Wat een mooie en inspirerende avond in Pakhuis De Zwijger in Amsterdam: twee uur lang gesprekken en debat over de waanzin van een dolgedraaid systeem waarin alles in cijfers moet worden gevangen. Van stigmatiserende diagnoses in de geestelijke gezondheidszorg tot citotoetsen voor kleuters. Van de citatie-afrekencultuur in de wetenschap tot medische afvinklijstjes waardoor dokters geen tijd meer hebben om naar de patiënt te luisteren. Een avond met een oproep voor een nieuwe maatschappelijke beweging.

Nieuwe beweging

Misschien hebben we het ooit eens geleerd, op school of universiteit: dat cijfers worden gekleurd door de context waarin ze worden gepresenteerd, door definities en meeteenheden. Maar in ons beroepsleven staan we hier vaak niet meer bij stil. We schrijven factsheets en rapporten en vertrouwen op ‘meten is weten’. Ons geloof in de waarheid van cijfers is de afgelopen jaren op hol geslagen, constateerden drie schrijvers vanuit verschillende disciplines: Christien Brinkgreve (hoogleraar Sociale Wetenschappen), Sanne Bloemink (journalist) en Eric Koenen (bedrijfskundige). Ze brachten een groep gelijkgestemden uit alle windstreken bijeen om te praten over de gevolgen van onze meetobsessie. Het leidde tot een boek en een debat, onder de titel: ‘Weten vraagt meer dan meten’.

Een ‘onmeetbaar’ kind

De boodschap van de initiatiefnemers had niet simpeler kunnen zijn. Cijfers vertellen niet het hele verhaal, maar tonen altijd een beperkt beeld van de werkelijkheid. Dit zal niemand ontkennen. Toch wordt dit besef steeds impopulairder, zowel in de publieke sector en het bedrijfsleven als in de politiek. De macht van het getal is doorslaggevend geworden. Op de avond worden talloze voorbeelden verteld waarin soms schrijnend duidelijk wordt hoe schadelijk deze trend is voor de samenleving. Neem de moeder die vertelt hoe haar meervoudig gehandicapte zoon een ‘onmeetbaar’ kind bleek te zijn, waardoor adequate hulp lang op zich liet wachten. Zij heeft haar frustraties met de bureaucratie in de zorg omgezet in actie en een stichting opgericht. Ook anderen proberen een steen in de vijver te gooien, door binnen hun eigen kring aandacht te vragen voor het kijken achter de cijfers, voor de vraag naar wat een cijfer betekent en wie de mens is achter het cijfer.

Emancipatie en cijfers

Avondvoorzitter Eric Koenen vraagt aan de zaal hoe eenieder in de eigen omgeving beperkingen van cijfers en cijfermatig denken tegenkomt. Wat doe je er zelf aan? Het is een ‘huiswerk-opdracht’, waarbij we worden opgeroepen om ervaringen te delen.

Als kennisinstituut draagt Atria samen met andere partijen bij aan meer gendergelijkheid in de samenleving. Hoe belangrijk is deze nieuwe beweging voor onze opdracht? Emancipatiebewegingen maken sinds decennia gebruik van statistieken om ongelijke kansen aan te tonen en op te roepen tot doelgericht emancipatiebeleid. Van de kracht van cijfers willen we – net als de initiatiefnemers van de nieuwe beweging – geen afstand doen. Maar de roep om alertheid bij het gebruik van statistieken, om verheldering waar een cijfer voor staat en wat verborgen ligt áchter de becijferde werkelijkheid, is ook en juist in emancipatieland cruciaal. Alleen al omdat veel vormen van ongelijkheid slecht meetbaar zijn. Discriminatie en huiselijk geweld bijvoorbeeld vinden veelal plaats in gesloten kamers en achter dichte voordeuren. Zonder kwalitatief onderzoek komen deze misstanden nauwelijks boven tafel. En ook beter becijferbare achterstanden, zoals op de arbeidsmarkt, dienen ingekleurd en aangevuld te worden met ervaringen van degenen die ermee te maken hebben. Het doorbreken van stereotype beeldvorming vraagt naast cijfers over representatie (hoe vaak komen vrouwen en mannen in de media) ook om voorbeelden van inperkende en bevrijdende beelden, rolmodellen en verhalen.

Actie

Cijfers zijn belangrijk, maar niet ongevaarlijk. Ieder rapport en elke factsheet vraagt om duiding van de cijfers en hun betekenis. Opdat argeloze lezers niet blind vertrouwen op een grafiekje en de werkelijkheid niet uit het oog verliezen als gevolg van het motto ‘het staat toch zwart-op-wit’. Verhalen achter de statistieken zijn onontbeerlijk op de weg naar meer maatschappelijke gelijkheid.

De energie die rondom de initiatiefgroep is ontstaan voelt als een nieuw, interdisciplinair zoemend onbehagen. De oproep richt zich op reflectie en bezinning over de Kafkaiaanse systemen waarin onze samenleving is terechtgekomen. En op actie: in het klein op onze werkvloer, maar ook in het onderlinge debat en in collectieve campagnes. Juist in tijden van Trumpisme en ‘alternatieve waarheden’ heeft deze oproep het momentum.

Tim de Jong