Het feminisme van Pussy Riot
Het kan bijna niemand ontgaan zijn dat ‘’Nadja en Maria’’ – de twee meest bekende leden van de Russische, feministische, avant-garde punkgroep – vorige week in Nederland waren. Van lokale, politiek geëngageerde performance kunstenaars zijn ze uitgegroeid tot wereldsterren. De internationale media-aandacht nam een hoge vlucht met hun veroordeling in 2012 tot twee jaar strafkamp naar aanleiding van hun punkgebed op het altaar van de Christus Verlosser kathedraal in Moskou – Mother of God, become a feminist, schreeuwden ze daar. In december 2013 zijn ze vervroegd vrijgelaten om Poetins imago met het oog op de Olympische spelen op te poetsen.
Ze waren hier ter gelegenheid van het Human Rights Watch weekend, waar ook de documentaire Pussy Riot: a Punk Prayer te zien was. In deze documentaire volgen we onder meer het gehele proces rondom hun veroordeling. De documentaire laat prachtig zien hoe de dames van Pussy Riot van de rechtszaal ook een theater maken om – onbevreesd – hun standpunten en ideeën duidelijk te maken. Zie hiertoe met name hun eloquente en erudiete slotverklaringen.
’Dood aan seksisten en conformisten’
De naam Pussy Riot is geïnspireerd op de Angelsaksische Riot Grllll beweging begin jaren 90, die de wereld op subversieve wijze bekeek en bezong vanuit het perspectief van de sterke vrouwelijke adolescent. Maar vergeleken hierbij laat Pussy Riot zien dat populaire cultuur en kunst er in de Russische context nog werkelijk toe kan doen. Niet toevallig begint de documentaire met het citaat van Bertold Brecht: ‘’Kunst is niet een spiegel om de wereld in te reflecteren, maar een hamer om de wereld te veranderen.’’
Hun kritiek betreft de stereotype vrouwbeelden in de Russische cultuur, het patriarchale verbond tussen de Russisch-orthodoxe kerk en de staat; de inperking van de vrijheid van meningsuiting, de schendingen van de mensenrechten, o.a. van homo’s. Kwesties waarmee wij ons in het liberale Westen makkelijk solidair kunnen verklaren, wellicht met een zekere zelfgenoegzaamheid. Wij hebben het immers beter voor elkaar. De performances van Pussy Riot met hun gekleurde wollen bivakmutsen kunnen ons niet meer shockeren….
Maar de veranderingen die Pussy Riot voorstaat betreffen ook onze neoliberale, op consumptiegerichte westerse cultuur! Pussy Riot maakt deel uit van een mondiale antikapitalistische beweging die bestaat uit anarchisten, trotskisten en feministen, aldus Nadia. In een briefwisseling die ze in de gevangenis onderhield met de Sloveense filosoof Slavoj Zizek kritiseert Nadia de cynische opstelling van West-Europa en de VS jegens landen als Rusland. Ze bekritiseert hun conformisme vanwege mondiale kapitalistische belangen en de loyaliteit tegenover machthebbers die hun eigen burgers onderdrukken. Een boycot van de winterspelen in Sotsji zou dan ook een goede actie zijn geweest.
Mij lijkt een boycot ook een mogelijk antwoord op de vraag met welke middelen het hedendaagse flexibele kapitalisme nog wel geshockeerd kan worden!
De toekomst
Op de persconferentie tijdens de opening van het Human Rights Watch weekend vertelden beide dames over hun vreselijke ervaringen in het strafkamp. Ze willen zich dan ook in de nabije toekomst inzetten voor al die activisten die op basis van bespottelijke aantijgingen gedurende jaren in verschrikkelijke strafkampen worden gedumpt. Ze blijven – zo vertellen ze – op hun manier actievoeren, waarbij creativiteit een belangrijk element van de verrassingstactiek zal zijn.
Het feminisme van Pussy Riot breidt zich uit tot een beweging die een wereldorde wil ontregelen die gebaseerd is op uitsluiting en normalisering. Ik hoop dat we nog veel van Nadia, Maria en de andere vrouwen zullen horen.
Dr. Cris van der Hoek is docent Filosofie aan de Hogeschool van Amsterdam en aan de Universiteit Utrecht.
