Foto: Koningin Juliana in gesprek met Anna Blaman tijdens het Boekenbal 1958, Joop van Bilsen (ANEFO), via Wikimedia Commons

Anna Blaman is een pseudoniem van Johanna Petronella Vrugt. Zij was de dochter van Pieter Jacob Vrugt, rijwielhandelaar en -reparateur, en Johanna Karolina Wessels. Anna Blaman vestigde haar naam in 1941 met de debuutroman Vrouw en vriend. Enige jaren later, in november 1948, verscheen Eenzaam avontuur, een roman die door Simon Vestdijk omschreven werd als een meesterwerk, maar in de reformatorische en katholieke pers grote deining veroorzaakte vanwege de (homo-)erotische passages.

Wie: Anna Blaman
Geboortedatum: 31 januari 1905
Geboorteplaats: Rotterdam, Nederland
Sterfdatum: 13 juli 1960
Plaats van overlijden: Rotterdam, Nederland
Alternatieve naam: Johanna Petronella Vrugt, Anna Vrugt, Jo Vrugt

Leven van Anna Blaman

Anna Blaman werd op 31 januari 1905 geboren in Rotterdam. Haar vader was Pieter Jacob Vrugt en eerder getrouwd geweest. Na een scheiding hertrouwde hij met Johanna Karolina Wessels. Zij kregen 3 kinderen. Anna had geen goede band met haar vader. Ze vond hem wreed ten opzichte van dieren en hij wilde van haar, ondanks haar zwakke gezondheid, hardhandig een ‘flinke meid’ maken.

In haar vroege jeugd verhuisde het gezin regelmatig. Toen Anna twaalf jaar was overleed haar vader op 44-jarige leeftijd aan een hartkwaal. Hij liet zijn gezin 4 fietsenzaken na, die haar moeder verkocht om met de opbrengst een pension in de Weste Wagenstraat te beginnen.

Na de lagere school volgde Anna de kweekschool en haalde in 1924 haar onderwijsakte en in 1926 de hoofdakte. Zij ging lesgeven op een groot aantal scholen in Rotterdam. In haar kweekschooltijd werd zij zich bewust van haar homoseksuele geaardheid. Ze werd verliefd op een voordrachtskunstenares (die later als Sara Obreen voorkomt in haar roman Vrouw en vriend).

In 1927 stuurde Anna Blaman wat letterkundig werk naar de uitgever W.L. Brusse, de mededirecteur van W.L. en J. Brusse’s Uitgeversmij. NV, die haar aanmoedigde. Twee jaar later liet ze Brusse haar roman Peter Minne lezen. Brusse voelde wel iets voor een uitgave, maar Anna zag toen af van publicatie, omdat ze de roman bij nader inzien niet goed vond.

Ziek

In 1935 nam ze ontslag als onderwijzer vanwege haar zwakke gezondheid en kreeg een administratieve baan bij het gemeentelijk gasbedrijf. In 1936 werd ze opgenomen in het Bergweg-Ziekenhuis te Rotterdam. De artsen dachten aan een ongeneeslijke nefritis (nierontsteking). Op verzoek van haar moeder kwam ze weer thuis. De diagnose van de medici bleek echter niet juist te zijn, want ze herstelde van haar ziekte. Toch zocht zij sindsdien geen betrekking meer en wijdde zij zich uitsluitend aan studie en literatuur. In het ziekenhuis had zij kennis gemaakt met de verpleegster Alie Bosch (zuster B.), de vrouw met wie ze een complexe verhouding kreeg, maar met wie ze wel haar hele leven bevriend zou blijven.

Literaire productie

In 1938 bood Blaman een dichtbundel aan aan uitgever A.A.M. Stols. Deze weigerde de bundel en gaf haar het advies haar poëzie in tijdschriften te plaatsen. Blaman debuteerde met gedichten in het tijdschrift Helicon en met schetsen waaronder de novelle Romance in het maandblad Werk (1939). Vanaf deze tijd begint haar literaire productie, steeds met gebruik van haar pseudoniem Anna Blaman, dat ze in 1937 voor het eerst gebruikt schijnt te hebben. In 1940 verscheen de verhalenbundel Het gele huis te huur met daarin verhalen van Anna Blaman, F. Bordewijk e.a.. En in 1941 verscheen haar debuutroman Vrouw en vriend.

In de oorlogswinter van 1944-1945 kwam het tot een crisis met zuster B., die een relatie aanging met een dansleraar op wie zij verliefd was geworden. Er kwam een breuk met Anna Blaman. Zij verwerkte dit in de roman Eenzaam avontuur, verschenen in 1948, in het huwelijksconflict van Bart Kosta en zijn “raadselachtige” Alide. Nog voordat de roman was voltooid, werd de verstandhouding tussen de beide vrouwen enigszins hersteld, al zou hun vriendschap zich pas in het begin van de jaren 50 opnieuw stabiliseren.

Eenzaam avontuur

In 1949 werd het boek Eenzaam avontuur van Anna Blaman ‘het Boekentribunaal’ aangeklaagd op grond van literaire gebreken. De opschudding die over het boek ontstond vanwege de homo-erotische passages culmineerde in 1949 in het Boekentribunaal, een schijnproces in het Rotterdamse beursgebouw ter gelegenheid van de Boekenweek. Hier klaagden collega-literatoren Blaman aan op grond van literaire gebreken. Albert Helman vervulde de rol van aanklager. Blaman liet hier verstek gaan. Hoewel zij (feitelijk haar roman) uiteindelijk werd vrijgesproken, voelde Blaman zich nog geruime tijd door de affaire beschadigd.

AnnaBlaman maakte zich op meer fronten verdienstelijk. In 1945 haalde zij haar M.O. akte Frans, maar zij ging niet opnieuw lesgeven. In 1952 kreeg zij een kleine baan aan de opleidingscursus voor bibliotheekassistenten in Rotterdam. Zij was medewerker van het tijdschrift De Groene Amsterdammer en de krant Het Vrije Volk, schreef teksten voor het cabaret van Wim Sonneveld, werkte als dramaturg en theaterdocent en zette zich in voor de Rotterdamse wederopbouw.

“Ik ben gestorven zonder het te weten / want anders had ik mij toch wel verzet”

Van 1928 tot haar dood op 13 juli 1960 woonde Anna Blaman op het adres De Vliegerstraat 50 A in het pension van haar moeder, samen met haar moeder (later met nieuwe vriend) en haar zus Corrie Lührs-Vrugt en haar man. Anna Blaman stierf aan een hersenembolie en werd op 16 juli 1960 begraven op de begraafplaats Hofwijk aan de Delftseweg in Overschie (graf I-180). Op haar steen kwamen de eerste woorden van haar gedicht ‘Winter’: Ik ben gestorven zonder het te weten / want anders had ik mij toch wel verzet. In 1990 werd haar graf geruimd.

Anna Blaman heeft de volgende prijzen gekregen:

• 1949: Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (geweigerd)
• 1956: Literatuurprijs van de Gemeente Amsterdam voor ‘Op leven en dood’
• 1957: P.C. Hooftprijs voor haar hele oeuvre

Vanaf 1966 wordt de Anna Blaman Prijs onder wisselende naamvoering uitgereikt aan auteurs die wonen en/of werken in of anderszins nauw verbonden zijn met Rotterdam.

Verdiensten

Hoewel zij te boek staat als een moedige en baanbrekende vrouw die openlijk schreef over homoseksualiteit, afficheerde Blaman zich niet als voorvechter van een beweging. Haar verdiensten gelden allereerst haar zelfbewustzijn en de openlijke beleving van haar homoseksualiteit, waarmee zij een voorbeeld werd voor anderen, zeker in de jaren vijftig. Het in Leeuwarden gevestigde Anna Blaman Huis (organisatorisch opgenomen in IHLIA – Internationaal Homo/Lesbisch Informatiecentrum en Archief te Amsterdam) benadrukt dit belangrijke facet van Anna Blaman.

Monument in Rotterdam

De Rotterdamse Burgemeester Ahmed Aboutaleb onthulde op 24 september 2010 het langverwachte monument voor Anna Blaman aan de Heemdraadssingel. De onthulling geldt als hoogtepunt van het Anna Blamanjaar 2010, het vijftigste sterfjaar van de Rotterdamse auteur en winnaar van de P.C. Hooftprijs. Het monument is getiteld Eenzaam Avontuur, naar Blamans bekendste roman en heeft de vorm van een Harley Davidson motor. Blaman (pseudoniem Ben Liever Als MAN) was als motorrijder en openlijke lesbienne een opvallende verschijning in de stad.

De motorfiets staat in het talud aan de Heemraadssingel tegenover de Volksuniversiteit, vlakbij het woonhuis waar Blaman met haar familie tot aan haar dood woonde. Het beeld staat er geparkeerd alsof ze elk moment weer kan wegrijden. Rotterdam beschouwt het monument tevens als eerherstel voor Blaman, nadat haar graf op begraafplaats Hofwijk eerder geruisloos werd geruimd.

Bronnen:

• Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1969-1970
• Persbericht monument

Auteur biografie: Ineke van Mourik

Publicaties van Anna Blaman:

• Vrouw en vriend (1941)
• Ontmoeting met Selma (1943)
• De kruisvaarder (1950)
• Ram Horna en andere verhalen (1951)
• De doolhof (roman door Anna Blaman, Antoon C. Coolen e.a) (1951)
• Op leven en dood (1954)
• In duizend vrezen, wagenspel (1956)
• Overdag en andere verhalen (1957)
• Het Costerman-oproer, wagenspel (1957)
• Het De Vletter-oproer, wagenspel (1959)
• De verliezers (posthuum verschenen) (1960)
• Anna Blaman, Over zichzelf en anderen ; poëzie, artikelen en lezingen (1963)
• Anna Blaman, Fragmentarisch. Nagelaten proza. Bijeengebracht en van toelichting voorzien door H. Struyker Boudier (1978)
• Anna Blaman, Ik schrijf het je grof-eerlijk. Briefwisseling met Emmy van Lokhorst en Sonja Witstein. Ingeleid en bezorgd door Aad Meinderts (1988)

Literatuur over Anna Blaman

• ‘De bijziende blik: Anna Blaman tussen kitsch en camp’, Xandra Schutte In: Lust & Gratie, (1994), nr 42
• Schrijfsters in de jaren vijftig, Margriet Prinssen en Lucie Th. Vermij (samenst. en red.), 1991
• ‘U boeit mij ergens – of althans uw boeken’: fanmail in het archief van Anna Blaman’, Dorelies Kraakman, In: Goed verkeerd: een geschiedenis van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen in Nederland, 1989
• ‘Lesbische intertekstualiteit: over de poëzie van Anna Blaman, leescodes en lesbische signalen’, Maaike Meijer, In: Lust & Gratie, Nr. 20 (winter 1988)
• Mijn zuster Anna Blaman, Corrie Lührs, 1976
• Speurtocht naar een onbekende: Anna Blaman en haar ‘Eenzaam avontuur’, Henk Struyker Boudier, 1973, Proefschrift

Lees verder:

• Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse letteren – bibliografie/biografie
• Literair Nederland
• Wikipedia – biografie
• Schrijfersinfo – biografie
• IHLIA – Anna Blaman Huis
• Anna Blaman Prijs

Archieven: Letterkundig Museum te Den Haag