Hoe mediamakers de daders tot middelpunt van #metoo maken. En de slachtoffers langs hun eigen #metoo-meetlat leggen.

Als ik direct de aandacht zou willen pakken, zou ik nu een persoonlijke, traumatische ervaring met seksueel overschrijdend gedrag beschrijven. Ik zou mijn ziel en pijn blootleggen wat misschien herkenning oplevert of medeleven. Of juist gezucht: weer een ‘metootje’. Ik zou de meeste kans op clicks en likes maken als het om een heel duidelijke vorm van seksueel overschrijdend gedrag zou gaan: aanranding, verkrachting of incest. Want we twijfelen nogal eens over de ernst.

Voordat ik het weet wordt mijn ervaring langs de #metoo-meetlat (van meestal mannen) gelegd. En wordt mijn ervaring met de grond gelijk gemaakt. Hoewel, zelfs wanneer je vertelt over jarenlang misbruik binnen je eigen gezin, zoals de Belgische schrijfster Griet Op De Beeck deed bij De Wereld Draait Door, ben je als getroffene verdacht totdat de schuld van – in dit geval haar vader – onomstotelijk is bewezen. De vele aanwijzingen dat haar vader haar jarenlang misbruikte en het persoonlijke leed van Op De Beeck waren niet voldoende om bepaalde heren (en een enkele vrouw) in de media te overtuigen en zij vulden – dankbaar voor content – hun stukjes op websites en in kranten.

Geen nieuws

Wanneer ik een machtige mannelijke BN’er zou beschuldigen van seksuele intimidatie dan zou mijn verhaal zelfs een mediastorm kunnen veroorzaken. De aandacht zou vervolgens op deze machtige man komen te liggen. Er zou getwijfeld worden aan mijn verhaal: journalisten zouden als aasgieren op zoek gaan naar andere slachtoffers. Mijn pijn zou al heel snel op de achtergrond raken. Want, seksueel overschrijdend gedrag meemaken – in welke vorm dan ook – is namelijk helemaal geen nieuws. Er zijn veel te veel vrouwen (en mannen) die dit ervaren. Elke dag, elke week, elke maand. En nieuws volgt nou eenmaal de uitzondering, nooit de regel.

Maar #metoo beheerst nu toch al ruim een jaar het nieuws? Klopt. Toch horen we in het nieuws maar weinig #metoo-verhalen die daadwerkelijk gaan over de seksuele intimidatie die vrouwen ervaren. Over het misbruik zelf en de gevolgen ervan in hun levens.

#metoo-beweging

De beweging begon al in 2006 toen mensenrechtenactivist en directeur van Girls for Gender Equity, Tarana Burke, de term introduceerde op social mediaplatform Myspace. Herinnert u zich de klinkende koppen nog? Inderdaad, die waren er niet. #Metoo werd pas groot nieuws toen beroemde actrices een hele machtige, witte, mannelijke producent beschuldigden van seksuele intimidatie. En natuurlijk was het onvoorstelbaar krachtig om zo vaak #metoo over tijdlijnen in de hele wereld te zien gaan, dat geeft steun en verbindt, maar laten we eerlijk zijn: voor de meeste vrouwen was de massaliteit van ervaringen met seksueel overschrijdend gedrag geen nieuws.  Meisjes leren al op jonge leeftijd over wat het betekent om vrouw te zijn in de omgeving waarin zij opgroeien. Wat het effect van hun lichaam is op anderen. Hoe je je wel of niet moet gedragen. Of: de eer van welke andere (mannen)lichamen jouw lichaam nog meer verdedigt. Het ervaren van seksueel overschrijdend gedrag (in welke vorm dan ook) vormt voor veel vrouwen een rode draad in hun leven, en/of in levens van vrouwen uit hun omgeving en als dat niet zo is, dan boffen ze. Dat laten de cijfers wel zien.

De #metoo-beweging werd nieuws, omdat de nog steeds overwegend masculiene media ontdekten hoe wijdverspreid seksuele intimidatie is. Maar ook, omdat (machtige) mannen bij bosjes beschuldigd werden. In een reconstructie in De Volkskrant van de mediastorm die over Griet Op De Beeck heen kwam, nadat ze vertelde over haar ervaringen met incest bij DWDD, zegt seksuoloog Joel Staffeleu:

Het taboe is te groot, het komt te dichtbij, al is het maar omdat we allemaal een vader, broer, neef of opa hebben, of er zélf eentje zijn.

Het taboe is te groot

Dat taboe geldt ook voor seksueel overschrijdend gedrag in het algemeen. Het is herkenbaar, het komt dichtbij, de grenzen zijn niet altijd duidelijk. Ook bij journalisten (het zijn net mensen). In een nog altijd door mannen gedomineerde mediawereld leidt dat niet zelden tot de vraag bij #metoo-verhalen: zijn de beschuldigingen wel waar? En: is het gedrag wel seksueel overschrijdend genoeg? Zo komen de slachtoffers al snel in het beklaagdenbankje te zitten. En natuurlijk, er zijn voorbeelden van valselijk beschuldigde (machtige) mannen. Maar zij blijven, hoe verschrikkelijk ook, de uitzonderingen. Toch halen hun gevallen wel eerder het nieuws, want nieuws volgt de uitzondering. In de aflevering ‘Mediamijnenveld #MeToo’ van tv-programma Medialogica roept Renée Römkens, directeur Atria, dan ook terecht de vraag op:

Waar ligt de grens tussen die incidentele valse beschuldigingen waarvan er vast hier en daar een paar tussen zitten tot en met dat miljoenenaantal aan meldingen van vrouwen waarvan je denkt: hier is iets systematisch aan de hand geweest?

Miljoenen levens die óók (deels) verwoest, verstoord of geraakt zijn. Waar is de massale zichtbaarheid voor hen? Zonder de naamloze verpakking die #metoo nu is geworden. Hoe heten zij, wat voor impact heeft het misbruik op hun levens gehad?

Daders staan centraal in nieuws over #metoo

In het nieuws over #metoo staat inmiddels de dader centraal. De vrouwen (en in mindere mate mannen) over wie #metoo gaat spelen 2^e viool. De eerdergenoemde Medialogica-aflevering is daar ook een voorbeeld van. Deze aflevering gaat over trial by media. Gaan mediamakers op de stoel van de rechter zitten wanneer zij proberen uit te zoeken wat er waar is van beschuldigingen van seksueel overschrijdend gedrag? Nagelen media daders te snel aan de schandpaal?

Het resultaat is een aflevering met 8 sprekers, waarvan 7 man, met uitgelichte voorbeelden die allemaal over mannen gaan. We zien een verslaggever en de hoofdredacteur van De Nieuwe Revu opscheppen over hun scoop van beschuldigingen van seksueel overschrijdend gedrag aan het adres van castingdirector Job Gosschalk. Daarna horen we over de rol van de media in de beschuldiging van journalist Jelle Brandt Corstius aan het adres van tv-producent Gijs van Dam. En tot slot krijgt de oud-hoofdredacteur van Vice uitgebreid de gelegenheid om te vertellen over hoe hij slachtoffer is geworden van een mediahype. Omdat hij van seksueel overschrijdend gedrag werd beschuldigd door één vrouw.

Haar verhaal

De enige casus die Medialogica bespreekt waarin een vrouw voorkomt, is er dus één waarbij de beschuldigde uitgebreid aan het woord komt over zíjn slachtofferschap. Over zíjn verwoeste leven. Zonder dat we haar verhaal horen. Of dat er wordt uitgelegd waarom we haar verhaal niet horen. De redactie van Medialogica beslist voor de kijker dat haar kant van het verhaal niet noemenswaardig is. Haar verhaal haalt de ‘mediarechter’ niet eens. Waarom ging deze aflevering – van zo’n belangrijk media kritisch programma als Medialogica – niet over de trial by media die de getroffenen van seksuele intimidatie ervaren? Meestal vrouwen. Meestal niet machtig. Zij worden langs een vage #metoo-meetlat gelegd en gedwongen om te bewijzen dat hun (niet zelden traumatische) ervaring echt gebeurd is en ook echt ernstig is.

Ik heb diep respect voor slachtoffers van seksueel overschrijdend gedrag die zo moedig zijn hun verhaal te delen. Die bereid zijn hun trauma, verdriet, pijn en twijfel met de wereld te delen, omdat ze weten dat ze daarmee anderen troosten en steunen. Wij moeten ons als mediamakers schamen dat we deze verhalen niet alleen veel te weinig optekenen, maar vooral dat we ze continu in twijfel trekken. Dat we de krachtige beweging die #metoo is regelmatig reduceren tot een verhaal over de dader. Laten we als mediamakers vooral scherp zijn of we slachtoffers van #metoo niet te makkelijk onderwerpen aan trial by media in plaats van de daders.  Want één keer slachtoffer zijn, is al erg genoeg.

Zoë Papaikonomou

Onderzoeksjournalist / docent Diversity Media
Verslaggever Superdiversiteit Nieuw Wij
Zoë is een van de gastbloggers in 2019

Fotocredits: Mihai Surdu