Een van de modellen schijnt echt Shirley geheten te hebben. En zo werd de kaart al gauw omgedoopt tot Kodak’s Shirley-kaart, ofwel de kleurenreferentiekaart van fotografiegigant Kodak. Nu was er op zich niets mis met Shirley. Nou ja, ze was wel een prototype model: jong, halflang gekruld kastanjebruin haar, een brede glimlach, wit en vrouw natuurlijk.

Want fotograferen, dat deden mannen in de tijd dat de eerste Shirley-kaart ontstond (jaren ’40). En model staan: vrouwen. Misschien een beetje stereotypisch, maar geen probleem verder. Lijkt het. Want de kaart die juist bedoeld was als hulpmiddel om vooral huidskleuren goed te kalibreren, bood met Shirley niet het hele spectrum van huidstinten. De witte Shirley werd al gauw de norm in fotografieland. Dus dit zogenaamd ‘neutrale’ technische hulpmiddel, zorgde er mede voor dat zowel fototoestellen als films en videomateriaal een donkere huidskleur eigenlijk niet goed weergaven.

Chocolaatjes en hout

Vooral in de tijd van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging zou je verwachten dat er al gauw kritiek ontstond. Maar eigenlijk klaagden slechts sommige ouders dat hun zwarte kinderen zo slecht op afstudeerfoto’s stonden: met een vale teint, weinig details in de huid terwijl hun witte tanden en het wit van hun ogen er juist weer heel heftig uitsprongen.
Het was pas na kritiek van grote commerciële klanten van Kodak, dat het bedrijf iets begon te doen aan de kwaliteit van het filmmateriaal. Producenten van chocolade en hout kregen hun producten niet goed op de foto: de detaillering in de donkerbruine partijen was minimaal. Daarnaast timmerde concurrent Fuji stevig aan de weg in Azië met een eigen referentiekaart, geschikt voor het optimaal weergeven van de (gemiddelde) Japanse huid.

Zwart paard in slecht licht

Kodak stond dus niet stil, en bracht in eerste instantie de VeriColor-portretfilm op de markt die een breder spectrum van huidstinten aankon. Later kwamen ze met de GoldMax, waarmee je ‘zelfs een zwart paard in slecht licht’ kon fotograferen. Dit zou codetaal zijn geweest, zodat Kodak niet openlijk hoefde te vertellen dat deze film zwarte huidskleuren wel goed kon weergeven.
En er werden nieuwe referentiekaarten gemaakt, niet alleen door Kodak maar door allerlei fabrikanten. Met andere modellen, die nooit meer een naam kregen. Aparte kaarten met donkere modellen. En ook een met drie vrouwen erop, een witte dame, een Aziatische en een met een wat donkerdere huidskleur. Ze hadden natuurlijk ook voor een mannelijk model kunnen kiezen, maar die verscheen pas in speciale referentiekaarten voor bruidsfotografie… Al met al bleef Shirley voor veel beeldmakers de norm, misschien ook omdat voor de andere kaarten meer moest worden betaald. En multiraciale kaarten gingen nog steeds uit van een bepaalde ‘witheid’: in de soms zelfs ‘exotische’ en stereotype plaatjes stond dan toch een dame met vrij lichte huidskleur.

Digitale trucjes

Daarnaast werden er in de fotografie- en video-industrie andere manieren ingezet om aanpassingen te doen aan de techniek. Apart licht, make-up, een andere kleurbalans en ‘elektronische make-up’.
Toen Whoopi Goldberg in de jaren ’90 haar eigen talkshow had, was één camera speciaal gekalibreerd om haar gezicht zo goed mogelijk weer te geven. De andere camera stond op de andere gasten gericht, want vooral witte gasten zagen er bijna ziek uit als de ‘Whoopie-camera’ op hun gericht stond.

Vrouwen die niet glimlachen

Wat laat Shirley ons zien? Vooral dat techniek niet neutraal is. Achter techniek zitten veronderstellingen over hoe de werkelijkheid eruit ziet, wat de norm is, en wat de rollen van vrouwen of mannen van verschillende etnische achtergronden zijn.
Maar is Shirley niet gedateerd dan? Nou, je hoeft maar naar het laatste Keynote Event van computerfirma Apple te kijken om te zien dat het helaas niet zo is. Na jaren van mannelijke dominantie staan er eindelijk ook wat vrouwen op het podium. Plus een digitaal Photoshop model. En raad eens hoe die eruit ziet? Juist:  jong, halflang gekruld kastanjebruin haar,  vrouw en wit natuurlijk. Het enige verschil met Shirley: ze glimlacht niet. O jee, dat kan niet. En daar gaat het dan om in de demonstratie van de iPad Pro: met vrij weinig moeite kun je een glimlacht op het gezicht van je eigen Shirley toveren….

Hoe lang gaat het nog duren voordat de rollen in de techniek eindelijk eens worden omgedraaid?

Agnes Jansen (mediapsycholoog) werkte als PR- en communicatiemedewerker bij Atria.

Lees verder: