Hoe is feminisme ontstaan? 

Het woord feminisme werd voor het eerst gebruikt in de achttiende eeuw in Franstalige gebieden, maar kreeg pas veel later de betekenis die we nu kennen. Lange tijd had het woord een negatieve lading, waardoor zelfs invloedrijke denkers zoals Virginia Woolf en Margaret Atwood zich niet als feminist identificeerden. Veel vroege denkers, zoals Olympe de Gouges en Anna Maria van Schurman, worden nu ‘protofeministen’ genoemd – maar in hun tijd bestond het begrip nog niet. 

Van vrouwenzaak naar intersectionaliteit 

Tot ver in de 20e eeuw lag de nadruk op ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. 

• Socialistische feministen: pleitten voor systeemverandering en het ontmantelen van het patriarchaat. 

• Liberale feministen: streefden naar gelijke rechten binnen democratische systemen. 

Met het postmodernisme en de opkomst van minderheden binnen het feminisme veranderde het perspectief: 

1. Intersectionaliteit: niet alleen gender, maar ook klasse, etniciteit, seksualiteit en gezondheid beïnvloeden ongelijkheid. 

2. Van sekse naar gender: genderidentiteiten zijn sociaal bepaald, los van biologische sekse. 

Hierdoor richt feminisme zich vandaag ook op emancipatie van genderqueer, trans en intersekse personen, én op het doorbreken van normen rond mannelijkheid. 

Definitie van feminisme 

Feminisme (of feminismes) is een verzamelnaam voor ideologieën en bewegingen die ongelijkheid op basis van gender en sekse bestrijden en streven naar emancipatie en gelijkheid. Er is niet één feminisme, maar meerdere stromingen. Het gedeelde uitgangspunt: onderdrukking op grond van sekse, gender en het gegenderde lichaam* moet verdwijnen. 

Golven van feminisme 

Historisch wordt feminisme vaak ingedeeld in golven. Hier is binnen de gendergeschiedenis kritiek op omdat zou suggereren dat tussen de pieken van de golven, er ook dalen zijn, waarbinnen er een gebrek aan activiteit is. Dit is onwaar: er is meer continuïteit tussen de golven dan deze periodisering zou suggereren. Ook richtten de golven zich historisch voornamelijk op de ervaringen van witte vrouwen, waardoor deze periodisering ook inhoudelijk een beperkt beeld schetst van feminisme. Maar toch geven we graag een overzicht van de golven, omdat dit een structuur is waaruit het feminisme doorgaans bestudeerd wordt: 

• Protofeministen: 18e en 19e eeuw

• Eerste golf: eind 19e, begin 20e eeuw

• Tweede golf: vanaf de jaren zestig

• Derde golf: vanaf de jaren negentig

• Vierde golf: vanaf 2012 

Wat doet Atria? 

Feminisme vormt de intellectuele basis van alles wat Atria doet: van onderzoek en communicatie tot collectiebeheer en acquisitie. Al in 1935 zag onze voorloper, het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV), dat vrouwen ontbraken in de herinneringscultuur (de geschiedenis die wij als maatschappij herinneren en die je op alle plekken kunt tegenkomen). In de afgelopen negentig jaar is het instituut constant in dialoog met zichzelf gebleven en heeft zich binnen de kaders van het feminisme doorontwikkeld. Hierbij is gestreefd om de geschiedenis van vrouwen, en het feminisme, in al hun diversiteit te bewaren. Dit heeft geleid tot een rijke collectie van ca. 120.000 boeken, 800 archieven van personen en organisaties en een diverse collectie aan beeldmateriaal en objecten. 

Daarnaast verrichten onze onderzoekers actief onderzoek naar thema’s als economische ongelijkheid, gendergerelateerd geweld en zelfbeschikking. Op deze manier richten we ons niet alleen op het verleden, maar dragen we ook bij aan de ontwikkeling van kennis voor de toekomst. 

Woordenlijst

Genderrollen 

Verwachtingen die in de samenleving zijn ontstaan over hoe mensen zich zouden moeten gedragen op basis van hun sekse. Dit noemen we genderrollen. 
Voorbeelden: 

• Roze is voor meisjes, blauw voor jongens. 

• Vrouwen zijn zorgzaam en doen het huishouden, mannen werken buitenshuis. 

Hoewel deze verschillen vaak als biologisch worden gezien, zijn ze cultureel bepaald en niet aangeboren. 

Het gegenderde lichaam 

Ons begrip van het lichaam is niet uitsluitend biologisch bepaald, maar wordt tevens gevormd door culturele en maatschappelijke normen. Hoewel we tegenwoordig weten dat sekse een spectrum is, worden veel wetenschappelijke modellen nog steeds gebaseerd op oude, cultureel gevormde ideeën. Daardoor blijft het binaire onderscheid tussen ‘man’ en ‘vrouw’ bestaan in wetenschap en maatschappij. 
Kortom: ons beeld van het lichaam is ‘gegenderd’ – beïnvloed door sociale constructen. 

Bronnen:

• Gender, seks and the shaping of modern Europe

• Feminisms: a global history

• Feminism: a very short introduction

• Feminists in progress

Foto bovenaan: Demonstratie tijdens viering internationale vrouwendag, 1982, fotograaf: Ine van den Broek, Collectie IAV-Atria