Die vraag heb ik me het afgelopen jaar vaak gesteld. Is ze altijd geduldig? Streng, doch rechtvaardig? Doet ze na schooltijd dingen met thee en koekjes? Kan ze sorry zeggen als ze te boos is geworden? Maar bovenal: mag ze fouten maken? In een tijd waarin we ons op elk vlak vrijvechten of al vrijgevochten zijn, beoordelen we goed moederschap op vrij traditionele normen.

Ja, we geven een andere invulling aan het ouderschap dan de generaties voor ons (door bijvoorbeeld allebei te werken), maar geïnternaliseerde opvattingen over goed moederschap leiden juist daardoor tot schuld, faalangst en stress.

Ik zeg hiermee niks nieuws. En toch. Zelfs de meest feministische vrouwen die ik ken, worstelen bij tijd en wijle met hun moederschap. Ik denk dat dat komt doordat we nog steeds niet écht eerlijk zijn. Met elkaar houden we een mythische moeder in stand waar iedereen schril bij afsteekt.

“Zelfs de meest feministische vrouwen die ik ken, worstelen bij tijd en wijle met hun moederschap.”

Vorig jaar om deze tijd werd ik voorgesteld aan – laten we haar voor dit moment Louise noemen. Louise is een vrolijke vrouw, die makkelijk praat, over zowel het leven als over koet- en kalfjes. Ze werkt als vrijwilliger in de verslavingszorg, is getrouwd met een agrariër en woont op een prachtige boerderij in de polder. Ze is de moeder van Stef (eveneens een gefingeerde naam). Stef is een leukerd. Hij en Louise zijn gek op elkaar. Maar tijdens haar zwangerschap heeft Louise gedronken. Stef heeft daardoor FAS.

Foetaal Alcohol Syndroom

In de categorie ‘ontaarde moeders’ scoort de drinkende moeder op zijn zachtst gezegd nogal hoog. Ik merkte het in mijn omgeving als ik vertelde over Louise. Want voor je kind moet je stoppen. Voor je kind moet je hulp zoeken. Voor je kind moet je op magische wijze in staat zijn je verslaving in één klap achter je te laten. Maar zo werkt het niet.

Foetaal Alcohol Syndroom ontstaat doordat alcohol effect heeft op allerlei aspecten van de groei van de foetus, zelfs in kleine hoeveelheden en zelfs bij die ene uitspatting tijdens de kerstborrel. Hoeveel effect is van veel factoren afhankelijk, maar alcoholinname tijdens de zwangerschap kan leiden tot miskramen of fysieke en mentale afwijkingen. FAS kent een paar specifieke lichamelijke kenmerken, zoals een klein hoofd, vertraagde groei, een smalle bovenlip en moeite met slikken door een slecht ontwikkelde zuigreflex. Mensen met FAS zijn daarnaast vaak impulsief, hebben concentratie- en aandachtsproblemen, geheugenproblemen en reageren sterk op prikkels. De symptomen worden vaak ten onrechte gediagnosticeerd als autisme of ADHD.

“Het oordeel over drinkende moeders is zo hard, zo dodelijk hard, dat vrouwen amper de ruimte voelen om informatie dan wel hulp te vragen.”

Elk jaar worden in Nederland zo’n 500 kinderen met FAS geboren. Veel meer dan de meeste mensen weten. Veel meer ook dan zwangere vrouwen weten en misschien wel veel meer dan we willen weten. Want het oordeel over drinkende moeders is zo hard, zo dodelijk hard, dat vrouwen amper de ruimte voelen om informatie dan wel hulp te vragen. Hun verhalen blijven onverteld.

De loedermoeder

Als moeder van twee jongens, op een leeftijd waar ongeveer al mijn vriendinnen ook kinderen hebben, ik me op schoolpleinen en sportverenigingen begeef en mijn mailbox gespamd wordt met artikelen en reclame over moederschap, zie ik een aantal patronen. Allereerst vallen er te veel vrouwen om met een burnout. Veelal vrouwen met jonge kinderen en een drukke baan. Mijn vriendinnen vielen een paar jaar terug bij bosjes. Ten tweede zie ik steeds vaker zelfverklaarde loedermoeders die zich niet langer gek laten maken. Ondertussen bevestigen ze de norm.

“Ik heb vanavond gewoon lekker een pizza in de oven gegooid, hoor.”

“Soms laat ik Bink gewoon lekker een hele middag op de IPad.”

“Dit jaar heeft ze gewoon lekker makkelijk Chipito’s getrakteerd.”

“Die van mij gaat gewoon lekker naar de BSO, ook als ik een dagje vrij ben.”

“Gewoon lekker.”

Er wordt besmuikt gelachen en er wordt gecomplimenteerd. Want meid, wat goed dat je jezelf het gemak gunt. Maar in wezen zeggen deze vrouwen tegen elkaar dat ze slechte moeders zijn als ze geen trakteerkrokodil van cupcakes maken. Zullen we dat gewoon even niet doen?

Af en toe verschijnen er artikelen en boeken die dieper ingaan op het ‘loedermoederschap’. Ze beschrijven onmacht, schuld, woede en teleurstelling. De werkelijkheid. De beschrijvingen worden omarmd door vrouwen die zich erin herkennen, maar nog harder verguisd. Rachel Cusk wilde met haar boek ‘In het land van moeders’ een boek schrijven over de dingen die ze meemaakte, maar waar ze nog nooit ergens over gelezen had. Dat heeft ze geweten. Want een vrouw met zulke gevoelens moest wel een slechte moeder zijn.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat je op schoolpleinen nooit hoort:

“Ik was vandaag zo boos op Bink dat ik hem wilde slaan.”

“Ik kom de dag niet door als ik geen wijntje bij het eten neem.”

“Ik schreeuwde vandaag tegen mijn kind.”

“Soms wil ik gewoon weg.”

En dat is gek. Want net zo min als de keus om geen cupcake krokodil te bouwen, maken dit soort gevoelens je een slechte moeder. Ze maken je mens. Ze laten zien dat niemand alles kan en dat ouderschap zwaar kan zijn.

FAS-project

Ik ontmoet Louise in het kader van het FAS-project van Stichting Het Witte Bos. Een langlopende transmediale bewustwordingscampagne, die in 2012 startte met een fotoproject. Fotograaf Allard de Witte en journalist Joost Bos gaven FAS letterlijk en figuurlijk een gezicht, of eigenlijk gezichten. Ze fotografeerden tientallen kinderen met typische FAS-kenmerken en tekenden hun verhalen op. Zowel in woord als beeld prachtige en pijnlijke portretten met als doel tot preventie, snellere diagnose en goede begeleiding te komen. Tijdens de zwangerschap en erna. Sinds dat eerste project zijn er onder meer een film gemaakt, boekjes verschenen, een maatjesproject gestart en een dagboekproject tot stand gekomen. Het meest recente project is een briefwisseling tussen moeders en hun kinderen met FAS.

“Kinderen die bij een verslaafde moeder worden geboren, komen in veel gevallen in een pleeggezin terecht.”

Kinderen die bij een verslaafde moeder worden geboren, komen in veel gevallen in een pleeggezin terecht. Behalve de problematiek die FAS met zich mee kan brengen, leidt dat vaak tot aanvullende obstakels als hechtingsproblemen. Voor Stef liep het anders. Louise heeft hem zelf grootgebracht.

Op verzoek van Het Witte Bos wilden Louise en Stef meedoen aan het brievenproject. Een project dat zou kunnen leiden tot wederzijds begrip tussen alcoholverslaafde moeders en hun kinderen en meer begrip van eenieder die mee zal lezen. Om ze te begeleiden wordt bij elk duo een journalist gezocht. Ik heb het voorrecht aan Louise en Stef gekoppeld te zijn.

Wees eerlijk

Vanaf het moment dat ik Louise leerde kennen zette ze me aan het denken over moederschap. Mijn eigen moederschap, moederschap in het algemeen en vooral over de normen die we hanteren. Onze jongens schelen een paar maanden. In het dagelijks leven komen ze dezelfde dingen tegen als wij. Stef is een vrolijke opgeruimde pré-puber en hun relatie is uitstekend. Dat merk ik aan hoe ze met elkaar omgaan en dat merk ik uit de brieven. Louise en Stef lijken meer op mij en mijn zoon dan we van elkaar verschillen. Toch heb ik met alles wat ik ongetwijfeld verkeerd doe, altijd het voordeel van de twijfel.

Louise stopte met drinken toen Stef negen maanden was. Hij én zij hadden toen al een heel gevecht achter de rug en de tijd die erop volgde was minstens zo zwaar. Stef was een gefrustreerd jongetje, met autistische trekken, die het uiterste van Louise vroeg. De gemiddelde moeder zou om veel minder naar een wijntje snakken, maar ze bleef nuchter. Daarnaast was ze de enige die echt leek te begrijpen wat Stef nodig had. Ze zocht altijd naar manieren om hem structuur en rust te bieden. Mede daardoor gaat het nu zo goed met Stef dat een buitenstaander niet eens zal vermoeden dat er iets aan de hand is.

“De gemiddelde moeder zou om veel minder naar een wijntje snakken, maar ze bleef nuchter.”

Ik vind Louise een goede moeder. Onder veel moeilijkere omstandigheden dan ik me ooit voor kan stellen heeft ze een jongetje grootgebracht die functioneert in de maatschappij, die beleefd is, vrienden heeft en een fantastische band heeft met zijn moeder. Ik teken er direct voor als me dit zou worden aangeboden.

Laten we eerlijk zijn naar elkaar. Laten we elkaar vertellen wat we moeilijk vinden. Waar het misgaat. Waar we bang voor zijn. En dat moeder zijn soms echt niet leuk is. En nee, niet om in groepjes op het plein te kunnen klagen dat de school nu wéér om hulpouders vraagt. En ook niet zodat we onszelf een beetje minder slecht voelen als we een keer vergeten zijn een gymtas mee te geven. Niemand is gebaat bij truttigheid. Maar om de normen op te rekken. Die mythische moeder moet worden ontmanteld. Zo ontstaat er ruimte voor vrouwen als Louise en voor vrouwen als ik – die heel gemiddelde vrouw op het schoolplein die het voor elkaar lijkt te hebben – om om hulp te vragen voordat iemand beschadigd raakt.

“Die mythische moeder moet worden ontmanteld.”

Het hele verhaal van Louise en Stef is binnenkort te lezen op de website van het FAS-project.

Meer lezen

• A life’s work: on becoming a mother
• Moederschap
• The mother’s hands: desire, fantasy and the inheritance of the maternal
• Regretting motherhood: a study
• Memorializing motherhood: Anna Jarvis and the struggle for control of mother’s day
• Mediated moms: contemporary challenges to the motherhood myth
• The great mother: women, maternity, and power in art and visual culture, 1900-2015
• Themanummer vrouwen en alcohol
• De goede moeder: tegenstrijdige eisen van het moderne moederschap
• ‘Goede’ versus ‘slechte’ moeders: Jane Swigart analyseert de mythes