De afgelopen jaren is punk met een feministische toon onder de aandacht van de wereld gebracht door de beruchte Russische groep Pussy Riot. Hun optredens communiceren over de onrechtvaardigheden die ze in hun samenleving waarnemen, met name met betrekking tot gendernormen. Punk was en blijft een krachtige manier om over de waarheid tegen de macht te spreken en de status-quo uit te dagen. Ook de stemmen van vrouwen zijn luid te horen in de geschiedenis van deze scène.

Het belang van punk feminisme

In haar boek Writing a Riot legt onderzoeker Rebekah Buchanan uit dat er vandaag nog steeds een argument bestaat waarom meisjes en vrouwen niet in geschiedenisboeken voorkomen, omdat ze in het verleden geen belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de samenleving. Ze zegt:

“This argument is able to continue and persist because we fail to acknowledge all the ways in which women and girls have participated in social, political, and personal change. (…) In order to change this narrative, we need to continue to find and share the narratives and histories of women.”

Het blijft dus een inspanning om licht te werpen op de ervaringen en bijdragen van vrouwen in de geschiedenis. Een enigszins controversieel maar impactvolle deelname van vrouwen was in de punkscene. Hier deelden ze een feministische boodschap via kunst, muziek, literatuur en mode.

Wat is punk eigenlijk?

In wezen ging punk over het creëren van een eigen cultuur, in plaats van zich bij de mainstream aan te sluiten (Dowes, p. 154). Enkele elementen die kenmerkend zijn voor punk zijn: anti-consumentisme, anti-kapitalisme, doe-het-zelf stijl en woede.

“The early days of punk felt like a genuine revolution, like anyone was welcome to help shape this exciting movement, simply by being their own, unique, expressive and creative selves” (Dowes, p. 180).

Tegelijkertijd was en blijft punk zwaar politiek, omdat het kritiek levert op de politieke realiteit, vooral als het gaat om onrecht. Voor vrouwen in punk had veel van de boodschap die ze creëerden te maken met feminisme. Ook ging het over de tekortkomingen van de samenleving en zelfs hoe vrouwen in de punkscene worden behandeld.

De punkesthetiek

Veel van de punkesthetiek hing van doe-het-zelfmode af. De mensen gebruikten mode om een statement te maken die verder ging dan maatschappelijke conventies en kledingetiquette. Vaak in de vorm van blootgestelde huid, extreme make-up, en gescheurde kleding. Deze esthetische keuzes waren voor punkers een manier om een statement te maken en te laten zien dat ze weigeren zich aan de normen van de samenleving te houden.

Fotograaf Grant Mitchell, via Wikimedia Commons

De velen vormen van punk

Hoewel het een groot deel van de scene uitmaakt, draait punk niet alleen om muziek. Elementen ervan vonden hun weg naar de beeldende kunst, mode en literatuur. Dit zijn enkele artiesten wiens werk punk-elementen bevat:

• Kathy Acker was een Amerikanse schrijfster. Haar romans zijn een vorm van experimentele literatuur die de conventies van literaire teksten uitdaagt, evenals maatschappelijke normen, vooral in termen van geslacht en verlangen. Hoewel ze zelf geen riot grrrl was, was haar esthetiek erg punk en haar werk inspireerde andere jonge vrouwen. Enkele van haar romans, evenals als haar biografie After Kathy Acker zijn in de collectie van Atria te vinden.

Kathy Acker in 1996, via Wikimedia Commons

• Linder Sterling is een Britse kunstenaar, performancekunstenaar en fotograaf die een feministische houding in haar kunst verwerkt. Hoewel haar werk vandaag ook enkele aspecten van punk omvat, zat ze in de vroege jaren 80 in de punkband Ludus. Die richtte zich in hun muziek op verlangen en genderpolitiek.
• Vivienne Westwood is een Britse modeontwerper. Veel van haar vroege ontwerpen kwamen overeen met en beïnvloedden de punkesthetiek van gescheurde kleding met een doe-het-zelf-gevoel. Haar ontwerpen zetten punk in de schijnwerpers en daagden modeconventies uit. Je kunt meer over haar lezen in haar biografie, Vivienne Westwood, in de collectie van Atria.

Riot Grrrl

Vooral in het begin van zijn ontstaan, bestond de punkscene voornamelijk uit witte mannen. Als reactie hierop creëerden jonge vrouwelijke punkers hun eigen ruimtes waarin ze samen konden komen en vervolgens de door mannen gedomineerde scene betreden.

“Putting the punk back into feminism, and feminism into punk” – Liberty, Riot Grrrl New York City (Buchanan, p. 25).

Een van de belangrijkste plekken voor vrouwen in de punkscene in de jaren 80 en 90 was de Riot Grrrl-groep. Degenen die zich als riot grrrl identificeerden hielden bijeenkomsten en schreven zines waarin ze met elkaar communiceerden. Veel van de onderwerpen die ze bespraken waren feministisch van aard, met als een van de belangrijkste thema’s seksueel geweld. Maar over het algemeen was Riot Grrrl een ruimte waar jonge vrouwen hun ervaringen in een patriarchale samenleving en punkscene konden delen.

Meer werk nodig

Hoewel het voor velen inspirerend was, waren er ook verschillende problematische aspecten aan Riot Grrrl. Een van de grootste problemen was dat het vrouwen van kleur uitsloot van het feministische gesprek. Riot Grrrl stond voornamelijk open voor witte vrouwen uit de middenklasse, aangezien deze groep de meeste toegang had tot middelen zoals tijd en geld om zines te maken, naar bijeenkomsten te gaan en muziekapparatuur te kopen om bands te vormen.

Maar dit probleem is niet onopgemerkt gebleven. Mimi Thi Nguyen is een punk onderzoeker, en haar houding ten opzichte van Riot Grrrl is een die pleit voor de opname van de verhalen en ervaringen van vrouwen van kleur in het feministische discours dat de beweging wilde produceren.

Net als Nguyen stelt Rebekah Buchanan dat het belangrijk is om gender en ras niet als aparte zaken te beschouwen, maar als met elkaar verweven. Ze legt het belang uit van taal in bewegingen zoals Riot Grrrl, en laat zien dat taal en de uitdrukking ervan in punkmuziek, kunst, esthetiek en literatuur de maatschappelijke gender- en rassendiscriminatie en onrecht krachtig kan uitdagen.

De erfenis van Riot Grrrl

Een van de belangrijke erfenissen van Riot Grrrl, volgens Buchanan, is dat het het stigma rond gesprekken over seksueel misbruik uitdaagde. De ruimtes die deze groep creëerde via haar gemeenschap en de zines, muziek en kunst hebben bijgedragen aan het doorbreken van de stilte rond gendergerelateerd geweld.

Skinny Girl Diet op Meltdown Festival  in 2018, fotograaf: Paul Hudson, via Wikimedia Commons

Meer dan 30 jaar later wordt er niet meer veel gesproken over Riot Grrrl. Maar er zijn vandaag de dag nog steeds feministische kunstenaars die inspiratie putten uit de geschiedenis en de impact ervan. Dit zijn er een paar voorbeelden van:

• Gabriella “Guitar Gabby” Logan is een Amerikaanse muzikant die werkt aan het laten horen van de stemmen van vrouwen van kleur in de muziekindustrie. Ze is de oprichter van The TxLips Band, een collectief voor muzikanten van kleur van alle geslachten en seksualiteiten.
• Skinny Girl Diet is een Britse politieke punkband. Ze zijn direct geïnspireerd door Riot Grrrl en hebben samengewerkt met muzikanten die bij de groep betrokken waren. Ze brengen nieuwe feministische perspectieven naar de punkscene door te praten en te zingen over gendergelijkheid in de samenleving en in de muziekscene.
• The Male Gaze is een feministische punkrockband uit de Filipijnen. Hun esthetiek is opvallend: het bestaat uit schoolmeisjesuniformen. Ze hebben dit gekozen om het beeld van een ‘braaf meisje’ uit te dagen. Hun muziek gaat onder andere over verlangen, seksueel geweld en de moeilijkheden van een queer relatie in een hetero-normatieve samenleving.

Wat wordt de toekomst van punk feminisme?

Academici die geïnteresseerd zijn in de punkscene van de jaren 80 en 90 en in Riot Grrrl beweren specifiek dat hoewel de groep zich serieus bezighield met feminisme, het aan intersectionaliteit ontbrak. Het is echter inspirerend om een hernieuwde houding te zien ten opzichte van wat Riot Grrrl in gang heeft gezet. Hedendaagse feministische punkuitingen blijven relevant, omdat ze een reactie zijn op maatschappelijk onrecht. Pussy Riot is hier een van de bekendste voorbeelden van. Maar het is interessant om te zien hoe punk blijft reageren op de politieke en sociale realiteit in verschillende delen van de wereld.

Aangezien politieke en maatschappelijke problemen zich blijven voordoen, zal het punkfeminisme dat zeker ook doen. Wie weet wat de volgende bewegingen in de scene zullen zijn?

Sabria Schouten, masterstudent Comparative Literary Studies, stagiaire Collecties

Lees verder:

• Girls to the Front
• Women Make Noise
• Riot Grrrl
• Writing a Riot
• We Were Feminists Once
• Women of the Underground
• Cinderella’s Big Score
• Revisiting the riot: an interview with punk veteran Mimi Thi Nguyen
• After Kathy Acker
• Vivienne Westwood

Beeld: Button Revolution Grrrl Style Now, via Wikimedia Commons

Atria’s bibliotheek en archief in hartje Amsterdam herbergen één van de grootste collecties over vrouwen, gender en diversiteit wereldwijd. De rubriek In het nieuws reageert op actuele thema’s en ontwikkelingen vanuit relevante documentatie en publicaties binnen de collectie.