De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor duurzaam menstrueren, voor een gezondere en groenere menstruatie. In Nederland heb je bijvoorbeeld de #menstruatietransitie en wereldwijd is de #plasticfreeperiod populair.

Wereldwijd wordt er opgeroepen om na te denken over hoe vrouwen*, bedrijven en de politiek het menstrueren milieuvriendelijker kunnen maken. En dit is hard nodig, want naar schatting gooien vrouwen* jaarlijks zo’n 45 miljard hygiëneproducten weg. Paula Kragten, oprichter van het online menstruatiemagazine Period! geeft in haar boek Mooi rood is niet lelijk goed weer hoeveel dit eigenlijk is:

“Als je 45 miljard maandverbanden achter elkaar legt, dan kun je een lijn spannen van negen miljoen kilometer. De afstand naar de maan is 384.400 kilometer. Dat is bijna 12 keer op en neer naar de maan.”

Deze enorme hoeveelheid zorgt voor zo’n 590.000 ton menstruatie afval dat achterblijft. Dit heeft enorme negatieve gevolgen voor het milieu.

De vervuiler: wegwerp menstruatieproducten

Katoen

Niet alleen de berg afval is schadelijk voor het milieu, het gehele proces van productie tot het weggooien van menstruatieproducten is belastend voor het klimaat. Beginnend met katoen. Maandverband, inlegkruisjes en tampons bestaan voor een groot deel uit katoen. Erg fijn voor de vrouw*, omdat het fluweelzacht aanvoelt, ademt en super absorberend is, maar minder goed voor het milieu.

Katoen is het meest geteelde niet-voedingsgewas op aarde, verslind ontzettend veel water en is zeer gevoelig voor plagen en ziektes. Zo gevoelig dat de katoenteelt 25% van de wereldwijde, jaarlijkse insecticiden gebruikt. Deze insecticiden komen dan weer terecht in de voedselketen en hele kleine hoeveelheden in het eindproduct. Een betere optie is biologisch katoen maar dit wordt nog amper geteeld. Het aandeel biologische katoen is namelijk nog maar 3%.

CO2 uitstoot

De productie en transport van tampons, inlegkruisjes en maandverband dragen ook bij aan het opwarmen van de aarde. Dit proces van productie tot weggooien zorgt voor veel CO2 uitstoot. Schatting is dat in de Europese Unie het begin- en eindstadium van wegwerp  hygiëneproducten zo’n 245.000 ton aan CO2 per jaar uitstoten. Ter vergelijking: 245.000 ton CO2 uitstoot is net zoveel als 637.000 keer vliegen van Amsterdam naar Rome met een economy-class-vlucht.

Plastic

De meeste wegwerp menstruatieproducten bevatten plastic. Maandverband is de recordhouder, want dit product bestaat voor 90% uit plastic. Tampons bevatten minder plastic maar het is nog wel terug te vinden in de verpakking, de applicator, het touwtje en sommige tampons hebben een dun laagje plastic in het absorberende gedeelte van de tampon.

Het milieu wordt belast door deze grote hoeveelheden aan plastic doordat deze substantie nooit verdwijnt. Het wordt alsmaar kleiner totdat er alleen nog microplastic overblijft. Dit betreft plastic dat kleiner is dan 5 mm. Dit klinkt klein maar als vrouwen* jaarlijks 45 miljard hygiëneproducten weggooien draagt dit aardig bij aan de plastic afvalberg. En dit is dan weer schadelijk voor onze natuur, biodiversiteit en onze gezondheid.

Doorspoelen

Daarnaast spoelen vrouwen* gebruikten menstruatieproducten vaak nog door de wc. Dit komt bijvoorbeeld doordat er geen afvalbakje in de wc is. Het doorspoelen zorgt ervoor dat de producten via het afvalwater terecht komen in de oceanen. Het plastic in deze producten is erg schadelijk voor het zeewater en de dieren die daarin leven. Wegwerp menstruatieproducten en vochtige doekjes worden zelfs het vaakst gevonden op stranden en in de zee. Naast dat het slecht is voor het strand en de zee zorgt het doorspoelen van hygiëneproducten ook wereldwijd voor ongeveer 70% van de rioolverstoppingen (als er al een rioleringssysteem is).

Een voorbeeld hiervan is het verstopte rioolsysteem van IJburg in de gemeente Amsterdam. Het grote aantal menstruatieproducten dat door de wc werd gespoeld was de oorzaak. De gemeente riep hierna ook op om alleen de drie P’s door te spoelen: plas, poep en (toilet) papier. Het voorkomen van deze rioolverstoppingen door bijvoorbeeld meer gebruik te maken van herbruikbare menstruatieproducten bespaart veel geld. De kosten van het onderhoud en het ontstoppen van het rioleringssysteem in de Europese Unie zijn naar schatting tussen de 500 en 1000 miljoen euro per jaar. Een deel van dit geld zou bijvoorbeeld gebruikt kunnen worden voor de bestrijding van menstruatiearmoede.

Het plastic in de menstruatieproducten kan dus niet in zijn geheel gerecycled worden. En dit is niet de enige hobbel op de weg in het recycle proces. Het is namelijk een moeilijk en duur proces, omdat de producten uit verschillende materialen bestaan en er organisch materiaal aanwezig is na het gebruik van bijvoorbeeld maandverband.

Het wegwerken van de plastic afvalberg

Om de berg afval te verminderen en alle andere negatieve gevolgen tegen te gaan is het van belang dat we duurzaam gaan menstrueren. Dit kan bijvoorbeeld door over te stappen op milieuvriendelijke opties, zoals herbruikbare menstruatieproducten. Women Engage for a Common Future in samenwerking met Partners for a Healthy Environment concludeert in het rapport Toxic free periods:

“If only 20% of users would opt for a single-use menstrual cup instead of menstrual products, the amount of waste in the EU-28 could be reduced by almost 100,000 tonnes per year.”

Je zou bijvoorbeeld kunnen denken aan de menstruatiecup. En je zou het niet zeggen maar de menstruatiecup is een oldie maar een goldie. De eerste patenten dateren uit 1867. In 1937 kwam de cup op de markt in de vorm die wij in de 21^ste  eeuw nog steeds kennen. De cup is herbruikbaar en gaat tot wel 5 á 10 jaar mee. Dit scheelt dus een heleboel afval.

Een andere milieuvriendelijke optie is het wasbare maandverband. De naam zegt het al, maandverband dat herbruikbaar is doordat je het kan wassen. Het leuke is dat ze in alle soorten en maten te verkrijgen zijn en met de meest kleurvolle printjes.

Wat steeds populairder wordt is het menstruatieondergoed. Dit zijn onderbroeken met een soort ingebouwd maandverband. De binnenste laag van de onderbroek is bedekt met katoen waardoor de slip lekker zit en je geen last hebt van een luiergevoel. Ze zijn verkrijgbaar in alle varianten zoals een short, een heupslip of een string.

Huru International – duurzaam menstrueren

Ook bestaan er organisaties die zich inzetten om meisjes en vrouwen* die geen toegang hebben tot menstruatieproducten te voorzien van deze producten. Bijvoorbeeld Huru. De geboorteplaats van deze organisatie is Mukuru kwa Njenga, een sloppenwijk in het oosten van Nairobi, de hoofdstad van Kenia. Dit is een organisatie die al sinds 2008 actief is en strijdt voor een wereld waarin geen enkel meisje wordt tegengehouden door haar menstruatie. Huru International heeft als missie om de meest kwetsbare meisjes en jonge vrouwen* in Afrika te voorzien van herbruikbaar maandverband vrij van plastic en educatie betreffend seksuele en reproductieve gezondheid.

Ze zorgen ervoor dat meisjes* zich vrijer kunnen bewegen en bijvoorbeeld geen school meer hoeven te missen, omdat ze ongesteld zijn en geen menstruatieproducten hebben. Daarnaast is het herbruikbare maandverband een duurzame oplossing die goed is voor het milieu. Vooral in gebieden zoals Mukuru, waar geen systeem is voor afvalwerking, is het gebruik van herbruikbaar maandverband een absolute noodzaak. Een sloppenwijk zoals Mukuru zit namelijk niet te wachten op afvalbergen of wc’s en rioleringen die verstopt raken. Bovendien is het verbranden van maandverband slecht voor de gezondheid en milieu.

Echter, herbruikbare menstruatieproducten zijn niet voor iedereen een optie. Soms is er een gebrek aan kennis, toegang, geld of sanitaire voorzieningen. De organisatie ZanaAfrica heeft bijvoorbeeld voor wegwerp hygiëneproducten gekozen, omdat de meisjes hier zelf voor kiezen. Ze weten namelijk niet hoe ze het herbruikbare maandverband moeten wassen, drogen en opbergen. En soms ligt het niet aan het gebrek aan kennis maar zijn op plekken gewoonweg niet genoeg sanitaire voorzieningen om het maandverband te wassen.

Verduurzamen

Wegwerp menstruatieproducten blijven een groot probleem voor het milieu. Daarom is het van belang dat in landen waar de kennis, toegang, geld of sanitaire voorzieningen aanwezig zijn, de herbruikbare hygiëneproducten gepromoot worden. Ook zou het helpen om deze producten betaalbaar te maken voor mensen die zich dit niet kunnen veroorloven.

Daarnaast zouden bedrijven die niet-recyclebare producten produceren en verkopen moeten verduurzamen. Dit is nodig, omdat vrouwen* al vaak genoeg de verantwoordelijkheid op zich nemen over het klimaat, kinderen, familie en ga zo maar door. Vrouwen* ervaren al problemen rondom hun menstruatie, zoals stigmatisering en de taboevorming. Zorgen over onze ecologische voetafdruk tijdens het menstrueren zou daar niet nog eens bij hoeven te komen.

Lees verder:

• It’s only blood
• Mooi rood is niet lelijk 
• Toxic free periods
• Why the European green deal needs ecofeminism
• Het vrouwenlichaam en het medisch-wetenschappelijk onderzoek

Inclusief taalgebruik
Met het woord vrouw* (en meisje*) wordt in dit artikel personen met een baarmoeder bedoeld.

Anouk van Hilst, masterstudent History Today, stagiair Collecties

Atria’s bibliotheek en archief in hartje Amsterdam herbergen één van de grootste collecties over vrouwen*, gender en diversiteit wereldwijd. De rubriek In het nieuws reageert op actuele thema’s en ontwikkelingen vanuit relevante documentatie en publicaties binnen de collectie.

Beeld: roze tamponapplicator op laag schelpen, fotograaf: Benny Mazur, via Wikipedia Commons