Het afgelopen half jaar liep streamingdienst Netflix met hem weg. Welbespraakt, charmante glimlach en op het oog niet onaantrekkelijk. Toch heeft de hoofdpersoon van Netflix’ recente, goed bekeken producties zeker dertig moorden op zijn naam staan. En het werkelijke aantal slachtoffers van seriemoordenaar Ted Bundy ligt vermoedelijk nog veel hoger.

Ted Bundy is niet alleen een van Amerika’s meest beruchte moordenaars, hij is ook een personage. In januari bracht de streamingdienst ​The Ted Bundy Tapes​ uit, de documentaire verscheen op de dag dat het precies dertig jaar geleden was dat Bundy in de staat Florida werd geëxecuteerd in de elektrische stoel. Bundy was tot de doodstraf veroordeeld voor het ombrengen en – in veel gevallen – seksueel misbruiken van een groot aantal vrouwen.

Romcom

De Netflix-documentaire over hem voelt als een spannende serie. Kijkers worden getrakteerd op een inkijkje in Bundys jeugd en studietijd, tot de aanloop naar wat vermoedelijk zijn eerste moord was, begin jaren zeventig van de vorige eeuw. Beelden van oude nieuwsuitzendingen worden afgewisseld met analyses van psychiaters, agenten en juristen die met Bundy te maken kregen, toen de omvang van zijn daden duidelijk begon te worden.

Kers op de taart zijn audiofragmenten uit interviews met Bundy. Daarin valt op hoe kalm, beheerst en ogenschijnlijk ongehinderd door enige vorm van schuldgevoel hij zijn verhaal doet. Wie zien afbeeldingen van de slachtoffers – allemaal vrouwen – maar komen als kijker weinig meer over hen te weten dan hun leeftijd, naam en in welke context ze Bundy troffen.

Anders gaat het eraan toe in ​Extremely Wicked, Shockingly Evil and Vile, de film die in mei dit jaar op Netflix verscheen. Daarin zien we Bundy vertolkt worden door de Amerikaanse acteur Zac Afron, die in het verleden vaak genoeg werd geroemd om zijn knappe voorkomen. In de film treffen we Bundy aan in een kroeg, waar hij het nodige liefdesverdriet verwerkt. We zien een charmante, gevoelige en knappe man, die al snel zijn oog laat vallen op ​Liz Kendall. De twee trekken bij elkaar in en al snel helpt Bundy met het opvoeden van Liz’ dochter. We kijken hoe Liz en Bundy dronken worden, samen plezier hebben en elkaar liefhebben, tot duidelijk wordt dat een reeks moorden in de omgeving van het stel gepleegd lijken te zijn door een man die sprekend op Bundy lijkt. Liz verbreekt de relatie, maar de twee blijven – ook als Bundy in de cel zit – om elkaar heen draaien. De film doet extreem romcom-achtig aan.

Still uit ‘Extremely Wicked Shockingly Evil and Vile’

Male Gaze

De twee producties zijn verschillend ingestoken, maar leggen beide een aantal interessante mechanismen bloot. Een van die zaken is de fascinatie die men ook dertig jaar na zijn overlijden nog voor Bundy heeft. Psychologisch valt dat best te verklaren: het brein van een man die dertig vrouwen op gruwelijke wijze misbruikte en om het leven bracht, wekt nieuwsgierigheid. Het tweede mechanisme dat we terugzien is er eentje die in de feministische literatuur over media bekendstaat als de ​Male Gaze (‘mannelijke blik’). Het werd in de jaren zeventig van vorige eeuw door filmwetenschapper Laura Mulvey gemunt en vertelt ons iets  over de mannelijke blik waarmee we naar bijvoorbeeld films en series zoals die over Bundy kijken.

De vrouw wordt in beeld gebracht als een object, waarmee de camera eigenlijk het paar ogen van een heteroseksuele man wordt.

De ‘blik van de man’ verwijst natuurlijk niet naar een willekeurige man die naar een serie kijkt, maar naar het perspectief waarmee we naar mediaproducties kijken en de bril die we daar onbewust bij opzetten. Mulvey viel daarin iets op, namelijk dat het vrouwelijk lichaam op een manier in beeld wordt gebracht die iets stiekems en erotiserends heeft. Glijdt de camera langs de heupen van de vrouw hoog, blijft het beeld even hangen op haar grote ogen en zien we haar billen van de achterkant? De vrouw wordt in beeld gebracht als een object, waarmee de camera eigenlijk het paar ogen van een heteroseksuele man wordt. De filmtheorie van Mulvey is sinds de jaren zeventig behoorlijk bekend geworden en mediaproducties maken zich tegenwoordig minder snel schuldig aan ‘male gazing’ dan de Hollywoodoeuvre die Mulvey  bestudeerde.

Cardboard characters

Toch kun je de theorie van de male gaze ook interpreteren op een manier die voorbijgaat aan het lichamelijke. Dat het niet erg van deze tijd is om een bil- of borstpartij nog uitgebreid in beeld te brengen, mag duidelijk zijn. Maar in bredere zin heeft de theorie ook betrekking op de relatie tussen de vrouw en het mannelijke. En die relatie is in beide producties over Bundy problematisch.

In de film ​Extremely Wicked, Shockingly Evil and Vile komen we over Bundys vriendin weinig meer te weten dan dat zij een dochtertje heeft, alleenstaand is en lange tijd niet gelooft dat Bundy een moordenaar is. Het bestaansrecht van het personage is totaal verweven met de hoofdpersoon Bundy en de autonomie van Liz is zo goed als verdwenen. Kwalijker is wat er in ​The Ted Bundy Tapes gebeurt​.

Wat dreef deze jonge vrouwen, waar hielden ze van en wat hadden ze willen bereiken, als ze niet door Bundy om het leven waren gebracht?

Na het verschijnen van de documentaire verscheen in de Amerikaanse media de kritiek dat we niet meer over de vrouwelijke slachtoffers te weten komen dan hun naam en een zwart-wit-foto. Een enkele keer wordt er iets over de achtergrond van het vrouwelijke slachtoffer vertelt – waar ze studeerde, waar ze woonde – maar altijd omdat die informatie een hoger doel dient, namelijk aantonen hoe de vrouw in contact kwam met Bundy.

Bron: Mamamia.com

Wat dreef deze jonge vrouwen, waar hielden ze van en wat hadden ze willen bereiken, als ze niet door Bundy om het leven waren gebracht? Die achtergrond blijft voor de kijker ongrijpbaar, waardoor de slachtoffers van Bundys gruwelijke moorden niet worden geëerd, maar vervagen tot ‘cardboard characters’. Ze vervallen tot personages die zo weinig achtergrond mee krijgen, dat de een vervangbaar is door de ander. En dat is pijnlijk, zeker als je bedenkt dat ​volgens de WHO​ wereldwijd tussen de 30 en 45 procent van de vrouwen wel eens met seksueel geweld te  maken heeft gehad.

Tegelijkertijd bevinden we ons in de paradoxale situatie waarin geweld tegen vrouwen met dergelijke series en documentaires continu op televisie zichtbaar wordt en dus op die manier wordt geromantiseerd. Willen we iets doen aan seksueel geweld tegen vrouwen, dan zal een van de stappen in dat proces ook moeten zijn dat we goed kijken naar hoe we diezelfde vrouwen – ook al is het op Netflix – als slachtoffers van geweld in beeld brengen.