Foto: Anna Reijnvaan temidden van de familie Kuiper, 1917, © onbekend, collectie IAV-Atria

Anna was de dochter van Apolonius Johannes Reijnvaan, tabakshandelaar, en Maria Cornelia van de Poll.

Het leven en werk van Anna Reijnvaan

Anna Reijnvaan (geboren als Johanna Paulina Reijnvaan, ook gespeld Reynvaan) kreeg haar opleiding van een Franse gouvernante. Dat was indertijd in een gezin uit de gezeten burgerij gebruikelijk. Reijnvaan bleef ongetrouwd thuis wonen, maar ze was niet tevreden met dit beperkte bestaan. In 1870 vatte zij het plan op om naar Duitsland te vertrekken om daar te helpen met het verzorgen van de gewonden in de Frans-Duitse oorlog, maar haar vader verbood dat. In 1880, zij was toen al 36, behaalde zij toch het diploma van de pas opgerichte opleiding voor lekenverpleegsters, waarbij Jonkvrouw Jeltje de Bosch Kemper betrokken was. Aanvankelijk zonder toestemming van haar vader, begon zij haar eerste betrekking in het particuliere Burgerziekenhuis. Zij draaide er nachtdiensten, om ’s nachts onopgemerkt het huis uit te kunnen sluipen. Zij ruilde het voor die tijd moderne en goed georganiseerde Burgerziekenhuis echter al snel in voor het onprofessionele en ‘publieke’ Binnengasthuis, en later voor het Buitengasthuis, waar het peil van hygiëne en ziekenzorg nog lager was.

Wie: Anna Reijnvaan
Alternatieve naam: Johanna Paulina Reijnvaan, Anna Reynvaan
Geboortedatum: 5 april 1844
Geboorteplaats: Amsterdam, Nederland
Sterfdatum: 19 oktober 1920
Plaats van overlijden: Amsterdam, Nederland

Verpleegsteropleiding

Vanaf 17 mei 1883 stond zij als adjunct-directrice samen met de directeur J. van Deventer aan het hoofd van de grootscheepse en broodnodige operatie om de verpleging in het Buitengasthuis te professionaliseren en zo de ziekenzorg te verbeteren. Zij introduceerde ziekenhuiskleding voor de patiënten, en uniformen, nachtdiensten en een verpleegstersopleiding voor de ziekenverzorgsters in het Buitengasthuis. De door Reijnvaan opgezette opleiding in het Buitengasthuis diende al snel als blauwdruk voor andere verpleegstersopleidingen in het land. Zo werd Anna Reijnvaan een van de grondleggers van de moderne ziekenhuisverpleging in Nederland.

In 1890 richtte zij samen met Jeltje de Bosch Kemper het ‘Maandblad voor Ziekenverpleging’ op, waarvan het initiatief van haar afkomstig was. Zij wees in haar artikelen voor het maandblad onder andere op de nieuwe, uit Duitsland en Engeland afkomstige ideeën over besmetting en steriliteit.

In reactie op het negatieve beeld dat aan het eind van de 19e eeuw bestond van ongetrouwde vrouwen die verpleegster werden, publiceerde zij in 1892 de deels autobiografische novelle ‘Zuster Clara. Schetsen uit het leven eener verpleegster in een stedelijk gasthuis’.

Bond voor Ziekenverpleging

Toen het Buitengasthuis in 1893 werd gesloten, zette zij het werk van adjunct-directrice voort in het nieuwe Wilhelmina Gasthuis. In datzelfde jaar nam zij samen met De Bosch Kemper het initiatief voor de oprichting van de Bond voor Ziekenverpleging, die als belangrijkste doel had een landelijk programma op te stellen voor de opleiding en examinering van verpleegsters.

Reijnvaan zette zich buiten het ziekenhuis op allerlei manieren in om de ziekenverzorging te verbeteren. Zij was lid van het bestuur van het Adresbureau voor Gediplomeerde Verpleegsters in Amsterdam, oprichter en bestuurslid van de Amsterdamsche Wijkverpleging, bestuurslid van de Vereeniging Toevlucht voor Onbehuisden, oprichter van de Vereniging tot stichting van Christelijke inrichtingen voor verpleging van zwakzinnigen en voorzitter van de afdeling voor ziekenverpleging van de tentoonstelling De Vrouw.
In 1895, bij haar twaalf en een half jarig jubileum, werd een fonds met haar naam gesticht, voor verpleegsters die geldelijke steun nodig hadden. Drie jaar later, op 15 augustus 1896, moest zij vanwege gezondheidsklachten vroegtijdig afscheid nemen van haar geliefde werk. In 1920 overleed zij aan de gevolgen van de Spaanse griep.

Eind 20e eeuw werd er een lezing en een prijs naar Anna Reynvaan vernoemd. De prijs wordt uitgereikt voor vernieuwende bijdragen aan het wetenschappelijk onderzoek en aan de verpleegkundige praktijk.

Bronnen:

• Anna Reynvaan 1884-1920 / Brink-Poort, Martha van (1963)
• Johanna Paulina Reynvaan 1844 – 5 april – 1914 / Stumpff, J. Ed., Eigen haard, nr. 14, 4 apr 1914. (In: biografische map 1627)

Auteur biografie: Eva van der Plas

Publicaties van en over Johanna Reijnvaan

• Zuster Clara: schetsen uit het leven eener verpleegster in een stedelijk gasthuis / Reijnvaan, J.P. (1892)
• Anna Reynvaan 1884-1920 / Brink-Poort, Martha van (1963)
• Een pionierster uit de ziekenhuiswereld: Johanna P. Reynvaan, radio-voordracht (1947)
• Biografisch Woordenboek van Nederland – biografie Reynvaan
• Florence Nightingale Instituut – informatie over Anna Reynvaan

Archief Johanna Paulina Reijnvaan (1844-1920) (bij Atria)