“Ik heb hart voor mijn land,” stelt Duits feministe, moslima, vrouwenrechtenactiviste en juriste Seyran Ateş. Ze spreekt met de Duitse cultuurfilosoof en acteur Lars Eidinger over Berlijn, de stad waarin ze in 2017 de liberale Ibn Rushd-Goethemoskee vestigde – waar (LHBTI)-mannen en -vrouwen welkom zijn. Eidinger heeft haar net gezegd dat hij niet trots is op Duitsland. Dat hij zich schaamt voor de beladen geschiedenis van het land. Maar hij vertelt wél trots te zijn op al die jonge toeristen die naar Berlijn komen vanwege de cultuur.

“Hoe noem je de cultuur die in Berlijn wordt aangeboden?” vraagt Ateş nadrukkelijk. Daarop heeft Eidinger niet zo snel een antwoord paraat. “Dat is de Dúitse cultuur!”, zegt Ateş. Ateş past niet in traditionele politieke hokjes; ze komt uit een Turks-Koerdische islamitische familie, heeft in Duitsland een links-intellectuele politieke achtergrond opgedaan, is feministe, imam en islamcriticus tegelijk én spreekt over ‘trots op westerse waarden.’ Ze laat zien dat het frame van politiek links en rechts steeds minder relevant wordt.

Seyran Ateş

Ateş bezocht Amsterdam op uitnodiging van het Forum on European Culture. Het Forum organiseerde de discussie ‘Wir Schaffen Das!’ waar Ateş één van de sprekers was. Na afloop van het debat kreeg Atria de gelegenheid om samen met een aantal door Atria uitgenodigde opiniemakers met haar door te praten. Tijdens haar werkzaamheden als advocaat in familie en crimineel recht was Ateş getuige van de worstelingen waarmee veel islamitische vrouwen en meisjes kampen in een poging meer rechten en keuzevrijheid te verkrijgen.

In 2009 publiceerde ze haar boek Der Islam braucht eine sexuelle Revolution, waarin ze pleit voor een brede seksuele revolutie binnen de islam. “Binnen de islam bestaat met name bij fundamentalistische stromingen een probleem van enerzijds een overseksualisering van het dagelijks leven, en anderzijds het verbieden van alles dat met seksualiteit te maken heeft – dat is haram. Zo is homoseksualiteit absoluut verboden in Iran en worden er mensen voor opgehangen.”

Vrouwen in de koran

In haar kritiek op de selectieve interpretatie van de hedendaagse conservatieve islam gaat Ateş terug naar de koran – en de vrouwen in de koran. “Khadija was geen maagd. Ze was een sterke vrouw en ze is mijn rolmodel,” zegt ze over de eerste vrouw van Mohammed. Khadija was volgens de koran 15 jaar ouder dan Mohammed, runde een eigen handelsbedrijf en vroeg Mohammed zelf ten huwelijk. “Iedereen kent dit verhaal – maar het wordt niet gebruikt.” Ateş gaat ook in op de rol van vrouwen in de geloofsbelijdenis zelf. “Kalief Omar heeft de vrouwen uit de moskee gebannen. In de zevende eeuw baden mannen en vrouwen gewoon samen – in Mekka bidden mannen en vrouwen nog steeds samen.” In 2017 richtte Ateş de Ibn Rushd-Goethemoskee in Berlijn op. Het is de eerste liberale moskee in Berlijn waar vrouwen de functie van imam kunnen bekleden en waar (LHBTI-)mannen en -vrouwen gezamenlijk bidden.

Aan haar uitingen hield Ateş bedreigingen en constante bewaking over. Zo bekritiseert ze de manier waarop de conservatieve islam de hoofddoek gebruikt. “In sommige kringen worden kleine meisjes gedwongen een hoofddoek te dragen. Dat is terug te voeren op die overseksualisering.” Deze stellingname leverde haar kritiek op vanuit linkse partijen, is een constatering waarmee één van de opiniemakers Ateş confronteert. Maar critici die haar in de hoek van de AFD zetten slaan volgens haar de plank volledig mis. “Kijk naar hun prográmma,” zegt ze. “Naar hun motivatie. Mijn motivatie om tegen hoofddoeken op school te zijn komt voort uit mijn streven naar gendergelijkheid. […] Dat is niet de motivatie van extreemrechts. Die haten simpelweg de islam.”

Verbinding

De politieke assen van links en rechts compliceren Ateş’ streven.

“Ik ben gestopt om te kijken naar links en rechts en ik ga door met mijn werk”

zegt ze daarover. Voor Ateş is het essentieel om kritiek bespreekbaar te maken. “Ja, de extreemrechtse partijen gebruiken het,” stelt ze, “maar dat ontslaat ons er niet van om ons ook uit te spreken.” Verbinding, waaronder juist met de Duitse islamitische gemeenschap die te lang door Duitsland is afgestoten, is daarin belangrijk – dat was ook een doel van haar moskee. “Je moet zo’n plek openen en laten zien dat je niet samenwerkt met extreemrechts. En niet via één workshop per jaar, maar via een continue inspanning.”

“We moeten continu in gesprek gaan met elkaar”

In die verbinding is volgens Ateş een grote rol weggelegd voor democratie. “Ik ben er trots op een Duitse democraat te zijn,” stelt Ateş. “Breng de plurale samenleving samen in haar diversiteit,” zegt ze. “De liberalen, de fundamentalisten, het midden. Ze hebben allen het recht te bestaan in onze democratie.” Dialoog is volgens haar een onmisbaar element in die democratie. “Als je hier wilt zijn moet je een democraat zijn. Je moet in staat zijn rond één tafel te gaan zitten en een discussie te voeren over de problemen.” Alleen dan kan er volgens Ateş verbetering plaatsvinden.

Juul Muller, senior adviseur marketing en communicatie (tot maart 2020)