De intieme blik van fotograaf Gon Buurman (1939 – 2023)

1 augustus, 2023

Foto: © Gon Buurman

Fotograaf Gon Buurman is op vrijdag 28 juli 2023 op 83-jarige leeftijd overleden. Ze geldt als één van de belangrijkste fotografen van de ‘tweede feministische golf’ in Nederland. In de jaren ’80 raakte zij verzeild in de vrouwenbeweging die stond voor de zelfstandigheid van vrouwen en hun seksuele bevrijding. De golf was bepalend voor veel vrouwen: ook voor Gon Buurman. Naast het vastleggen van verschillende demonstraties zoals: Wij Vrouwen Eisen – abortus uit het Wetboek van Strafrecht en Vrouwen tegen gedwongen heteroseksualiteit zag ze aanzienlijk veel mensen door de lens van haar camera. Buurman’s iconische portretten staan bekend om diversiteit en de inclusiviteit van sociale minderheden. Met een intieme blik op ongebruikelijke levensverhalen heeft ze de kwetsbaarheid van de mens prachtig verbeeld.

Bekijk hier de grote collectie foto’s van Gon Buurman in de Collectie IAV-Atria

Nathalie van Regenmortel (communicatiemedewerker bij Atria) interviewde Gon Buurman in februari 2017 ter gelegenheid van de tentoonstelling De intieme blik bij Atria en IHLIA. Lees hieronder hoe ze fotografeerde en wat het feminisme voor haar betekende.

Als ik naar je foto’s kijk zoek ik naar herkenning in het beeld en voeg er een eigen verhaal aan toe om het te vervolledigen. Wat zijn de echte verhalen en de waarheid achter je fotografie?

‘Je hebt je eigen waarheid. Meer is het niet. Ik kan je een verhaal vertellen bij een foto – en ik heb veel verhalen – maar jij kan net iets waarnemen in die foto wat ik er nooit in zou zien. Ik kan de liefde gefotografeerd hebben en jij kan denken: ‘Oh god, ze is toch een beetje boos!’ Je neemt altijd je eigen ervaring mee.’

Je zegt dat je veel verhalen hebt, welk verhaal en welke foto staan je het meeste bij? Hoe verwerk je de gevoelens die daar bij komen kijken?

‘Ik blijf altijd een poos contact houden met het gevoel dat ik kreeg bij de foto die ik het laatst gemaakt heb. Er zijn natuurlijk dingen die ik gefotografeerd heb waarvan ik versteld sta: mensen die voor mij vrijen; mensen die de dood in de ogen zien; of opeens maak ik foto’s in een jongensbordeel. Daar zou ik normaal gesproken nooit van m’n leven komen. Ik verwerkte vroeger mijn belevenissen vaak via het afdrukken in de donkere kamer en tegenwoordig door achter mijn computer met mijn werk bezig te zijn. Tijdens dit proces leer ik de gevoelens dragen: de dood, de handicap, de mensen met hun verhalen. Dan pas kan ik weer door naar het volgende. Het is volgens mij een goede karaktereigenschap om het op die manier te verwerken: ik raak zo niet ondersteboven van wat ik zie.’

Roelofje en haar vriend. Roelofje was niet ingeënt tegen polio. (Den Haag, 1991) © Gon Buurman

Fotografie zorgt ervoor dat je ontzettend veel mensen ontmoet, hoe trekt iemand je aandacht?

‘Ik heb heel veel mooie mensen ontmoet: niet qua uiterlijk, maar qua zijn. Het zijn voornamelijk vrouwen die ik ontmoet heb in mijn leven die zo anders zijn dan dat ik ben. Eigenlijk ben je altijd op zoek naar degene die niet op je lijkt, want dat is spannend. In de fotografie is dat net zo spannend: ik zoek naar het tegenovergestelde van mijzelf. Daar leer ik van.’

Was je als fotografe doelgericht bezig bepaalde sociale groepen die als een minderheid beschouwd worden in de maatschappij te includeren?

‘Nee, ik was me daar niet bewust van. De mensen die ik fotografeerde trokken mijn volledige aandacht. Ik geloof dat je bij je leven de dingen krijgt die je bij je horen. Het soort fotografie dat ik maak hoort bij mij.’

Je hebt veel intieme foto’s gemaakt. Hoe krijg je mensen zover?

‘Ik had vroeger kort stekeltjes haar en een brilletje op. Dan belde ik aan en zag ik mensen denken. Ze moeten even aan mij wennen. Het leuke is: ik val altijd mee. Dat is belangrijker dan dat men eerst denkt, “Oh, wat een leuke vrouw,” en je dan teleurstelt. Voor mij is dit voordelig: mensen beginnen me aardig te vinden en poseren dan hoe ik wil. Het is een wisselwerking: je geeft aandacht waardoor de ander goed zijn of haar best doet om iets terug te geven. Natuurlijk is het niet alleen nemen.’

Wat voor foto’s zou je nog willen maken?

‘Ik heb eigenlijk elke wens vervuld die ik wilde fotograferen. In een volgend leven kom ik terug met een nieuwe serie. Mijn lievelingsonderwerp blijft altijd de mens, dat is simpel. Wel heb ik eens gedacht over hoe het zou zijn om oorlogsfotografe te zijn. Ik moet er niet aan denken, maar heb er een verbeelding bij: je gaat het veld in, je ziet afgrijselijke momenten en fotografeert ze omdat jij op dat moment de camera bent en het ziet. Je denkt dan veel minder aan je eigen lichaam of wat er kan gebeuren. Het lijkt me een ander soort adrenaline dan die ik kreeg door mijn bestaande fotografie.’

Ellen Kuzwaya (1914 – 2006) Activist, politicus en schrijver in Zuid-Afrika (Amsterdam, 1985) © Gon Buurman

Wat betekende het feminisme voor jou tijdens ‘de tweede golf’? Wat voor gevoelens wakkert de vrouwenbeweging bij je aan?

‘Ja (korte stilte), je verandert er wel door. Ik kwam uit een christelijk milieu wat ook een vorm van autoriteit op mij uitoefende. Toen ik bij de vrouwenbeweging kwam, veranderde ik door alle invloeden die ik kreeg, alle gesprekken die je opeens voert en de herkenning die je opeens krijgt. Vaak heeft het ook met erkenning te maken. in mijn huwelijkse tijd zaten we in de periode van de seksuele revolutie: iedereen gedroeg zich zo vrij maar eigenlijk deden we allemaal maar wat. Het was alsof je het wiel opnieuw moest uitvinden: hoe je je zelf gedraagt, hoe je gedraagt naar je kinderen, naar je man, hoe je bent naar het leven. Het feminisme is daarom bijzonder bepalend geweest voor mij als persoon.’

Je was in je leven eerst met een man, en later met vrouwen.

‘Ik heb dat eigenlijk heel gewoon gevonden. Voor mij ging de wereld open. In feite ben ik biseksueel. Ik voel dat een vrouw veel meer en beter bij mij hoort. Daardoor heb ik in het verleden wel mensen verloren, maar dat ging nou eenmaal zo. Ik heb er in ieder geval veel van geleerd, vooral door de vrouwen om me heen.’

Hoe was het om als vrouw uit te komen voor homoseksualiteit in jouw tijd?

‘Het was niet de norm toentertijd en nu nog steeds niet. Heteroseksualiteit is de norm en wordt vaak van je verwacht. Toen ik uitkwam voor mijn homoseksualiteit raakte ik er vrienden door kwijt; ik raakte mijn schoonfamilie kwijt; ik raakte mijn eigen ouders er zelfs door kwijt. Mensen oordelen gauw en snappen niet altijd de keuzes die je maakt in je leven. Je moet keuzes maken om te weten wie je bent, anders zal je nooit genieten. Als je niet gelukkig bent, kun je anderen ook niet blij maken. Van die gedachte ben ik erg doordrongen: je moet eerst goed voor jezelf zorgen en dan pas kun je je geven aan de ander. Hierdoor kon ik me uiten over mijn voorkeur en ging de wereld voor mij open.’

De ‘tweede golf van het feminisme’ was vrij radicaal. Hoe was je zelf in die tijd?

‘Dat radicale heb ik zelf nooit gehad. Er zijn vrouwen die altijd uitgesproken zijn, maar ik ben fotograaf en ben er alleen bij in het moment. Tijdens vergaderingen durfde ik bijvoorbeeld nooit wat te zeggen. Zo was ik opgevoed. Later heb ik in mijn woongroep wel leren spreken en mijn gevoelens meer te uiten. Hier bestonden huiskamervergaderingen ook uit vrouwen die het allemaal zo goed wisten. Iedereen had gestudeerd en ik wist niet wat ik moest zeggen of dat ik überhaupt een mening had.

Ik vermoed dat een heleboel vrouwen met zulke emoties zaten sinds het altijd diezelfden waren die praatten. Zij verwoordden alles zo goed, maar staken me ook een hart onder de riem: “Ja maar, Gon. Er zijn hier overal mensen die het eens zijn met elkaar. In je eentje iets ondernemen is heel eng. Dat doe je niet zo gauw. Je onderneemt het alleen omdat je weet dat je medestanders hebt.” Daar heb ik erg van geleerd: er is altijd wel iemand in een groep die je steunt, wat mijn ogen opende en leidde tot het uitspreken van mijn eigen stem.’

Tegenwoordig kunnen er wel eens conflicten staan tussen hedendaagse feministen. Ervoer je zulke kwesties ook tijdens de ‘tweede golf’?

‘Binnen de vrouwenbeweging is natuurlijk concurrentie. Maar niet op een negatieve wijze. Er is geen jaloezie. Wij zijn samen. Samen heb je een verleden en daardoor hebben we allemaal veel ondervonden. Je steunt elkaar. De vriendinnen die ik heb zijn dan ook allemaal moordvrouwen.’

Interview door: Nathalie van Regenmortel (communicatiemedewerker bij Atria), februari 2017