Verkennende studie naar de gendereffecten van klimaatverandering en -adaptatie in Nederland en Europa. Dit rapport brengt in kaart hoe klimaat en gender samenhangen in Nederland, benoemt de belangrijkste thema’s, kansen en risico’s, en analyseert de diverse beleidsdocumenten en -agenda’s op internationaal, Europees en nationaal niveau.

Lees hier het onderzoek Klimaatverandering & gender [PDF]

Lees hier de samenvatting Klimaatverandering & gender [PDF]

De belangrijkste conclusie is dat de internationale en Europese verdragen en beleidsagenda’s aanknopingspunten bieden voor het integreren van gendergelijkheid en de aanpak van klimaatverandering, maar de implementatie en monitoring hiervan blijft achter. Op nationaal niveau is er weinig oog voor gender bij het maken van keuzes binnen het klimaatbeleid. Meer inzicht in de gevolgen van klimaatbeleid voor diverse groepen vrouwen, meisjes en andere kwetsbaren in Nederland is nodig. Een nauwere samenhang tussen gendergelijkheidsbeleid en klimaatbeleid is daarbij essentieel om vooruitgang op beide terreinen te boeken op weg naar een rechtvaardige en leefbare wereld voor iedereen.

Nederlandse kwetsbaarheid voor klimaatverandering

Het klimaat in Nederland zal naar verwachting de komende decennia grote veranderingen ondergaan. De meest urgente gevolgen van klimaatveranderingen zijn:

• toenemende hittestress
• toenemende overstromingsrisico’s door zowel extremere rivierafvoeren als zeespiegelstijging
• vaker falen van vitale infrastructuren zoals elektriciteit en IT
• vaker schade aan gewassen of productiemiddelen
• verhoogde gezondheidskosten
• productiviteitsverlies
• veranderingen in de biodiversiteit

Klimaatverandering en gender

Het onderzoek Klimaatverandering en gender laat zien dat de thematiek rondom klimaatverandering ook in Nederland ingrijpt op het dagelijks leven van diverse groepen vrouwen. Maar de ongelijke impact van klimaatverandering blijft nog vaak onderbelicht. Ook is er te weinig oog voor de gevolgen van het klimaatbeleid op gendergelijkheid. Voorbeelden hiervan zijn energiearmoede en ondervertegenwoordiging van vrouwen in de energiesector en in de klimaatberoepen. Internationale en Europese verdragen, zoals VN verdragen bieden wel aanknopingspunten voor de integratie van gender en klimaat. Maar de implementatie en monitoring van deze afspraken blijft achter. Op nationaal niveau ontbreekt de samenhang tussen gendergelijkheidsbeleid en klimaatbeleid.

Energiearmoede onder vrouwen

Gender, energie, water en armoede zijn nauw met elkaar verbonden. We gaan er vaak vanuit dat hoe we energie en water gebruiken onafhankelijk is van man, vrouw, oud, jong, etc. Maar energiearmoede heeft juist een sterke gendercomponent. Er zijn grote verschillen tussen mannen en vrouwen, hoe energie en water gebruikt wordt, wie dit gebruikt en hoe we toegang hebben tot onze hulpbronnen. Ook zien we grote verschillen in betaalbaarheid van water en energie. Vrouwen verdienen over het algemeen minder dan mannen en hebben daardoor een lager besteedbaar inkomen. Er zijn meer alleenstaande vrouwen dan mannen. Demografisch gezien leven vrouwen langer dan mannen en dus leven ze langer in armoede. Deze factoren hebben een directe gender impact op de betaalbaarheid van de water- en energierekening.

Vrouwen in klimaatberoepen

Vrouwen zijn nog te weinig onderdeel van de aanpak van de klimaatcrisis. Zo zijn vrouwen, vrouwenrechtenorganisaties en genderorganisaties minder vertegenwoordigd in besluitvorming over klimaatbeleid. Ook zijn vrouwen ondervertegenwoordigd in de energiesector en in de klimaatberoepen. Het aandeel van vrouwen in de energietransitie is op dit moment 22%. Deze ondervertegenwoordiging vergt extra aandacht en voortdurende monitoring om de energietransitie duurzaam te versnellen voor iedereen. Kansen voor meer gendergelijkheid en meer vrouwen in de energiesectoren:

• Monitoren van arbeidsmobiliteit in de energiesector: meten is weten. Door beperkte data wordt de urgentie van het onbenut arbeidspotentieel in de energiesector niet gezien en is de call to action te beperkt.
• Focus op sterk techniekonderwijs en stimuleren van meiden in technische opleidingen blijft belangrijk. Maar het duurt te lang voordat zij uitstromen naar de energiesector. Diversiteit aan functies en rollen binnen de energiesector creëert kansen voor niettechnici en daarmee voor vrouwen die geen technische vooropleiding hebben gehad.

Nederlands beleid

De (door)ontwikkeling van het Nederlandse beleid omtrent gender en klimaat begint bij de nationale verankering en implementatie van de bestaande internationale resoluties, in gender- en klimaatbeleid. Daarnaast is het van belang om de gevolgen van deze beleidskeuzes te meten en te monitoren om zowel vooruitgang te kunnen boeken in het tegengaan van klimaatverandering als het bevorderen van gendergelijkheid. De aanbevelingen in dit rapport zullen worden gebruikt als input voor de 66ste vergadering van de VN Commission on the Status of Women (CSW) die gehouden wordt van 14 tot 25 maart 2022.

Het onderzoek Klimaatverandering en gender doet de volgende aanbevelingen:

1. Implementeer bestaande regelgeving en internationale conventies op het gebied van klimaat
2. Zorg voor gendersensitieve data, onderzoek en monitoring om de gendereffecten van klimaatverandering en klimaatbeleid inzichtelijk te maken
3. Biedt financiering en institutionele steun aan organisaties en initiatieven voor gendergelijkheid en klimaatrechtvaardigheid
4. Veranker gendergelijkheid in beleidsontwikkeling
5. Bevorder de uitwisseling van kennis op het gebied van klimaatverandering, energietransitie en gendergelijkheid
6. Zorg ervoor dat iedereen mee kan doen in het nemen van verantwoordelijkheid voor een schonere planeet
7. Zorg voor meer representatie, participatie, inclusie en inspraak van meisjes en vrouwen in besluitvorming rondom klimaatactie en klimaatbeleid

Leeswijzer

Het rapport bestaat uit 4 delen, die afzonderlijk van elkaar gelezen kunnen worden:

1. Aanbevelingen en good practices
2. Beleidsanalyse klimaatverandering en gender: een verkenning van de relatie tussen klimaatverandering en -adaptatie en gender in Nederland en een analyse van beleid op internationaal, Europees en nationaal niveau
3. Lexicon klimaatverandering en gender: veelgebruikte begrippen rond gender en klimaat, waarbij per begrip de genderdimensie wordt aangegeven
4. Samenvatting voor beleidsmakers met de belangrijkste aanbevelingen.

Lees hier het onderzoek Klimaatverandering & gender [PDF]

Het onderzoek is in opdracht van Atria uitgevoerd door het onderzoeksteam van 75inQ. Stichting 75inQ is in 2020 opgericht als expertisecentrum Gender & Energie, met als missie om door het bevorderen van diversiteit in de energiesector, de transitie naar een duurzaam en rechtvaardig energiesysteem te versnellen.

Dit rapport is mogelijk gemaakt met financiële ondersteuning van het Ministerie van OCW, Directie Emancipatie.

Beeld: Shutterstock