Beeld: pch.vector op Freepik

Het internet kan een gevaarlijke plek voor meisjes en jonge vrouwen zijn. Grooming en sextortion, het verspreiden van wraakporno, en andere vormen van online intimidatie komen nog veel te vaak voor. Aan dit lijstje met online gevaren werd vorige week een opvallende nieuwe toegevoegd. Volgens Plan International worden meisjes en jonge vrouwen namelijk extra hard geraakt door mis- en desinformatie. De organisatie, die wereldwijd opkomt voor de rechten van kinderen, deed in het kader van Wereldmeisjesdag onderzoek bij 26.000 meisjes in 32 landen. Ze concludeerden dat meisjes en jonge vrouwen bij uitstek afhankelijk zijn van online informatie om te leren over voor hen belangrijke onderwerpen. Daarom ondervinden zij meer nadelige gevolgen van mis- en desinformatie. Atria signaleert dat het probleem nog verder gaat dan dat. Mis- en desinformatie kunnen gendergerelateerd geweld in de hand werken, en moeten daarom keihard aangepakt worden.

Internet als een bron van informatie

Plan International onderstreept in haar rapport dat het wereldwijde web bijdraagt aan de emancipatie van meisjes en jonge vrouwen. Online is uitgebreide informatie te vinden over onderwerpen die daarbuiten niet altijd even makkelijk te bespreken zijn. Denk aan informatie over seks, (seksuele) gezondheid, vrouwenrechten of feminisme. Zo quote het rapport de 22-jarige Lisa uit Malawi:

“On the issue of sexuality. I didn’t really have a chance to get to talk about it, or what happens when you’re growing up, because in my country, adults, they don’t really talk about those issues. So, the only place I will learn about everything is through the internet.”

De enige plek waar zij over seksualiteit kan leren is het internet. Lisa staat daarin niet alleen. De door Plan International ondervraagde meisjes en jonge vrouwen geven aan het internet te gebruiken om informatie te vinden over zaken als gendergelijkheid en feminisme, seks en seksuele gezondheid, gendergerelateerd geweld en LHBTIQ+-rechten.

Mis- en desinformatie

Maar wat nu als je niet zeker weet of de informatie die je online vindt wel klopt? Juist omdat meisjes en jonge vrouwen zo afhankelijk zijn van onlinebronnen, raakt mis- en desinformatie hen extra hard. Niet voor niets zegt 18% van de meisjes en jonge vrouwen uit het onderzoek van Plan International door mis- en desinformatie politiek en actualiteit niet meer te volgen. 13% geeft zelfs aan te zijn gestopt met actie ondernemen op voor hen belangrijke thema’s. Dat geldt bijvoorbeeeld voor de zeventienjarige Cripaam uit Spanje. Zij vertelt Plan International niet langer op Instagram te posten over politiek of feminisme.

Normen over hoe mannen en vrouwen zich dienen te gedragen

Wie verder leest in het rapport, moet nog een andere zorgwekkende conclusie trekken. Mis- en desinformatie propageren namelijk vooral traditionele ideeën over hoe mannen en vrouwen zich behoren te gedragen – oftewel traditionele gendernormen. Het rapport staat vol met voorbeelden. Zo deden in Ierland, rond het referendum over de legalisatie van abortus in 2018, valse berichten de ronde over de relatie tussen abortus en het syndroom van Down, depressie, en kanker. En de Indiase journaliste Rana Ayyub werd – naast talloze doodsbedreigingen – het slachtoffer van een pornografische video. Op deze manier houden mis- en desinformatie schadelijke normen over hoe mannen en vrouwen zich dienen te gedragen in stand.

Voedingsbodem voor gendergerelateerd geweld

En dat is precies waar de schoen wringt. Want stereotype gendernormen zijn onder andere een voedingsbodem voor gendergerelateerd geweld. Dit heeft onder andere te maken met  Masculine Gender Role Stress  (MGRS), het fenomeen waarbij sommige mannen het gevoel hebben hun mannelijkheid te moeten onderstrepen door middel van geweld.  Uit onderzoek blijkt dat dergelijk gewelddadig gedrag vaker voorkomt bij mannen die er stereotype gendernormen op nahouden. Zulke normen kunnen gaan over rolpatronen (bijvoorbeeld: mannen zijn stoer en moeten de kostwinner zijn) en seksualiteit (bijvoorbeeld: vrouwen zijn verantwoordelijk voor het stellen van grenzen). Wanneer hun stereotype rol bij deze mannen onder druk komt te staan, bijvoorbeeld doordat hun vrouwelijke partner meer gaat werken, kan dit leiden tot agressie. Door het continu bevestigen van dit soort stereotypen, vormen online mis- en desinformatie een voedingsbodem voor MGRS en daarmee, in potentie, gendergerelateerd geweld.

Voorbeelden van mis- en desinformatie in Nederland

Ook in Nederland kennen we helaas voorbeelden van misinformatie die schadelijke gendernormen bevestigt. Zo beweerde Forum voor Democratie-lijsttrekker Thierry Baudet in een interview met Quote  dat “vrouwen over het algemeen minder excelleren in een heleboel beroepen en minder ambitie hebben, vaak ook meer interesse hebben in gewoon meer familieachtige dingen”. Eerder raakte Baudet in opspraak door in zijn boek Voorwaardelijke liefde te schrijven dat “de realiteit is dat vrouwen overrompeld, overheerst, ja: overmand willen worden”. Beide beweringen missen iedere feitelijke basis, maar tonen wel een sterk conservatief, stereotype beeld van vrouwen. In hetzelfde straatje past de onophoudelijke stroom aan conservatief fake news rond de persoon van BIJ1-lijsttrekker Sylvana Simons.

Het continu herhalen van dit soort valse informatie bevestigt schadelijke gendernormen. Het vormt daarmee een voedingsbodem voor gendergerelateerd geweld en moet een halt worden toegeroepen. Het is namelijk de hoogste tijd dat iedereen de kansen die het internet biedt kan benutten. Maar hoe krijgen we dat voor elkaar?

Media literacy als wapen tegen gendergerelateerd geweld

In de alliantie Act4Respect maakt Atria zich sterk voor gelijkwaardige relaties onder jongvolwassenen, waarin geen plaats is voor gendergerelateerd geweld. Omdat online mis- en desinformatie de belangrijke rol van het internet als veilige omgeving voor meisjes en jonge vrouwen aantasten, en traditionele gendernormen bevestigen, is het van belang de verspreiding hiervan onder jongvolwassenen zoveel mogelijk te bestrijden.

Plan International roept overheden op om media literacy-programma’s te implementeren in schoolcurricula, waarin specifiek aandacht is voor de behoeftes van meisjes en jonge vrouwen. Daarnaast dienen overheden de implicaties van mis- en desinformatie voor meisjes en jonge vrouwen te erkennen, en te verbinden met al bestaande programma’s tegen online gendergerelateerd geweld. Net als Plan International draagt ook Atria zijn steentje bij aan het tegengaan van online intimidatie en gendergerelateerd geweld. Hieronder is een overzicht van tools en trainingen te vinden die nu direct kunnen helpen bij het bestrijden van mis- en desinformatie, online intimidatie, en gendergerelateerd geweld.

Meer weten over misinformatie en gendergerelateerd geweld?

Voor meer informatie:

• Lees  deze tips om meer te weten hoe je zelf mis- en desinformatie kunt herkennen en verdere verspreiding kunt stoppen.
• Wil je meer weten over hoe je met online intimidatie om moet gaan? Bekijk dan vooral eens de toolkit die feminist en journalist Milou Deelen ontwikkelde.
• Lees hier het verhaal van Nikki, die zelf het slachtoffer werd van sextortion en nu voorlichting geeft over deze en andere vormen van online intimidatie.

Voor professionals:

• Atria-partner Rutgers biedt de cursus Seks Online aan, met informatie over het ondersteunen van gezond seksueel gedrag online.
• Binnen de alliantie Act4Respect voeren we de pilottraining Happy2Gether uit. De training besteedt aandacht aan gezonde relaties bij jongeren, zowel fysiek als online.

Wat zijn mis- en desinformatie?
Misinformatie is valse, misleidende en vaak schadelijke informatie die zonder bewuste bijbedoelingen door mensen wordt gedeeld. Desinformatie is valse, misleidende en vaak schadelijke informatie die opzettelijk wordt gedeeld om anderen te schaden en/of uit winstbejag. Beide worden regelmatig aangeduid als fake news. Met fake news wordt echter vooral misleidende of compleet verzonnen informatie in de vorm van een regulier nieuwsbericht bedoeld. Misinformatie en desinformatie komen ook in andere vormen voor, zoals blogs, (YouTube-)filmpjes, of social media posts.