Foto door Jason Leung via Unsplash

Nederland wordt vaak beschouwd als een voorbeeldland op het gebied van gendergelijkheid. Toch lukt het ons niet beter zicht te krijgen op de meest extreme vorm van gendergerelateerd geweld: femicide. Hoe praten we in Nederland over geweld in de privésfeer? Zien we de omvang en ernst over het hoofd? En doen andere Europese landen dat beter? 

Deze gastblog is onderdeel van een reeks artikelen over femicide.

Lees hier het artikel ‘Wat is femicide?’

Femicide in de EU

EIGE (Europees Instituut voor gendergelijkheid in Europa) constateert dat femicide een groot probleem is in de Europese Unie. Hoewel elk land een eigen wetgeving en aanpak hanteert, is er vaak gebrek aan specifieke wetgeving en een eenduidige definitie van femicide. In Nederland bestaat er geen specifieke wetgeving voor femicide. Daders kunnen verantwoordelijk zijn voor moord, doodslag of zwaar lichamelijk letsel. Instellingen als het CBS en Dutch Homocide Monitor (Universiteit Leiden) verzamelen gegevens over moord in de relationele sfeer.

In andere EU-landen, zoals Spanje en Italië, bestaat ook geen specifieke wetgeving voor femicide. Deze landen hebben daarentegen wel een aantal specifieke wetten om geweld tegen vrouwen* tegen te gaan. Bovendien verzamelen ze meer gegevens, bijvoorbeeld over het aantal kinderen dat in het kader van intiem partnergeweld hun leven verliezen. Ook analyseren ze verschillende vormen van femicide en geweld tegen vrouwen.

Van pionier tot bagatellisering

Er bestaat in Nederland een paradox met betrekking tot geweld in de privésfeer en geweld tegen vrouwen. In de jaren 70 liepen we als land voorop. Het waarborgen van sociale zekerheid van vrouwen stond hoog op de agenda en Nederland was één van de eerste landen met wetgeving over geweld tegen vrouwen. Voor het eerst werd geweld tegen vrouwen gezien als een politieke kwestie. Er kwam geld en beleid om dit te bestrijden en om gendergelijkheid aan te pakken. Die aanpak ziet er tegenwoordig heel anders uit. 

Conferentie Vrouwen en sexueel geweld geopend in Den Haag door Ien van den Heuvel (l) en ex-staatssecretaris Hedy d’Ancona, 1982. Foto door Hans van Dijk / Anefo, Collectie Nationaal Archief, CC0, via Wikimedia Commons

‘Ruzie of misverstand’

De omvang en ernst van geweld tegen vrouwen wordt tegenwoordig vaak gebagatelliseerd, wat ook wel trivialisering wordt genoemd. Het wuift het probleem van geweld tegen vrouwen weg en vermindert gendergelijkheid. Nu wordt femicide vaak neergezet als een privéaangelegenheid, ‘achter gesloten deuren’, of als iets dat binnen het gezin hoort, ‘een gezinsdrama’, of wordt het geweld afgedaan als iets onbeduidends, zoals een ruzie of een misverstand. Maar het trivialiseren van geweld tegen vrouwen ontkent de ernst ervan en bemoeilijkt het effectief bestrijden of maakt het zelfs onmogelijk.  

Misplaatste focus op cultuur

In het publieke debat ligt er regelmatig nadruk op gendergelijkheid en de mate van geweld tegen vrouwen in gemeenschappen met een migratieachtergrond, zoals migranten-moslimgemeenschappen. Culturele of religieuze overtuigingen van deze gemeenschappen zouden de oorzaak zijn van geweld tegen vrouwen. Deze culturalisering van het probleem haalt echter de focus weg van de structurele problemen die de oorzaak zijn van geweld tegen vrouwen, zoals patriarchale machtsverhoudingen en genderongelijkheid. Ook leidt het tot stigmatisering van deze gemeenschappen. Dit kan uiteindelijk leiden tot discriminatie en racisme. 

Geen aandacht voor machtsverschillen

Een andere belangrijk probleem in het debat rondom geweld tegen vrouwen is het verschil tussen genderneutraliteit en gendersensitiviteit. In Nederland is er een geweldaanpak waarin menselijk gedrag niet gekoppeld is aan gender, wat niet ten goede komt aan gendergelijkheid. Daar is kritiek op: mede door de genderneutrale aanpak van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld voldoet Nederland niet aan de afspraken uit de in 2016 ondertekende Istanbul Conventie.  

Het genderneutraal benaderen van geweld tegen vrouwen leidt namelijk tot bagatellisering en tot juist minder gendergelijkheid: het negeert de systemische ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in de mate waarin zij slachtoffer zijn van gendergerelateerd geweld. Met een gendersensitieve benadering kan veel meer worden bereikt, omdat er dan rekening wordt gehouden met het feit dat in Nederland vrouwen veel vaker dan mannen slachtoffer worden van huiselijk geweld. De overgrote meerderheid van de daders hierbij is man. Zonder erkenning van deze realiteit blijft genderneutraal beleid de aandacht afhouden van de specifieke problemen die vrouwen ervaren. Ook verhindert het een gerichte en doeltreffende aanpak van de oorzaken van femicide. Hierdoor krijgt femicide een algemene aanpak die niet effectief is in het specifiek aanpakken van dit geweld tegen vrouwen. 

Met een gendersensitieve benadering kan veel meer worden bereikt, omdat er dan rekening wordt gehouden met het feit dat in Nederland vrouwen veel vaker dan mannen slachtoffer worden van huiselijk geweld.

De rode schoenen staan sinds 2009 symbool voor femicide. De Mexicaanse kunstenares Elina Chauvet presenteerde toen een installatie met rode schoenen op straat in haar geboortedorp Ciudad Juárez. Hiermee reageerde ze op de de dood van haar zus, die door haar man was vermoord. Replica’s van deze installatie zijn sindsdien in meer dan tien landen tentoongesteld, waaronder Noorwegen, Argentinië, Spanje, Canada, de Verenigde Staten en België.

Stoppen met wegwuiven

Natuurlijk zijn alle vormen van geweld tegen vrouwen ernstig en vereisen deze aandacht, ongeacht de oorzaak of de context waarin het plaatsvindt. Maar dan moet hier ook naar gehandeld worden. Het bagatelliseren van geweld is schadelijk, omdat het kan leiden tot een gebrek aan begrip of empathie voor de slachtoffers en hun families. Het voorkomen van femicide hangt daarom niet alleen af van politieke actie, maar ook van culturele en sociale veranderingen. We moeten af van de normen en waarden die geweld tegen vrouwen legitimeren en tolereren. Willen we meer zicht krijgen op de extreemste vorm van geweld tegen vrouwen, namelijk femicide, dan zullen we als eerst moeten stoppen met het bagatelliseren en neutraliseren van het probleem. Alleen op deze manier komen we dichter bij gendergelijkheid. 

Inclusief taalgebruik
Met de woorden vrouwen* en meiden* worden in dit artikel personen bedoeld die zich identificeren als vrouw, ongeacht of dit hen toegeschreven was bij geboorte.    

Liedewei Lootens, masterstudent Political Science, gespecialiseerd in thematiek rond gender en geweld. Ze heeft haar bachelor Interdisciplinaire Sociale Wetenschappen (UvA) afgerond met een scriptie over femicide in Nederland.