In de rubriek Zij in de politiek krijgen vrouwelijke politici het woord. Op welke successen zijn ze trots? Hoe gingen zij om met obstakels in hun carrière? En hebben ze nog een gouden tip voor vrouwen met politieke ambities? Deze week: (voormalig) politiek adviseur en auteur Julia Wouters. 

“Ik heb altijd een fascinatie voor politiek gehad. Bij ons thuis was de verkiezingsuitslagenavond als de finale van de Champions League. Ik mocht laat opblijven en er werden lekkere dingen in huis gehaald. Als je naar voetbal kijkt, zeker op televisie, is het niet om aan te zien. Het gaat om het clubgevoel en de spanning van de goeierikken en de slechteriken. Dat heb ik sinds heel klein met politiek, zonder dat ik iets van de inhoud snapte.

“Bij ons thuis was de verkiezingsuitslagenavond als de finale van de Champions League”

Vroeger wilde ik de ontwikkelingssamenwerking in, de wereld verbeteren. Ik dacht later dat journalistiek daar ook een manier voor was, omdat ‘de journalistiek’ het geweten is, maar dat viel heel erg tegen. Na mijn studie politicologie ben ik eerst in de journalistiek gaan werken, onder andere als parlementair verslaggever. Na een aantal jaar werd ik politiek adviseur van Lodewijk Asscher. Eerst in Amsterdam, toen Asscher daar nog wethouder was, en later mee naar Den Haag.

Vorig jaar heb ik een boek geschreven over vrouwen in de politiek: De Zijkant van de Macht. Daarnaast coach en train ik vrouwen – trouwens ook mannen – maar mijn passie ligt bij vrouwen.”

Loopbaan

“Het was vooral heel veel toeval, zoals dat meestal met vrouwen gaat. Ik was afgeknapt op journalistiek en dacht: wat zal ik nu gaan doen? Toen ben ik gaan solliciteren op dingen die mij leuk leken in plaats van dingen waarvan ik dacht dat zij mij zouden willen.

Zo kwam het dat ik geheel vrijblijvend gesolliciteerd heb op een functie bij Asscher. Er zat geen carrièreplanning achter. Er was meteen een klik tussen ons tweeën. Ik had nooit gedacht dat wij twaalf jaar zouden samenwerken en eigenlijk al helemaal nooit gedacht dat ik mee naar Den Haag zou gaan. Dit laatste leek mij veel minder leuk dan lokale politiek.

Wetten zijn heel belangrijk en er zit ook veel schoonheid in, maar het duurt heel lang voordat een wet er is. Eer je weet of de wet uitpakt zoals je hem bedoeld hebt, ben je ook weer een jaar verder. Dan moet er soms weer een nieuwe wet komen en daar gaat ook weer tijd overheen. In de lokale politiek kan je veel duidelijker op het doel afgaan en dit gaandeweg aanpassen. Het is zoveel praktischer, concreter en flexibeler dan landelijke politiek. Terwijl, er verandert natuurlijk pas echt iets als er een wet is. Dus landelijke politiek is niet minder belangrijk. Maar de kick van lokale politiek is groter.”

Obstakels

“Ik heb veel obstakels gezien en zelf ondervonden. Vrouwen zijn harde werkbijtjes en kijken met trouwe hondenogen of ze al een compliment verdiend hebben. Mannen zien dit niet. In mijn rol als politiek adviseur van Asscher moest ik heel vaak zeggen:

‘Zij heeft een schouderklop nodig, ze werkt heel hard.’
‘Dat heeft ze toch niet meer nodig?’
‘Jawel, kijk maar.’

Mannen nemen zichzelf als de norm, en kunnen heel goed zeggen: dat heb ik weer goed gedaan. Ik kon hier in mijn rol als politiek adviseur aan bijdragen en ervoor zorgen dat mensen, die vaak geïnterrumpeerd of genegeerd werden, toch aan het woord kwamen.

“Wat ik ook moeilijk vond, en later pas herkende, is de zoektocht tussen aardig en competent zijn”

Vroeger als ik een voorstel inbracht, werd het soms lauwtjes ontvangen. Als tien minuten later een man hetzelfde voorstel had, werd het wel enthousiast ontvangen. Later kwam ik erachter dat het niet persoonlijk was en dat meer vrouwen zich hierin herkennen. Ik zocht de oorzaak echter wel bij mezelf. Dus ik werkte hard om het voorstel beter en puntiger te maken, en aan de juiste timing. Ik heb zelfs een dure cursus hiervoor gevolgd: persoonlijke effectieve communicatie. Maar het bleef gewoon gebeuren. Inmiddels heb ik geleerd dat het hier gaat om een ‘stolen idea’ en dat het vrouwen op alle niveaus overkomt.

Wat ik ook moeilijk vond, en later pas herkende, is de zoektocht tussen aardig en competent zijn. De meeste vrouwen hebben er meer last van dat ze een bitch gevonden worden dan dat men hen niet competent genoeg vindt. De zoektocht naar aardig genoeg gevonden worden en toch effectief zijn, heb ik best ingewikkeld gevonden.”

Omslag De zijkant van de macht

Privé vs. loopbaan

“Toen ik nog politiek adviseur was, ben ik twee keer met zwangerschapsverlof gegaan. Ik hoorde wel altijd: ‘blijf je werken?’, en ‘kom je nog terug?’ Ik begreep daar niets van want ik hield van mijn werk. Toch was het een belangrijke verandering in mijn leven dat ik twee kinderen heb gekregen. Het heeft me meer gefocust gemaakt op hoofd- en bijzaken. Verder had het geen impact op mijn loopbaan.”

Steun

“Ik heb op twee punten in mijn carrière een coach gehad die mij heel erg heeft geholpen. Ik was 39 toen ik mijn eerste kind kreeg, dus ik dacht: dit is het. Ik wilde graag nog een tweede kind, maar ik durfde dit niet aan mezelf toe te geven. Ik dacht dat het hebberig zou zijn gezien mijn leeftijd, en vroeg me af hoe ik dat in vredesnaam ging doen. Deze coach keek samen met mij vooral naar: Hoe kan het wel? Wat heb je nodig? Wat moet je hiervoor regelen? Ofwel: ze heeft mij in mogelijkheden in plaats van in onmogelijkheden laten denken en gezocht naar de juiste werk-privé balans. Ik heb die coach als een cadeau aan mezelf gezien.”

Successen

“Ik ben het meest trots op de manier waarop ik Asscher heb begeleid om het lef te hebben de Wallen aan te pakken in Amsterdam en hoe we de kwaliteit van het onderwijs hebben verbeterd

Ik werk altijd vanuit: Waar word je het blijst van en waar ben je het verontwaardigdst over? Hedy d’Ancona zegt dit mooi: ‘Alle grote omwentelingen beginnen met verontwaardiging.’ Dat had ik intuïtief als werkwijze bedacht met Asscher: waarom wil je werken in de politiek en waar maak je je boos over? Zo kwamen we op twee dingen die voor hem heel belangrijk waren. De Wallen vielen echter niet onder zijn portefeuille. Toch zijn we eraan gaan werken. Want als dat nou is waar je echt wat aan wilt doen, hoe gaan we dit dan doen? Dus eigenlijk deed ik hetzelfde als mijn coach: hoe kan het wel in plaats van hoe kan het niet.”

Rolmodellen

“Ik heb behoorlijk veel rolmodellen. Bijvoorbeeld Obama. Ik houd van moreel geladen politiek en ik vond dat hij the odd one out was. Niemand dacht dat hij een kans maakte om president te worden en daar ging hij gewoon.

Op dit moment ben ik ontzettend gefascineerd door Alexandria Ocasio-Cortez en Jacinda Ardern. Alexandria Ocasio-Cortez heeft alles wat we aan regels in campagnevoeren hebben geleerd omver geschopt: vrouwen mogen niet te boos zijn, vrouwen mogen hun stem niet verheffen, ze moeten wel lief blijven lachen, etcetera. Ocasio-Cortez is voortdurend aan het schreeuwen en met haar armen aan het zwaaien. Ze rekt het malletje van hoe een succesvol politica eruit moet zien enorm op. Dit helpt de volgende generatie. Jacinda Adern beviel van haar kind tijdens haar premierschap en haar man geeft interviews over het vaderschap. Ze heeft het idee over wat een vrouwelijk leider kan zijn opnieuw ingevuld. We zijn er nog lang niet, maar dat soort vrouwen zijn wat mij betreft hemelbestormers.

“Ocasio-Cortez is voortdurend aan het schreeuwen en met haar armen aan het zwaaien. Ze rekt het malletje van hoe een succesvol politica eruit moet zien enorm op”

Vrouwen in de politiek

“Besluiten die impact op ons allemaal hebben, worden elke dag weer genomen worden door witte, heteroseksuele mannen. Neem die iconische foto van Nancy Pelosi tijdens een vergadering met Trumps regering in het Witte Huis: zij staat en voor de rest zitten er alleen maar witte mannen van boven de vijftig aan de tafel.

Over heel veel dingen zijn vrouwen en mannen het met elkaar eens op gebied van ideologie, maar er zijn ook veel dingen die een ander effect hebben op mannen en vrouwen. Ik gebruik zelf altijd de Bijlmer als voorbeeld. Als daar meer vrouwen aan tafel hadden gezeten bij de ontwikkeling, dan had het er anders uitgezien. Omdat vrouwen, bij hoe het is opgebouwd, zich meteen onveilig hadden gevoeld en hadden gedacht: Durf ik daar ’s avonds wel te lopen?

“Besluiten die impact op ons allemaal hebben, worden elke dag weer genomen worden door witte, heteroseksuele mannen”

In het bedrijfsleven vind ik een lage vertegenwoordiging van vrouwen niet eerlijk, want er gaat talent verloren. In de wetenschap wordt onderzoek gedaan waarop we beleid formuleren. Daar is het ook raar als je maar een helft van de bevolking terugziet. Bijvoorbeeld dat het mannenlichaam nog steeds als standaard wordt genomen in onderzoek en de uitkomsten daarvan vervolgens ook voor vrouwen gelden.

Schijt hebben

“Toen ik voor mijn boek vrouwen ging interviewen probeerde ik een rode draad te destilleren: Wat maakt nou dat sommige vrouwen doorgaan, succesvol zijn en zich laten horen en zien. Ik kan dat in één ondiplomatiek woord vatten; SCHIJT. Deze vrouwen hebben er schijt aan wat mensen van je denken en vinden.

Dat heb ik ook altijd gehad. Er niet mee bezig zijn of andere mensen er akkoord mee zijn dat je je wel populair maakt met wat je zegt. Heel erg geloven in wat je doet en af en toe bereid zijn om uitgelachen te worden en belachelijk gemaakt te worden.”

“Als je weet hoe de dynamieken werken, kan je ze herkennen en neem je ze niet persoonlijk”

Tips voor vrouwen in de politiek

“School jezelf in hoe man-vrouwverhoudingen werken. Ik ben ervan overtuigd dat als jij je in de machtsdynamiek tussen mannen en vrouwen verdiept, je makkelijker overeind blijft, zonder dat je aan jezelf gaat twijfelen. Daarin is Alexandria Ocasio-Cortez voor mij een voorbeeld. Ze werd belachelijk gemaakt toen er een filmpje opdook waarin ze sexy danst. Vervolgens benoemt ze dat in een tegenfilmpje: dit is wat ze doen met vrouwen, je wordt gereduceerd tot seksueel object. En toen stak ze er de draak mee en poste ze een filmpje van zichzelf dansend in de gangen van het Congres. Als je weet hoe de dynamieken werken, kan je ze herkennen en neem je ze niet persoonlijk.”

“School jezelf in hoe man-vrouwverhoudingen werken”

Ten slotte

“Als vrouwen toetreden tot de politiek, geven we hen extra debat en mediatraining. Eigenlijk zit hier een minachting in: dat vrouwen het minder goed zou kunnen en extra ondersteuning nodig hebben. Dit is misschien in het verleden het geval geweest, maar allang niet meer.

Vrouwen hebben ondersteuning nodig in het herkennen van de man-vrouwdynamiek, om zich staande te houden. Het zou fantastisch zijn als vrouwen daar specifiek op worden getraind. Dit geldt ook voor mensen van een andere culturele of etnische achtergrond. Als je niet tot de dominante groep behoort, wordt je altijd een beetje weggestopt. Om van ‘slachtoffer’ meer ‘actor’ te worden, denk ik dat het goed is als je daar extra training voor krijgt. Dit leeft nog onvoldoende.”

Auteur: Noémi Prent, met dank aan Lynn Roest