Het aloude gezegde luidt: kennis is macht. En hoewel een cliché, doet het gezegde tot op de dag van vandaag opgeld. Kennis bij onderdrukte groepen, is niet alleen macht maar vooral ook bedreigend voor de heersende elite. En die zijn bereid tot verregaande maatregelen om te voorkomen dat die kennis en daarmee eventuele macht bij de onderdrukte groepen komt. Kennis wordt vergaard door onderwijs, door het leren lezen en schrijven. Het ontzeggen van het recht op onderwijs, aan mannen en vrouwen, meisjes en jongens is daarmee een schending van een mensenrecht.

Malala

Denk alleen maar aan het meisje Malala die niets anders deed dan vechten voor haar recht en het recht van haar lotgenootjes op onderwijs. Ze moest die strijd bijna met haar leven bekopen. Ondanks alle internationale erkenning in de vorm van de vele prijzen die haar ten deel vallen, betaalt ze een prijs voor haar strijd. Ze woont nu noodgedwongen buiten haar vaderland en mocht ze ooit besluiten terug te gaan naar Pakistan dan is ze haar leven lang niet zeker.

Aletta

De geschiedenis kent vele verhalen van dappere en moedige meisjes en vrouwen die streden voor hun recht op onderwijs en kennis. Bekendste Nederlandse voorbeeld is zonder twijfel Aletta Jacobs die het, met steun van haar vader, schopte tot de eerste vrouwelijke student aan een universiteit en daarna tot eerste vrouwelijke dokter in Nederland. Dit alles nog geen 150 jaar geleden. Hoewel we veel bereikt hebben in die tussentijd, is het dus nog maar kort geleden dat meisjes in Nederland helemaal niet verder mochten leren dan een paar jaar na de lagere school. Godvruchtig moesten meisjes zijn, niet geleerd.

door de eeuwen heen

Door de eeuwen heen en door alle culturen heen zijn er Aletta’s geweest. Vrouwen die wel de ambitie en het lef hadden om tegen de stroom in te roeien. Om te vechten voor hun recht op onderwijs, om hun leven zelf vorm te geven. En het voorbeeld van Malala bewijst dat ze er tot op de dag van vandaag zijn. In 2012 verscheen er een mooi vormgegeven en zeer lezenswaardig boek van de Britse wetenschapper Belinda Jack, The Woman Reader getiteld. In dit boek onderzoekt zij hoe vrouwen door de eeuwen heen moeite hebben gedaan om te leren lezen. En hoe zij hebben weten te voorkomen dat voor hen bepaald werd wat zij wel en niet mochten lezen.

geschreven woord

Jack stelt vrij onomwonden vast dat de toegang van vrouwen tot het geschreven woord mannen vanaf het begin veel angst in heeft geboezemd. De geschiedenis van lezende vrouwen vertoont een bepaalde coherentie als gevolg van deze angst. Het interessante van haar studie is dat het geen chronologische ontwikkeling laat zien. Met andere woorden, het boek is geen vertelling waarin vroeger alles slechter was voor vrouwen dan nu. Op thematisch wijze behandeltze verschillende ontwikkelingen en tijdvakken en wandelt met de lezer door de geschiedenis heen. De gemene deler is de manier waarop vrouwen zich aan de heersende normen en tradities wisten te ontworstelen om toch toegang tot dat geschreven woord te krijgen.

citaten en afbeeldingen

De geschiedenis van lezende vrouwen wordt met interessante en toepasselijke afbeeldingen van kunstuitingen waarop lezende vrouwen te zien zijn, geïllustreerd en toegelicht. Bovendien citeert Jack vele schrijvers, wetenschappers, voorvechtsters en voorvechters en andere historische helden die in hun tijd het pleit bezorgden voor lezende vrouwen. Een van de mooiste citaten staat in het voorwoord. Ze citeert de schrijfster Doris Lessing ‘’With a library you are free, not confined by temporary political climates. The library is the most democratic of institutions because no-one – but no-one at all – can tell you what to read and when and how.’’

Antia Wiersma, een lezende vrouw. Zij was tot 1 oktober 2017 manager Collecties, Onderzoek & Advies bij Atria.

• ‘The woman reader’ in de collectie