5 december 2024

Uit een recent, grootschalig Europees onderzoek blijkt opnieuw dat geweld tegen vrouwen een groot maatschappelijk probleem is. Een op de drie vrouwen in de Europese Unie heeft in haar leven fysiek of seksueel geweld meegemaakt.

Als kennisinstituut op het gebied van gendergelijkheid in Nederland duidt Atria de nieuwste wetenschappelijke data over de omvang van gendergerelateerd geweld in Europa en Nederland. Senior onderzoeker Paula Thijs plaatst deze Europese en Nederlandse cijfers in context en maakt, waar mogelijk, een vergelijking met de cijfers van tien jaar geleden.

Gendergerelateerd geweld is geweld dat iemand treft vanwege iemands sekse of gender. Hoewel geweld mensen van alle genders treft, krijgt niet iedereen in gelijke mate te maken met geweld. De mate en impact van geweld kan verschillen op basis van gender van het slachtoffer en de dader, hun relatie en het type geweld.

Uit onderzoek blijkt dat vrouwen vaker dan mannen slachtoffer zijn van seksueel geweld, huiselijk geweld en geweld door een (ex-)partner. Omdat de dader vaker een bekende is, kan het voor de slachtoffers moeilijk zijn om over hun ervaringen te praten en hulp in te schakelen of aangifte te doen bij de politie. Daarom komen de ervaringen van vrouwen met geweld minder goed naar voren in officiële statistieken zoals politie-registraties. Door vrouwen op een anonieme manier zelf te vragen naar hun ervaringen met geweld, in het bijzonder seksueel geweld, huiselijk geweld en (ex-)partnergeweld, krijgen we een beter beeld van de ervaringen van vrouwen met gendergerelateerd geweld.

Nieuwe Europese cijfers

Op 25 november 2024 hebben EIGE (European Institute for Gender Equality), FRA (European Union Agency for Fundamental Rights) en Eurostat nieuwe cijfers gepubliceerd over geweld tegen vrouwen in de 27 lidstaten van de Europese Unie. De data zijn tussen 2020 en 2024 verzameld bij 114.023 vrouwen tussen de 18 en 74 jaar in de EU. De laatste keer dat dergelijke cijfers zijn verzameld en gepubliceerd was in 2014. Toen werd er voor het eerst een grootschalig, vergelijkend onderzoek gedaan naar de schaal waarop vrouwen en meisjes in Europa te maken hebben met geweld.

De nieuwe cijfers laten zien dat:

• 1 op de 3 vrouwen in de EU heeft in haar leven fysiek of seksueel geweld meegemaakt
• 1 op de 8 vrouwen heeft seksueel geweld, waaronder verkrachting, meegemaakt door iemand anders dan een (ex-)partner
• 1 op de 5 vrouwen heeft fysiek of seksueel geweld door een partner, naaste of huisgenoot meegemaakt
• 1 op de 3 vrouwen maakte seksueel grensoverschrijdend gedrag op het werk mee; dat geldt voor 2 op de 5 jonge vrouwen
• iets meer dan 1 op de 8 vrouwen die geweld meemaakten heeft aangifte gedaan bij de politie

In 2025 zullen Eurostat, FRA en EIGE een uitgebreid onderzoeksrapport publiceren over gendergerelateerd geweld in Europa en de gevolgen ervan.

Geweld tegen vrouwen in Nederland

Hoe zit het met geweld tegen vrouwen in Nederland? In Nederland hebben 4184 vrouwen meegedaan aan het Europese onderzoek. Dit geeft een representatief beeld van de ervaringen van vrouwen in de Nederlandse bevolking van 18 tot 74 jaar.

Enkele opvallende uitkomsten voor Nederland:

• 41% van alle vrouwen maakte ooit in haar leven fysiek en/of seksueel geweld mee. Bij 7% was het geweld structureel.
• 1 op de 3 vrouwen heeft in haar leven seksueel geweld meegemaakt.
• Bijna 1 op de 6 vrouwen in Nederland heeft fysiek geweld en/of seksueel geweld door een intieme partner of ex-partner ervaren.
• 1 op de 3 vrouwen heeft psychisch geweld door een (ex-)partner meegemaakt.
• 1 op de 5 vrouwen heeft in haar leven te maken gehad met fysiek en/of seksueel huiselijk geweld.
• Ruim een kwart van de vrouwen maakte sinds haar 15e seksueel geweld door iemand anders dan een (ex-)partner mee.
• 1 op de 14 vrouwen in Nederland is sinds haar 15e levensjaar verkracht door een niet-partner.
• 1 op de 5 vrouwen heeft ooit te maken gehad met stalking.
• Ruim 40% van de vrouwen in Nederland heeft in haar leven te maken gehad met seksuele intimidatie op het werk.

Atria maakt, waar mogelijk, een vergelijking met de situatie in 2014 en met recente cijfers uit de Prevalentiemonitor Huiselijk Geweld en Seksueel Grensoverschrijdend gedrag 2024.

Geweld tegen vrouwen komt veel voor in Nederland. 41% van de vrouwen die voor het Europese onderzoek zijn geïnterviewd heeft in haar leven enige vorm van geweld meegemaakt. Daarbij gaat het om een optelsom van fysiek geweld of bedreiging en seksueel geweld, ongeacht de ernst van het incident en het type dader. Dit ligt hoger dan het EU gemiddelde: van alle vrouwen in de 28 EU-landen maakte 30,7% fysiek en/of seksueel geweld mee.

3,7% van de vrouwen in Nederland maakte in het afgelopen jaar fysiek en/of seksueel geweld mee. Bij 7% was het geweld structureel, dat wil zeggen dat het herhaaldelijk plaatsvond gedurende een bepaalde periode.

In vergelijking met 2014 ligt het percentage vrouwen dat ooit geweld heeft ervaren in 2024 iets lager: in 2014 gaf 45% van de geïnterviewde Nederlandse vrouwen aan ooit fysiek of seksueel geweld te hebben meegemaakt. We kunnen niet met zekerheid vaststellen of het hier gaat om een lichte daling van geweld of dat dit komt door verschillen in de groep vrouwen die is geïnterviewd.

De cijfers van de recent gepubliceerde Prevalentiemonitor wijken af van het Europese beeld. Uit de cijfers van de Prevalentiemonitor blijkt dat 24% van de vrouwen van 16 jaar of ouder ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld en/of seksueel grensoverschrijdend gedrag (tegenover 12% van de mannen). Dat de uitkomsten in het Europese onderzoek hoger zijn, kan verschillende oorzaken hebben, waaronder verschillen in de manier van data verzamelen, verschillen in de steekproef of verschillen in de vraagstellingen en definities.

Lees de uitgebreide duiding [pdf]

Gendergerelateerd geweld tegen andere genders

In het onderzoek van EIGE, FRA en Eurostat wordt alleen gekeken naar geweld tegen vrouwen. Gendergerelateerd geweld tegen andere genders blijft hiermee buiten beeld.

Uit meerdere onderzoeken blijkt echter dat geweld tegen LHBTIQ+-personen vaak nog hoger ligt dan geweld tegen vrouwen in het algemeen. Zo laat de Prevalentiemonitor HGSGG 2024 zien dat seksueel grensoverschrijdend gedrag nog veel vaker voorkomt bij bi-plus vrouwen (34%), homoseksuele mannen (25,7%) en homoseksuele vrouwen (17,3%), dan bij heteroseksuele vrouwen (13,7%) en heteroseksuele mannen (6,1%).

De ervaringen van mensen verschillen ook op basis van andere persoonlijke kenmerken naast gender, zoals leeftijd, handicap, seksuele oriëntatie en etniciteit, en de intersecties daartussen. Er komt steeds meer aandacht voor deze intersecties, maar er is meer onderzoek nodig om deze cijfers in kaart te brengen.

Conclusie

Nieuwe, Europees vergelijkende cijfers over gendergerelateerd geweld laten zien dat gendergerelateerd geweld relatief veel voorkomt in Nederland vergeleken met andere Europese landen. Vooral op het gebied van seksueel geweld. Dit wordt bevestigd door andere Nederlandse cijfers. De eigen woning en het werk zijn niet altijd een veilige plek voor vrouwen. Plegers van (seksueel) geweld zijn vaak een bekende, zoals een (ex-)partner, familielid of kennis. Veel vrouwen in Nederland maken seksuele intimidatie op de werkvloer mee.

De Europese cijfers geven inzicht in de grote schaal waarop geweld tegen vrouwen, een vorm van gendergerelateerd geweld, voorkomt. Door verschillen in de manier van dataverzamelen, definities en vraagstellingen kunnen de cijfers echter niet altijd goed vergeleken worden met nationale cijfers en over de tijd. Dit onderstreept het belang van betrouwbare en vergelijkbare cijfers om ontwikkelingen over de tijd en de effectiviteit van beleid te meten. Ook is er meer onderzoek nodig om intersectionele vormen van gendergerelateerd geweld in kaart te brengen.

Gendergerelateerd geweld is een maatschappelijk probleem en een schending van de mensenrechten. Om dit tegen te gaan is een integrale en gendersensitieve aanpak nodig waarbij preventie, bestrijding en ondersteuning hand in hand gaan.

Preventie van seksueel geweld: Act4Respect

Atria doet momenteel onderzoek naar de preventie van seksueel geweld en (ex-)partnergeweld. De Act4Respect-Unlimited alliantie, een samenwerking tussen Atria, Rutgers en COC Nederland, zet zich samen met jongeren en professionals in voor gelijkwaardige relaties tussen jongeren en focust op seksueel geweld en (ex)partnergeweld gericht tegen meiden/vrouwen en lhbti+ personen en cybergeweld.

Atria verzamelt en beheert sinds 1935 bronnen over gendergerelateerd geweld en draagt bij aan (inter)nationaal onderzoek naar de preventie ervan.

Wil jij verder lezen over dit onderwerp?

• Het rapport van EIGE, FRA en Eurostat met de belangrijkste resultaten van het onderzoek naar gendergerelateerd geweld 2024
• Prevalentiemonitor Huiselijk Geweld en Seksueel Grensoverschrijdend gedrag 2024
• Geweld tegen vrouwen in de Emancipatiemonitor 2024 (gebaseerd op Veiligheidsmonitor)
• Onderzoeksrapport (2014) Violence against Women van de European Union Agency for Fundamental Rights (FRA) of lees het artikel ‘Geweld tegen vrouwen: feiten en cijfers‘ voor een samenvatting van het rapport uit 2014.
• Lees meer over de rol van vrouwenbewegingen in de Nederlandse strijd tegen geweld