Wat is femicide? 

protestbord met de tekst Moet ik bang zijn als ik het uitmaak?

Foto van protestbord op de Women’s March 2022, foto: studio FFF Amsterdam

Femicide. Wat is het precies? Wat weten we over de aantallen? En hoe wordt het nu aangepakt? In dit artikel lees je meer over het probleem femicide.

Dit artikel is onderdeel van een reeks artikelen over femicide.

In 2022 werden in Nederland 48 vrouwen vermoord, in 2021 waren dit er nog 38. (CBS-cijfers over 2022) Deze moorden hebben één ding gemeen: ze hebben vaak gender als motief.

Femicide 

Femicide wordt vaak als synoniem gebruikt voor vrouwenmoord. De term ‘vrouwenmoord’ omvat iedere moord op een vrouw. Maar de term ‘femicide’ legt de focus op de motieven van deze moorden. Zij zijn gendergerelateerd.
Niet alle moorden op vrouwen zijn dan ook gevallen van femicide. Er is nog geen consensus over de precieze betekenis van de term.

Definities 

Verschillende onderzoekers en instituten proberen de onderliggende motieven van moorden op vrouwen te definiëren. Veel artikelen verwijzen naar Amerikaanse onderzoeker, oud-hoogleraar en activist dr. Diana E. H. Russell als de eerste gebruiker van de term femicide in feministische context. Dat deed zij tijdens het eerste International Tribunal on Crimes Against Women in 1976. Dit was een bijeenkomst waarin voor het eerst de misdaden tegen vrouwen in kaart werden gebracht. Russell gebruikte de volgende omschrijving: 

‘femicide, the killing of females by males because they are female.’ – Diana E.H. Russell en Nicole Van de Ven (p. 161) 

Zij baseerde deze definitie op het niet-gepubliceerde werk van Carol Orlock. Toen Russell de term voor het eerste hoorde, zag ze gelijk de waarde ervan in. In een video uit 2011 redeneert de Amerikaanse feminist dat het ontstaan en gebruik van de term essentieel is. Een levensbedreigend gevaar zoals femicide vraagt om taal. Toch dekt de definitie van Russell niet volledig de lading. Toch niet alleen mannen kunnen vrouwenhaat koesteren? De Verenigde Naties definieert de term als volgt: 

‘gender-related killings of women and girls’ – UNODC, UN Women, CEGS (p. 3) 

De World Health Organisation (WHO) en het European Institute for Gender Equality (EIGE) stellen dat femicide gaat om moord op een vrouw vanwege haar gender, dus vanwege het feit dat zij door het leven gaat als een vrouw. EIGE stelt dat een duidelijke definitie nodig is om zo de omvang in kaart te brengen. Alleen door klare taal kunnen wetten tot stand komen om femicide specifiek te bestrijden. Daar is in Europa nog geen consensus over.  

De verschillende vormen van femicide 

De aanloop naar femicide kent patronen en risicofactoren, maar ieder geval van femicide heeft een persoonlijk verhaal. Zo lopen de motieven en vormen van geweld uiteen. Ook de achtergronden van de slachtoffers zijn verschillend. Femicide kent geen afkomst, sociale klasse of religie. Het komt in alle lagen van de samenleving voor.

vrouwen die demonstreren tegen femicide en protestborden omhoog houden
Protest tegen femicide in Argentinië, foto door Paula Kindsvater via Wikimedia Commons.
Vertaling witte bord: ‘Ik schreeuw vandaag, want als ik er morgen niet meer ben, wil ik dat zij voor mij schreeuwen’. 

Hoe vaak komt femicide voor?  

Uit het onderzoeksrapport over femicide van UN Women en UNODC blijkt dat in 2021 wereldwijd meer dan 5 vrouwen en (jonge) meiden werden vermoord door een familielid of (ex-)partner. Niet per week of dag, maar per uur. Het idee heerst dat femicide enkel voorkomt in landen zoals Argentinië, Spanje en Italië. Demonstranten gaan daar massaal de straat op, want het aantal vrouwen dat hun leven verliest aan geweld is groot. Toch telt Nederland meer slachtoffers per hoofd van de bevolking dan bijvoorbeeld Italië. Het CBS houdt openbare gegevens bij van moord- en doodslag in Nederland. Daaruit blijkt dat bij 60% van de vrouwen die tussen 2017 en 2021 in Nederland werden vermoord, de (vermoedelijke) dader de (ex-)partner was.  Bij mannen was dit 5%. Andere partijen die deze cijfers in kaart brengen zijn Elsevier en de Dutch Homocide Monitor. Deze gegevens zijn beperkt openbaar. 

cirkeldiagram relatie van (vermoedelijke) dader met slachtoffer - moorden op vrouwen 2017 - 2021 

cirkeldiagram relatie van (vermoedelijke) dader met slachtoffer - moorden op mannen 2017 - 2021

*waarvan verdachte/dader in beeld.  Bron: CBS, Moord en doodslag 2021 Deze cijfers worden ook gebruikt door Eurostat om moord- en doodslag op Europees niveau in kaart te brengen.

‘Dark number’ 

Het is belangrijk om stil te staan bij het ‘dark number’. Oftewel: de niet-geregistreerde gegevens over misdaden. Zo wordt niet van ieder misdrijf melding gemaakt of van elke zaak de context, ofwel de relatie van het slachtoffer tot de dader, onderzocht. En niet iedere dader wordt opgespoord. Daarnaast staat niet iedereen geregistreerd als (ex-)partner bij de burgerlijke stand (gegevens die het CBS en dus Eurostat gebruikt om daders en slachtoffers te categoriseren). En zijn personen in kwetsbare situaties niet altijd in het bezit van de Nederlandse identiteit. Alleen door meer informatie te verzamelen over de daders, slachtoffers en de context, leren we meer over de motieven achter de moord op vrouwen. Dat helpt om gerichter beleid te maken en op tijd in te grijpen om zo femicide te voorkomen.

Een oorzaak van femicide: verwachtingen doorbreken 

Vrouwen hebben in onze maatschappij te maken met andere verwachtingen over hun gedrag dan mannen. Zorgzaam, lief en meegaand: zo ‘hoort’ een vrouw te zijn. Van mannen wordt verwacht dat zij het tegenovergestelde van vrouwen zijn. Sterk, koel en dominant. Maar in dit beeld herkent lang niet iedereen zich. Een vrouw die het heft in eigen handen neemt, door bijvoorbeeld haar stem te verheffen of een relatie te verbreken, gaat tegen de norm in. Een (ex-)partner of familielid die deze vrouw onder de duim wil houden, in lijn met de mannelijke norm, raakt zo de controle kwijt. Met jaloezie, woede of zelfs agressie tot gevolg.

Dit geweld legt onderliggende rolpatronen en machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen bloot. Uit de factsheet ‘Gendernormen en geweld onder jongeren’ (2020) van Atria en Rutgers blijkt dat 13% van de bevraagde jongens vindt dat het slaan van zijn vriendin soms noodzakelijk is om respect af te dwingen. 4% van de bevraagde meiden is het hiermee eens. Rigide opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid, zogenaamde gendernormen, spelen een cruciale rol bij het ontstaan van dit geweld. Agressie is dus niet alleen een probleem van gisteren en vandaag, maar ook voor de toekomst. 

Huiselijk geweld 

Vrouwen komen in Nederland het vaakst om het leven door (ex)partnerdoding. Bij veel gevallen van (ex-)partnerdoding gaat geweld vooraf. Bijvoorbeeld in de vorm van bedreigingen en stalking. Zo ontving Natalie (35) 44 bedreigingen van haar partner voordat hij de daad bij het woord voegde. De ex-partner van Rachel (30) installeerde spyware op haar telefoon en hield haar zo in de gaten. Ook gaat er vaak huiselijk geweld, intimidatie of seksueel geweld aan femicide vooraf. Toch horen we hier weinig over. Veel vrouwen durven er niet over te praten als zij in een gewelddadige relatie zitten.

‘Er heerst veel schaamte bij vrouwen.’ – Mariët, moeder van Shelley 

Het taboe heerst dat je zwak en dom moet zijn om in een gewelddadige relatie vast te zitten, maar dat is niet zo. Een giftige relatie kan iedereen overkomen. Daarom moeten we huiselijk geweld bespreekbaar maken. Zo voorkomen we hopelijk dat geweld ‘achter gesloten deuren’ meer vrouwen fataal wordt. Partnergeweld is overigens niet de enige risicofactor van femicide. Financiële onzekerheid, emotionele afhankelijkheid en zwangerschap spelen bijvoorbeeld ook een rol.

Hoe pakken we femicide aan? 

Het probleem is niet nieuw, ook al zetten steeds meer media femicide de afgelopen jaren in het licht. Doorgaans erkennen de media het patroon van geweld niet. Vrouwen verliezen hun leven door hetzelfde probleem, maar met termen zoals ‘crime passionel’, ‘conflict in de relationele sfeer’ of ‘gezinsdrama’ wordt de omvang van het probleem al gauw onderschat. Verschillende onderzoekers en instituten stellen nu dat het belangrijk is om het probleem: 

  • Te erkennen
  • Te agenderen
  • Verder te onderzoeken, zeker in Nederlandse context
  • Bespreekbaar te maken in onderwijsorganisaties, bij gezondheidsmedewerkers en binnen politie en justitie
  • Te leren van de aanpak in andere landen

Over femicide & Atria

Atria doet onderzoek naar seksueel geweld en ex-partner geweld  (binnen de alliantie A4R Unlimited). Met als doel deze vormen gendergerelateerd geweld te voorkomen. Op dit moment is er nog weinig onderzoek gedaan naar femicide in Nederland. 

Inclusief taalgebruik
Met de woorden vrouwen* en meiden* worden in dit artikel personen bedoeld die zich identificeren als vrouw, ongeacht of dit hen toegeschreven was bij geboorte. 

Beau Visser, student BA Geschiedenis, minor Criminologie, stagiair Marketing & Communicatie 

Ken jij of ben jij iemand in een onveilige situatie?

Kijk ook bij twijfel op: 

  • slachtofferwijzer.nl, om meer te leren over verschillende vormen van geweld en hoe je (als naaste) kunt handelen. 
  • safewomen.nl, een online hulpmiddel voor vrouwen die te maken hebben (gehad) met partnergeweld. 
  • veiligthuis.nl, het advies- en meldpunt bij huiselijk geweld. 

Dit artikel is de basis van een reeks artikelen over femicide, waarin we vier gastbloggers vroegen in te zoomen op bepaalde aspecten van femicide en ze in gesprek gingen met een hulpverlener uit de praktijk.

Lees verder

Door: Atria
Delen:

Gerelateerde artikelen