Abortustijdlijn | 1984 – 2017: Debat zwakt af en focus op het buitenland

wit spandoek met tekst: abortus moet in het ziekenfondspakket blijven!

Beeld: Spandoek uit het archief van Wij Vrouwen Eisen (2009), Collectie IAV-Atria

Abortus* was met de invoer van de Wet afbreking zwangerschap legaal geworden. Toch maakte dit het nog geen makkelijk bespreekbaar onderwerp. Frederieke had bijvoorbeeld in 2008 op 22-jarige leeftijd een abortus, maar sprak er daarna met bijna niemand over. ‘Ik heb twee goede vriendinnen, waarmee ik echt heel close ben, en wij hebben alle drie niet aan elkaar verteld dat we een abortus hebben gehad tijdens dezelfde periode. Terwijl we elkaar hadden kunnen steunen.’** Pas vele jaren later begon ze er met anderen over te spreken. Als het taboe op abortus minder groot was geweest, denkt Frederieke dat ze er makkelijker over had kunnen praten. 

Ook in de politiek kwam abortus na 1984 nauwelijks ter sprake. Lange tijd veranderde er dan ook niets aan het Nederlandse abortusbeleid, met uitzondering van de invoer van de Abortuswet op de BES-eilanden in 2011. Nieuwe initiatieven van abortusactivisten focusten zich veelal op het buitenland.  

1984 – ca. 2017: Stilte in de politiek 

Nadat de Wet afbreking zwangerschap in 1984 in werking trad, werd het stil in de politiek rond het thema abortus. Tot 2022 zou de wet ongewijzigd blijven. Hoe kon het dat een onderwerp dat meer dan een decennium voor zulke felle politieke strijd had gezorgd, nu nauwelijks meer opgebracht werd? 

Een belangrijke reden was dat abortus een groot obstakel vormde bij kabinetsformaties. Confessionele partijen waren hard nodig voor een meerderheid, daarom namen coalitiepartijen niet het risico om het controversiële onderwerp opnieuw aan te snijden.  

De vrouwenbeweging had wel openlijk kritiek op de wet, onder andere op de 5 dagen bedenktijd. Maar vanwege de moeizame en langdurige onderhandelingen die tot de Wet afbreking zwangerschap hadden geleid, had zij er een hard hoofd in dat er snel verandering zou komen.  

De hoge mate van tevredenheid van Nederlanders over de bestaande abortuspraktijken droeg er ook aan bij dat abortus nauwelijks tot politieke discussies leidde.

Poster Vrouwen blijven eisen. Abortus ook voor Mies Minima. Maker onbekend (1987), Collectie IAV-Atria. 

1985: Schreeuw om Leven opgericht 

Kort nadat de Wet afbreking zwangerschap werd ingevoerd reorganiseerde de tegenbeweging zich. In 1985 richtte Bert Dorenbos, directeur van de EO, de christelijke stichting Schreeuw om Leven op. De organisatie strijdt sindsdien samen met andere anti-abortusorganisaties tegen abortus en baseert zich daarbij op christelijke waarden en normen. Al vanaf de bevruchting zou er sprake zijn van ongeboren leven dat beschermd moet worden. Schreeuw om Leven maakt gebruik van verschillende strategieën, zoals demonstraties bij abortusklinieken. Ook werden plastic foetussen met de post gestuurd naar Kamerleden, die een misleidend beeld gaven van hoe een foetus er met 12 weken uitziet. Schreeuw om Leven is medeorganisator van de Mars voor het Leven, die sinds 1992 jaarlijks georganiseerd wordt.  

1987-1988: Comité Vrouwen Blijven Eisen 

“Vrouwen blijven eisen: de pil, abortus, sterilisatie en kleuter-/consultatiezorg in het ziekenfonds.“

Dat kopte de felrode poster van het Comité Vrouwen Blijven Eisen in 1987. Het initiatief was datzelfde jaar opgericht om in actie te komen tegen de plannen van de Commissie Dekker om het Nederlandse zorgstelsel te hervormen. Abortus zou daarbij uit de basisverzekering verdwijnen. Vrouwen*** uit vakbewegingen, politieke partijen, vrouwenorganisaties en de gezondheidszorg organiseerden zich daarom samen in Vrouwen Blijven Eisen. 

1999: Women on Waves opgericht 

Abortus in een zeilboot op internationale wateren: het klinkt als een onmogelijke opgave, maar Rebecca Gomperts doet het. Sinds 1999 voert de Nederlandse arts met haar organisatie Women on Waves vroege abortussen uit voor de kust van landen waar abortus verboden is. Vrouwen worden opgehaald in de haven en naar het grotere schip gebracht, waar een mobiele abortuskliniek aan boord is. Hier kan de vrouw op een veilige manier legaal een abortus krijgen, omdat op internationale wateren het Nederlandse abortusrecht geldt voor de Nederlandse boot. De boot is al naar veel verschillende landen uitgevaren, zoals Ierland, Polen, Portugal en Mexico. In 2005 begon Gomperts met het initiatief Women on Web, dat online consultaties over abortus biedt en abortuspillen via de post verstuurt. 

2005: Eerste evaluatie Wet afbreking zwangerschap 

In december 2005 werd de Wet afbreking zwangerschap voor het eerst geëvalueerd. Uit een enquête onder 95 professionals (zoals abortusverpleegkundigen en hoofden van abortusklinieken) en 57 vrouwen die een abortus hadden gehad, bleek dat de wet goed functioneerde en goed werd nageleefd. De wet werd niet gewijzigd. Wel adviseerde de onderzoekscommissie om de bedenktermijn van 5 dagen af te schaffen, maar het kabinet nam dat advies niet over.

2011: Abortuswet op BES-eilanden ingevoerd 

In 2010 hielden de Nederlandse Antillen als land binnen het Koninkrijk der Nederlanden op te bestaan. Curaçao en Sint Maarten gingen, net als Aruba al eerder, verder als afzonderlijke landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Abortus bleef er illegaal, zoals Nederland in 1981 had besloten, maar in de praktijk werd het gedoogd. Op Curaçao kunnen vrouwen tot 12 weken terecht bij hun huisarts. Op Sint-Maarten wordt abortus ook in het tweede trimester door zowel huisartsen als gynaecologen gedaan. 

Op Bonaire, Sint Eustatius en Saba, ook wel de BES-eilanden genoemd, veranderde de abortuswetgeving wel na 2010. Deze eilanden werden als bijzondere gemeenten opgenomen bij Nederland. Tot op dat moment werd abortus er gedoogd. Op Bonaire konden vrouwen tot 9 weken naar hun huisarts voor een abortus. Vrouwen van Sint Eustatius en Saba werden doorverwezen naar Sint Maarten. Soms gebruikten vrouwen illegale medicijnen of kruiden.  

Op 10 oktober 2011 werd op de BES-eilanden de Nederlandse abortuswet uit 1984 ingevoerd. Huisartsen moesten een abortusvergunning aanvragen. Abortus was nu legaal tot 24 weken, maar er waren geen artsen op de eilanden die abortus na 12 weken konden uitvoeren. De nieuwe wet stuitte bij sommigen op verzet: men had het gevoel dat deze zonder overleg was opgelegd en dat er geen rekening was gehouden met lokale normen en waarden.

2017: SheDecides opgericht 

In januari 2017 voerde de toenmalige president van de Verenigde Staten, Donald Trump, de ‘Mexico City Policy’ in, ook wel ‘Global Gag Rule’ genoemd. Deze wet was sinds 1984 af en aan van kracht geweest en stelde dat buitenlandse NGO’s geen recht meer hadden op Amerikaans overheidsgeld als zij in ontwikkelingslanden abortus uitvoeren, informatie verspreiden over veilige abortus, of onderzoek doen naar abortus.

Als reactie daarop schreef Rutgers een brief naar minister Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking met de oproep om in actie te komen. Rutgers is als kenniscentrum voor seksualiteit en seksuele gezondheid ook actief in ontwikkelingslanden en maakte zich zorgen over de gevolgen voor de vrouwen aldaar.  

Nog diezelfde maand richtte minister Ploumen SheDecides op: een internationale organisatie die zich inzet om de toegang van vrouwen en meisjes tot seksuele voorlichting, voorbehoedsmiddelen en veilige abortus te garanderen. Het kabinet gaf een startdonatie van 10 miljoen euro. Het initiatief kreeg ook internationaal veel aandacht en de donaties stroomden binnen. In september 2017 steunden meer dan 60 landen SheDecides en was er 300 miljoen euro opgehaald. Ook nadat president Biden de Mexico City Policy in 2021 weer introk, bleef SheDecides actief.  

* Met ‘abortus’ verwijzen wij in deze tijdlijn naar ‘abortus provocatus’, oftewel het opzettelijk afbreken van een zwangerschap.
** Uit een kort telefonisch gesprek met Frederieke, met wie ik in contact kwam door een oproep om te spreken met personen die in de afgelopen jaren een abortus hebben meegemaakt of die in aanraking zijn gekomen met het thema abortus.
*** Niet alleen vrouwen kunnen zwanger worden: dit geldt bijvoorbeeld ook voor sommige transmannen en non-binaire personen. In deze tijdlijn verwijzen wij met ‘vrouwen’ naar alle mensen die zwanger kunnen raken.

Bronnen: 

Lees verder: 

Suggesties voor verder onderzoek: 

Over de abortusdiscussie in Nederland na 1984 is relatief weinig gepubliceerd. Toekomstig onderzoek zou zich bijvoorbeeld kunnen richten op:  

  • Abortus in de politiek na 1984 
  • De anti-abortusbeweging na 1984 
  • De acties van Wij Vrouwen Eisen na 1984 
  • Het buitenlands beleid van Nederland wat betreft abortus 
  • Effecten van het invoeren van de Nederlandse abortuswet op de BES-eilanden 
  • Vroege abortus onder de Abortuswet 

Jet van Swinderen, student BA History, stagiair Onderzoek & Beleid en Collecties 

Door: Atria
Delen:

Gerelateerde artikelen