Foto van Pilactie door Dolle Mina, 1970, Jan Timmer, Collectie IAV-Atria

Overal en altijd hebben mensen geprobeerd zwangerschap te voorkomen. Pas sinds de komst van de pil begin jaren zestig kunnen we spreken van betrouwbare geboortebeperking. Het voorkomen van zwangerschap werd eeuwenlang vooral buiten het huwelijk toegepast. Vanaf de 18e eeuw ging men ook binnen het huwelijk aan geboorteregeling doen. Eerst in de betere kringen, later raakte geboorteregeling ook in bredere kring verbreid.

Geboortebeperking vanaf 1800

De Engelse econoom Thomas R. Malthus schreef in ‘An Essay on the Principle of Population’ uit 1803 het volgende:

‘Geboortebeperking is het enige middel om welvaart voor iedereen te bereiken.’

Oprichting Nieuw-Malthusiaanse Bond

Martine Kramers, bestuurslid Nieuw-Malthusiaanse Bond (voorloper NVSH)

Na de publicatie van Malthus’ essay werd geboortebeperking als (positieve) invloed op de welvaart een onderwerp van maatschappelijke discussie. In Nederland werd als gevolg van de discussie rond geboortebeperking in 1881 de Nieuw-Malthusiaanse Bond (NMB) opgericht. Het doel van de bond was om door voorlichting bevolkingstoename te voorkomen zodat er welvaart voor iedereen zou komen.

Het ging in het begin dus vooral om een algemeen economisch doel, maar na enige tijd gingen juist medische en sociale motieven de belangrijkste rol spelen. In 1946 werd de NMB voortgezet als Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH)

Aletta Jacobs rol

Aletta Jacobs, de eerste vrouwelijke arts in Nederland, zag dagelijks de uitgeputte vrouwen die kind na kind baarden.

‘Dokter, kunt u mij niet iets geven dat ik een beetje aansterk?’

Met deze vraag trad schoorvoetend een bleek, holoogig vrouwtje binnen. ‘Dat zal wel gaan Juffrouw, komt u maar eens hier en gaat zitten.’ Schuchter, angstig, sloeg zij even de groote oogen uit het diep neergebogen hoofd op. Het was alsof zij zich met één blik wilde overtuigen met wie zij te doen had, of zij vertrouwen kon op medegevoel, of dat zij zich moest voorbereiden op een verachtende veroordeeling.
Een jonge ongehuwde vrouw in de praktijk van Aletta Jacobs, 1892

Ik heb drie kinderen gekregen en twee miskramen gehad en twee keer bloedvergiftiging gedurende die acht jaar  (… )

Uit een brief aan Aletta Jacobs van Mrs. Fleetwood Millar uit Ontario, USA, 11 februari 1920

Aletta Jacobs

Jacobs bracht het pessarium in Nederland

In 1882 introduceerde ze in Nederland het pessarium, nog maar net ontwikkeld door de Duitse arts Mensinga. De arme vrouwen uit haar praktijk konden als eerste experimenteren met dit voorbehoedsmiddel. Het pessarium bleef het meest betrouwbare middel tot de komst van de pil in de jaren zestig van de 20e eeuw.

Intrede van de pil in Nederland

Het heeft een tijd geduurd voor er iets anders kwam: in 1960 werd de pil goedgekeurd in Amerika. In Nederland werd de pil in 1962 geintroduceerd. Het betekende eindelijk keuzevrijheid voor vrouwen (en mannen). En het betekende dat vrouwen een meer betrouwbaar voorbehoedsmiddel kregen.

De pil werd in de loop van de jaren verder ontwikkeld. Er zijn verschillende soorten pillen op de markt gekomen bijvoorbeeld één- en tweefasenpillen. Dit betekent dat niet iedere pilgebruiker (of je haar nou gebruikt tegen acnévorming of puur als anticonceptiemiddel) dezelfde hoeveelheid hormonen hoeft te slikken. De Pil wordt dagelijks door 41% van de vrouwen tussen 18 en 45 geslikt. Daarmee is het onbetwist het meest populaire voorbehoedsmiddel, maar die populariteit is licht tanende.

Alternatieven voor pilgebruik

Het consumentenbewust wordt steeds groter en sinds het jaar 2000 grijpen steeds meer vrouwen naar alternatieve voorbehoedsmiddelen, die met minder hormonen dezelfde veiligheid kunnen garanderen als de Pil, zoals de vaginale ring, spiraaltje, anticonceptiestaafje en vrouwencondoom.

Wie moet dat betalen, vrouwen, mannen of ‘de samenleving’?

In 1972 werd de pil opgenomen in het toenmalige ziekenfondspakket. Maar vanaf 1983 leidt het vergoeden van de pil door het ziekenfonds (opheffen wegens bezuinigingen) elke 4 jaar tot discussies. Vanaf 1 januari 2004 is het ondanks de acties toch een feit voor vrouwen boven de 21 jaar. Maar daarmee was de kous nog niet af. In 2008 kon iedere vrouw namelijk wél weer via de basisverzekering gratis gebruik maken van de pil.

Toch is begin 2010 de financiering van de pil weer onderwerp van debat. Het College van Zorgverzekeringen (CVZ) adviseert de regering om wederom alleen de jonge vrouwen van onder de 21 jaar de pil gratis te verstrekken. Argument: de pil voorkomt geen ziekte. In 2011 werd de pil weer uit de basisverzekering gehaald, omdat er geen medische noodzaak voor zou bestaan. Op 25 februari 2021 heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen om de pil en andere anticonceptiemiddelen weer in het basispakket te laten opnemen.

Onze fotocollectie toont de verschillende acties die zijn gevoerd om de pil te laten opnemen in het basispakket.

Organisaties op het gebied van geboorteplanning vanaf jaren 70

Rutgers Stichting
De Rutgers Stichting is vernoemd naar de Nederlandse neomalthusianist Jan Rutgers (1850-1924). De stichting, opgericht door de NVSH, was in de jaren zeventig van de 20e eeuw succesvol met zijn consultatiebureaus voor anticonceptie, de Rutgershuizen. Aanvankelijk was de Rutgers Stichting het adres waar de gehuwde vrouw terecht kon voor voorbehoedmiddelen. Later kwamen er spreekuren voor seksuele problemen en campagnes voor veilig vrijen, en tegen seksueel geweld en ongewenste intimiteiten op het werk. De Rutgers Stichting fuseerde in 1999 met NISSO, en 1 januari 2011 met WPF.

Dolle Mina
Goede anticonceptie was één van de strijdpunten van de in 1969 opgericht actiegroep. Sinds 1970 voerden de Dolle Mina acties om de pil in het ziekenfonds te krijgen. In 1972 wordt dat gehonoreerd. Ook had Dolle Mina veel succes met acties voor legalisering van abortus. Eén van de meest bekende foto’s is er één van Dolle Mina’s met een blote buik waarop geschreven stond ‘baas in eigen buik’, gemaakt tijdens een inval op een gynaecologencongres.
Verder lezen over Dolle Mina

1974 Wij Vrouwen Eisen
Opgericht in 1974 door vrouwen uit verschillende feministische stromingen. De actiegroep voerde drie centrale eisen: abortus uit het Wetboek van Strafrecht, abortus in het ziekenfondspakket en ‘de vrouw beslist’. De bekendste actie is de bezetting van de abortuskliniek Bloemenhove in 1976. Atria beheert het archief van Wij Vrouwen Eisen.

1999 Women on Waves
In 1999 richtte de gynaecoloog Rebecca Gomperts Women on Waves op en ontwikkelde een mobiele gynaecologische kliniek. Vanaf het schip kunnen anticonceptiemiddelenworden verstrekt, informatie, trainingen en workshops gegeven en veilige en legale abortus aangeboden, buiten territoriale wateren van landen waar abortus illegaal is.