Giorgia Meloni, moeder van Italië
De nieuwe president van Italië, Giorgia Meloni, presenteert zichzelf als Italiaans, christelijk, en moeder. Dat ze haar moederschap als politiek instrument inzet staat niet op zichzelf. Al sinds de Italiaanse nationale eenwording is de moederfiguur gebruikt als symbool van eenheid van een broedervolk.
Italië heeft een nieuwe premier. De eerste vrouwelijke van de geschiedenis. Een primeur, een nieuwe wind. En tegelijk: oude, oude woorden die doen denken aan donkere tijden. “God, vaderland, familie”, een frase uit de tijd van Mussolini, was een van haar verkiezingsslogans. Hoewel zijzelf en haar partij (die zijn wortels in het Fascisme heeft) hun imago proberen te verzachten, zijn de verwijzingen naar het Fascisme nog altijd daar. Zo verwijst het logo van de partij naar Mussolini’s graf en zijn prominente leden expliciet fascistisch. En toch is ze ook anders dan de politici die haar voorgingen. Ze is een vrouw, uit een arme wijk in Rome, opgeklommen naar de top. Ik heb het natuurlijk over Giorgia Meloni.
Giorgia Meloni
“Ik ben Giorgia, ik ben een moeder, ik ben Italiaans, ik ben christelijk, dat pakken jullie niet van me af. Dat pakken jullie niet van me af.”
Meloni’s woorden liegen er niet om. Ze hekelt de LBGTQ+ beweging, die haar haar identiteit zou willen afpakken. Ze presenteert zichzelf als hoeder van de Italianen, die vast willen houden aan een traditionele identiteit. Tijdens haar rallies houden toeschouwers afbeeldingen van Maria en Jezus omhoog, hun christelijke cultuur beamend. Ik bescherm jullie tegen alle bedreigingen van buitenaf, lijkt ze te beloven, en ik laat jullie weer trots zijn op wie jullie zijn: christelijke Italianen. Ik ben (jullie?) moeder, vertrouw maar op mij.
De Italiaanse moederfiguur
Dat Meloni zichzelf als moeder presenteert staat niet op zichzelf. De Italiaanse moederfiguur kent een lange geschiedenis. In La madre (2005) beschrijft Marina D’Amelia de geschiedenis van wat ze, naar Eric J. Hobsbawm, een “uitgevonden traditie” noemt. Het idee dat er een specifiek Italiaanse moeder is met bepaalde eigenschappen is als een soort mythe gecreëerd. In de jaren ’50 van de afgelopen eeuw werd dan ook de term “mammismo” (mammisme) of “maternalismo” (maternalisme) gemunt, om de enorme afhankelijkheid van Italiaanse zonen ten opzichte van hun moeder te bekritiseren. We zouden het kunnen zien als een soort tegenhanger van paternalisme, of een vorm van niet-volwassen-willen-worden (zie ook: het Pinocchio-effect). De afhankelijke zoon leeft in een intieme symbiose met zijn typisch Italiaanse bemoeizuchtige bemoederende moeder. Een moeder die haar leven wijdt aan haar mannelijke nageslacht.
Symbool van nationale eenwording
De moederfiguur als symbool van nationale eenwording – zowel symbolisch als in de vorm van een bloedband, zoals de broederschap die we ook in de naam “Broeders van Italië” terugzien – is al tijden aanwezig. Al vanaf de Risorgimento, de beweging die in de 19e eeuw naar de nationale eenwording van Italië streefde, is de moeder een prominente figuur. Een van de bekendste moeders in die periode was Maria Giacinta Drago (1774-1852), de moeder van de intellectueel Giuseppe Mazzini (1805-1872).
Ook na de eenwording, vooral na de Eerste Wereldoorlog en tijdens het Fascisme, werd haar moederschap opgehemeld. De conservatieve historicus Alessandro Luzio en de partijfilosoof van de Fascisten Giovanni Gentile publiceerden in 1919 en in 1923 de brieven van Maria Drago aan Mazzini [PDF]. Zonder de steun van deze moeder, zo laten de brieven ogenschijnlijk zien, zou Italië er nooit gekomen zijn. Ze was, in Luzio’s woorden, een “leonessa superba”, een grandioze leeuwin. Ze wijdde zich met religieuze toewijding aan het slagen van haar zoons project, de eenwording van Italië. Alle Italiaanse vrouwen zouden daarmee een voorbeeld aan haar moeten nemen. Haar eigen politieke ideeën waren verder niet relevant, volgens Gentile [PDF].
De moedervraag
Als een van de eersten beschreef Maria-Antonietta Macciocchi in 1976 hoe de fascistische houding ten opzichte van vrouwen er enkel op gericht was hoeveel kinderen ze voortbracht. Ook in het Italië van vandaag is ‘de moedervraag’ een actueel debat. Vele meer en minder feministische auteurs vragen zich af hoe moederschap en vrouw-zijn zich tot elkaar verhouden. Ben je ook een volwaardige vrouw als je geen moeder wil worden? Kan je tegelijk feminist en moeder zijn? Meloni’s gezinspolitiek is erop gericht het moederschap aantrekkelijk te maken (lees: abortussen te voorkomen; lees: ‘pro-life’). Velen zien de abortuswet die in 1979 werd ingevoerd dan ook ernstig bedreigd, en vrezen voor de terugkeer van illegale abortussen.
Gezien het beeld van de vrouw als vertrouwelijke hoeder van de privésfeer lijkt een moederfiguur misschien minder bedreigend dan een mannelijke politicus. Volgens sommigen, zoals Hilary Clinton in een interview suggereerde, lijkt het hebben van een vrouwelijke premier per definitie een vorm van verandering en vooruitgang. Het lijkt dus een slimme zet van de “Broeders van Italië” om een vrouw, een moeder, naar voren te schuiven. Gestileerd, geblondeerd, en vrouwelijk, maar ook hard, fel, en one of the guys. Meloni’s christelijk-moederlijk-Italiaanse identiteit zullen we haar niet afpakken, waarschuwt ze. Vrouwen zullen moeder zijn.
Saskia Kroonenberg heeft een PhD in Italian Studies en is universitair docent aan de Radboud Universiteit.
Foto: Giorgia Meloni met andere leden van het centrum-rechtse kabinet, Quirinale.it, via Wikimedia Commons
Lees ook: