Voor de Atria-publicatie De nieuwe mantelzorger v/m heb ik dikke nota’s van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) over mantelzorg van A tot Z gelezen. Gegeven mijn genderbril – of contactlens – was het een beetje tergend dat VWS zegt van alles uit de kast te willen halen om de mantelzorger na 1 januari 2015 te ondersteunen, maar dat die mantelzorger bij VWS volledig ‘sekseneutraal’ is. Terwijl er volgens mij weinig beleidsonderwerpen zijn waar de ‘genderlading’ zo duidelijk en zo diep zit. Zorg is nu eenmaal niet ‘sekseneutraal’; het zou een mirakel zijn als de mantelzorgtaken die ons vanaf 2015 te wachten staan werkende mannen evenveel zouden belasten als werkende vrouwen.

Zorgen

Met de meeste bloggers in de Mantelzorgserie van Atria denk ik dat vrouwen zich vaker het hoofd zullen breken over de combinatie van werk en mantelzorg dan mannen. Maar volgens Saskia Keuzenkamp en Alice de Boer hoeven wij ons geen zorgen te maken. We moeten niet de scheidslijnen tussen de seksen benadrukken, maar kijken naar de (werk)situatie van de mantelzorgers. Was het maar zo! Helaas zijn ook alle andere mantelzorgbloggers genoodzaakt wel deze v/m scheidslijnen te benadrukken. Van ‘Help de dochter verzuipt’ van Tineke van der Kraan, tot ‘Nederland: Nummer 1 in m/v-gelijkheid! (Maar blijft dit ook zo?)’ Nee, zegt Thijs van den Broek, ook in 2015 als VWS een appèl op de gemeenschap doet geldt nog steeds: “For community read family and for family read women”.

Fruit

In de Atriapublicatie De nieuwe mantelzorger v/m heb ik geprobeerd een vinger te krijgen achter de cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) over de verdeling van mantelzorg. Het bleek nog niet zo eenvoudig om een helder ‘genderbeeld’ uit die mantelzorgcijfers te destilleren. Vaak worden verschillende soorten mantelzorg (voor ouders, voor partners, voor gehandicapte kinderen, voor andere ‘naasten’) en verschillende aanbieders (beroepsbevolking en gepensioneerden) in één cijfer gepresenteerd. Het is een beetje alsof we de gemiddelde kleur van ‘fruit’ monitoren. Nu is het SCP de hofleverancier van mantelzorgcijfers, dus de beelden bij hun cijfers vormen mede de werkelijkheid.

Het ene zorgnetwerk is het andere niet

In de slotbeschouwing van de publicatie Een overzicht van de steun van en aan mantelzorgers uit 2009 maakt het SCP wèl een mooie analyse van de verschillende soorten mantelzorg die horen bij drie verschillende typen van informele zorgnetwerken.

Het eerste type zorgnetwerk is het gezinsnetwerk. De mantelzorger verzorgt een zieke of een gehandicapte partner, of een chronisch ziek of gehandicapt kind. Dit is de meest intensieve en langdurige vorm van mantelzorg: rond de 40 uur per week en gedurende meer dan vijf jaar. Bij mantelzorg voor partners is 60% van de mantelzorgers een man. Een deel van deze mannen is gepensioneerd. Bij de mantelzorg voor een kind is de mantelzorger in driekwart van de gevallen een vrouw, en de mantelzorger is zelden gepensioneerd.

Het tweede type zorgnetwerk is het familienetwerk. In de meeste gevallen gaat het om dochters en zonen, of zussen en broers, die de zorg voor een of beide ouders delen. Dit type mantelzorg verlenen vrouwen twee keer zo vaak als mannen. Bij hulpbehoevende vaders is het aandeel van de zonen in de mantelzorg iets groter dan gemiddeld, maar ze vormen ook dan nog steeds een minderheid. Zonen lopen als het ware minder risico om te verzuipen dan dochters. Gemiddeld kost deze mantelzorg aan ouders zestien uur per week. Tineke van der Kraan schrijft in haar blog over de zorg voor haar 97-jarige moeder; toevallig kreeg ik vorige week een uitnodiging van FNV-Vrouw omdat Tineke met pensioen gaat. Ik bedoel maar: meestal krijgen wij de mantelzorg voor onze ouders op ons bord voordat we met pensioen gaan.

Het derde type zorgnetwerk is een netwerk van vrienden. Een vriendennetwerk kan dezelfde functie vervullen als een familienetwerk; wel is de mantelzorg minder lang en minder intensief dan bij de eerste twee typen. De mantelzorg betreft eerder tijdelijke ziektes of langdurige ziektes met lichtere handicaps. Vriendinnennetwerken zullen waarschijnlijk iets vaker voorkomen dan vriendennetwerken.

Een relatie is zelden sekseneutraal

Mantelzorg verschilt van professionele zorg en van vrijwilligerswerk doordat de zorg gegeven wordt als een onderdeel van de sociale relatie tussen twee mensen. In het gunstigste geval zijn dat twee ‘individuen’ in de zin dat zij in relatieve vrijheid zorg kunnen geven en ontvangen. Maar het zijn zelden de twee sekseneutrale individuen die VWS ervan maakt. Het nieuwe, gedecentraliseerde mantelzorgbeleid van na 2015 zal voor de meeste werkende Nederlanders (vrouwen en mannen, of dochters en zonen) voelbaar worden in minder formele zorg voor hun ouders. Ouders die inderdaad graag zelfstandig, maar meestal niet om de hoek wonen. Met Saskia Keuzenkamp en Alice de Boer zou ik het mooi vinden als bij deze vorm van mantelzorg scheidslijnen tussen de dochters en de zonen er niet meer toe zouden doen. Maar zover is het nog lang niet.

Eelco Wierda was senior beleidsmedewerker bij Atria.

Op 10 november vindt jaarlijks de Dag van de Mantelzorg plaats. In aanloop naar deze dag vraagt Atria aandacht voor verschillende genderaspecten van mantelzorg.