als onderdeel van de gedeelde werkelijkheid, essentieel is voor gelijkwaardigheid.

Deze strijd is op allerlei terreinen gestreden, nu en in het verleden, en is nog lang niet afgelopen. Kijk naar de jarenlange en voortgaande strijd voor betere abortuswetgeving waarbij vrouwen strijden voor het serieus nemen van de eigen ervaringen. Of de strijd voor een betere wet Seksuele Misdrijven, waarbij op basis van de ervaringen van vrouwen met seksueel geweld instemming in plaats van dwang centraal komt te staan. Of de ervaringen van mensen van kleur met etnisch profileren en institutioneel racisme die langzaam in het collectieve bewustzijn als feiten worden erkend. Op diezelfde manier moet iedere Nederlander het recht krijgen om zelf te definiëren hoe de overheid hem, haar of hen registreert. Er is namelijk niemand die dat beter, objectiever en feitelijker kan bepalen, dan diegene over wie het gaat. Laat parlementariërs dus inderdaad bij de feiten blijven, en zich hard maken voor het schrappen van de deskundigenverklaring.

Mickey Steijaert en Djoeke Ardon zijn onderzoekers en beleidsadviseurs bij Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis

Lees ook:

Steun wetsvoorstel Veranderen voorwaarden wijziging vermelding geslacht in geboorteakte