Met interesse volg ik de lijst over het culturele DNA van Europa in het NRC van Peter Steinz, zomer 2012. En ik ben blij met zijn constatering dat de lijst te weinig vrouwen bevat. Ik vat hem op als een uitnodiging tot onderzoek of de lijst wel een juiste weergave gaf/geeft.

Wat ik boven alles mis ik op de lijst is het feminisme en de emancipatiebeweging. Feminisme heeft veel invloed gehad op de cultuur van het moderne westen: namelijk de veranderende kijk op en van vrouwen. Hoe komt het dat er wel aan de ‘femme fatale’ gedacht is, maar aan suffragettes niet. Of ‘kiesrecht voor mannen en vrouwen’, ‘leerplicht voor jongens en meisjes’? Heeft dat minder invloed gehad dan ‘totaal voetbal’ vraag ik me af?

Ik doe nog een voorstel: Artemisia Gentileschi (1593–c.1656), dit schilderij is er een van het kaliber: eens gezien nooit meer vergeten: Judith Beheading Holofernes. Een prachtige compositie van krachtige vrouwen in actie; Het verhaal is bekend, maar zo vaak zie je er geen beeld van. Uitzonderlijk getalenteerd. “the most progressive and expressionist painters of her generation.” 17e eeuw hebben we het over.

Zij is een prachtig voorbeeld: De vrouw die wil/kan opereren in het maatschappelijk domein, werkt, creëert, ageert en invloed uitoefent. De schilder en de geschilderde(n) vallen samen. Zulke vrouwen zien we te weinig terug in de lijst.

‪Dat Gentileschi de verkrachting door een leraar heeft weten te overleven, en ook nog een 5 maanden lang durende rechtszaak, waarbij ze onder marteling bij haar standpunt bleef, is een hele prestatie; En heeft haar reputatie lange tijd vernacheld. Geweld, moederschap en de maatschappelijke rolverdeling zijn zaken waar vrouwen rekening mee moeten houden. ‬Gentileschi hoort in die lijst van cultuur, dat is tenminste, als je het héle DNA, het complete verhaal wilt tonen. ‬‬

Natuurlijk is het moeilijk om het vrouwen op te laten nemen tegen mannen als je onder andere gebruik maakt van criteria als invloedrijk. Vrouwen werden niet verondersteld invloed te hebben, ze moe(s)ten bescheiden en aardig zijn en bovenal liever in de huiselijk kring blijven, het door vele zogenoemde vrouwelijk domein. Of als je echtgenoot de competitie niet zo goed aan kon, je eigen werk stoppen. Denk aan Anna Mahler.
Dat wil echter niet zeggen dat vrouwen geen invloed hebben gehad. Door alleen de schijnwerpers te zetten, op de groep die daar toch al in mocht staan, doe je onrecht aan de vrouwen. Die vanuit de schaduw, achter een man, of ondanks alles toch in het licht stonden hun sporen hebben nagelaten in de culturele ontwikkeling van Europa.

We kunnen eindeloos namen noemen van vrouwelijke kunstenaars of cultuurbewaarders. Maar wacht die allemaal hetzelfde lot? Of is er iets anders in het spel?

Dat er nu eenmaal meer invloedrijkere mannen waren, houdt het (witte) masculiene perspectief in stand. Wat dan gelijk weer een argument is om vrouwen te blijven weren, want ze komen nu eenmaal niet in de lijstjes voor. Zo blijven wij in een vicieuze cirkel ronddwalen.
Uit onderzoek van diverse wetenschappers komt steeds meer het erfgoed van vrouwen naar voren. Invloedrijke kunst van vrouwen is er altijd geweest en zal er altijd blijven. Of het zichtbaar is en blijft, is een andere vraag. Gewogen en te licht bevonden. Ook in deze lijst.

Daarom zal binnen het cultureel erfgoed vrouwen nooit meer dezelfde (h)erkenning kunnen krijgen in het collectieve geheugen, als we niet afstappen van de standaard lijstjes en onze schoolboeken aanpassen. Neem uw eigen verzoek om meer vrouwen serieus. Wij helpen uw graag.

PS: Misschien interessant: op de website Frames on Gender (voorheen Fragen.nu) is een database ingericht van de meest invloedrijke feministische uitingen per land in Europa. Juist niet overkoepelend. Boeken, foto’s of artikelen. Voor Nederland is dat onder andere het artikel ‘Het onbehagen van de vrouw’ van Joke Smit, en ‘De schaamte voorbij’ van Anja Meulenbelt: vertaald in 17 talen.

Annetta Willemse (voormalig coördinator sociale media en webcommunicatie bij Atria)