De bronnen van de artikelen in de omslagfoto kan je onderaan deze gastblog vinden

Femicide is een term die in Nederland nog maar weinig bekendheid heeft. Het komt nauwelijks voor in berichten over de moord op een vrouw. Dat is schadelijk. Zo brengen we het gewelddadige patroon van dit probleem niet voldoende in kaart. Hoe zorgen we ervoor dat femicide niet op de achtergrond verdwijnt? Een analyse van tientallen nieuwsberichten uit een scala van Nederlandse kranten (2017 – 2022) laat zien: verslaglegging van femicide moet beter.

Deze gastblog is onderdeel van een reeks artikelen over femicide.

Lees hier het artikel Wat is femicide?

Het ontbreken van de term

Ondanks het feit dat er in de afgelopen jaren meer over femicide als fenomeen geschreven is, wordt de term in nieuwsberichten niet tot nauwelijks gebruikt. Artikelen spreken wel van ‘partnerdoding’, ‘familiedrama’ of een ‘crime passionel’. Er wordt dus wel óver femicide gevallen bericht, maar deze gevallen krijgen niet dezelfde aanduiding. Met andere woorden: media in Nederland schrijven wel over femicide, maar enkel als losse incidenten en met andere termen.  

Neutrale taal in de media, niet ‘femicide’

Mogelijk past de ‘activistische ondertoon’ van het woord femicide niet bij de neutrale toon die het Nederlandse medialandschap kenmerkt. Dat specifieke journalistieke klimaat beschermt namelijk verdachten tegen de publieke opinie door persoonlijke informatie achterwege te laten. Journalisten zullen dus geen informatie delen waarmee de anonimiteit van de dader in het geding komt. Dit staat haaks op het streven van veel journalisten om verdachten in bescherming te nemen. Het is een mogelijke verklaring voor het ontbreken van de term ‘femicide’ in de meeste media. En daarmee de keuze voor neutralere beschrijvingen als ‘partnerdoding’, of het nog bredere ‘gezinsdrama’ of ‘familiedrama’.  

In sommige nieuwsberichten wordt soms niet eens niet vermeld wie de dader en wie het slachtoffer is. Ook is de berichtgeving genderneutraal. Op die manier komt de lezer niet te weten welk persoon wie om het leven heeft gebracht, waardoor het onderliggende patroon van een – overwegend – mannelijke dader en vrouwelijk slachtoffer gemaskeerd wordt – en blijft.  

Bron: Het Algemeen Dagblad, 31-03-2022.

Ongewone moordzaken

Veel berichten in Nederlandse kranten weerspiegelen deze veelvoorkomende onzichtbaarheid van het slachtoffer. Typerend zijn beknoptheid en de focus op het strafproces, zonder veel details te vermelden over de omstandigheden of de relatie tussen de dader en het slachtoffer. Het maakt nieuwsberichten over moord op een vrouw vaak erg zakelijk, afstandelijk en beknopt. Het slachtoffer blijft vaak onzichtbaar. Toch worden moordzaken die ‘ongewoon’ zijn breder uitgemeten dan ‘normale’ moordzaken. Denk aan een ongebruikelijke manier van doding of het feit dat er een klopjacht nodig was bij de opsporing van een verdachte.  

Nieuws verkopen

Commercieel gezien hangt het succes van elke krant af van het vermogen om de ogen van de lezers op het papier te houden. Dus wanneer een moord gekenmerkt wordt door macabere of verrassende details, zoals in het onderstaande klopjacht-voorbeeld, zullen journalisten daarop inspelen. Zo zorgen ze ervoor dat meer mensen de nieuwsartikelen bekijken. Hierbij geldt wel dat ongebruikelijke elementen vaak meer aandacht krijgen dan het delict zelf. Elke moordcasus lijkt zo uniek, waardoor het bredere patroon van femicide onzichtbaar blijft. 

Bron: Dagblad de Stentor, 26-02-2023.

‘Ideal victim’

Nieuwswaardigheid speelt een grote rol in de manier waarop femicide aan het licht komt, of beter gezegd onzichtbaar blijft. In sommige artikelen is er bijvoorbeeld ruimte voor details en achtergrondinformatie over de dader en het slachtoffer. Die berichten gaan vaak over slachtoffers die voldoen aan het beeld van een ideal victim. Dat wil zeggen: slachtoffers die de maatschappij als rechtmatig bestempelt en die daardoor meer sympathie krijgen van het publiek. Bijvoorbeeld ouderen, vrouwen of kinderen: zij worden vaker geassocieerd met onschuld en dus eerder als legitiem slachtoffer gezien. Het ‘ideale slachtoffer’ vertoont ook maatschappelijk wenselijke eigenschappen van ‘vrouwelijkheid’, zoals zorgzaamheid, moederlijkheid en zachtmoedigheid. Deze kenmerken lichten nieuwsartikelen vaak uit, waarbij het vrouwelijke slachtoffer omschreven wordt als ‘lieve juf’, ‘liefdevolle moeder’ of ‘zorgzame oma’. Het uitlichten van deze stereotype vrouwelijke kenmerken van de slachtoffers kan de kwetsbaarheid van deze slachtoffers versterken en daarmee hun onschuld. 

Bron: Dagblad de Gelderlander, 22-02-2023. 

‘Zo kennen wij hem niet’

Wanneer artikelen meer informatie geven over de dader, valt op dat ze vaak geestesziekte noemen als reden voor de moorddaad. Die artikelen worden ondersteund door quotes van bijvoorbeeld buurtbewoners of kennissen: ‘Hij moet gek geworden zijn’ of ‘Zo kennen wij hem niet’. Dit kan de lezer het idee geven dat de dader minder of niet aansprakelijk is voor de daad – hij had immers last van een geestesziekte, of ‘hij was niet zichzelf’. De zaak lijkt dan ‘een incidenteel ongeluk’. Het bredere patroon blijft dan opnieuw onzichtbaar.

Media tonen ergste gevallen, niet patroon femicide

Het toeschrijven van eigenschappen aan een dader of slachtoffer maakt de berichtgeving persoonlijk. Het zorgt ervoor dat femicide verhalen wellicht vaker aan het licht komen in de media en mensen zich deze verhalen blijven herinneren. Deze ‘unieke’ verhalen kunnen er echter ook voor zorgen dat het onderliggende patroon van femicide onzichtbaar blijft. Moorden met slachtoffers die minder aansluiten bij deze kenmerken verdwijnen namelijk hierdoor naar de achtergrond. We moeten ons daarom afvragen of het gewenst is om kenmerken van specifieke personen te benoemen in een nieuwsartikel. Ieder geval van femicide is immers even erg. Ook kan het ervoor zorgen dat door bepaalde zaken uit te lichten en stereotiepe kenmerken te benadrukken, het kan lijken alsof sommige slachtoffers hun lot meer ‘verdienen’ dan anderen die niet aan de kenmerken van de ideal victim voldoen. Dit maakt hun zaak niet minder belangrijk of noemenswaardig, maar toch heeft dit het helaas wel als effect. 

Maak femicide zichtbaar in de media

Wat we moeten vinden, is een middenweg tussen genoeg aandacht besteden aan de slachtoffers en nieuwsberichten ‘aantrekkelijk’ maken. Licht niet enkel de unieke zaken uitgebreid uit en let op het accentueren van stereotype kenmerken. Verbloemende termen, zoals ‘familiedrama’ of ‘ruzie in de relationele sfeer’ leggen te weinig nadruk op het gewelddadige patroon wat voorafgaat aan femicide. Door de term ‘femicide’ actief te gebruiken maken we het probleem zichtbaar in de media. 

Fenne Murk studeerde Culturele Antropologie en deed de Master Forensische Criminologie.  

Lees verder:

• Media development
• Femicide, gender and violence: discourses and counterdiscourses in Italy 
• Femicide in Nederland: een miskend probleem

Bronnen artikelen omslagfoto femicide in de media:

• ‘Shella (30) doodgestoken door ex-vriend (32) in Rotterdam: ‘Ze was een prachtige moeder.” Bron: Provinciale Zeeuwse Krant, 19-01-2022.
• ‘Gezinsdrama zorgt voor schok in Hilversum. Door steekpartij omgekomen Hilversumse ‘was een hele aardige vrouw, iedereen kende haar.” Bron: Noordhollands Dagblad, 16-05-2022.
• ‘Verdacht shietpartij Zwijndrecht ‘wilde ex geen pijn doen’ en bekende na arrestatie.’ Bron: RTL Nieuws, 27-02-2023.
• ‘Yèrma werd met bijl vermoord door haar ex-vriend uit Haarlem. Haar broer: ‘Heel gek, maar ik geloofde het niet.” Bron: Noordhollands Dagblad, 13-02-2023.
• Gewelddadige dood van Ingrid houdt Gorinchemse Lingewijk bezig: ‘Pijnlijk dat een vrouw die zo angstig was zo aan haar einde kwam.’ Bron: Rijnmond, 19-09-2022.
• ‘Verdachte crime passionel nog zeker twee weken vast.’ Bron: Het Algemeen Dagblad, 27-09-2012.
• Marlon B. ontkent moord op zijn ex Silvana: ‘ik heb het niet gedaan.” Bron: Omroep Brabant, 03-03-2023.
• ‘Stalker schiet ex dood en daarna zichzelf bij drama in Roermond.’ Bron: Hart van Nederland, 04-08-2022.