Wie was Rosa Manus?

Rosa Manus

Portret van Rosa Manus, geschilderd door Jacobus Hendrikus Speenhoff, 1927, collectie IAV-Atria

Rosa Manus (1881-1942) was een Joodse zeer actieve en internationaal georiënteerde feminist en activist. In 1935 was zij medeoprichter van het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV), het huidige Atria. Zij was betrokken bij de organisatie van vele congressen en evenementen van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht en de International Woman Suffrage Alliance (sinds 1926 International Alliance of Women).

Een beknopt levensoverzicht van Rosa Manus

Portret van Rosa Manus, 1923, fotograaf onbekend, collectie IAV-Atria

1881
20 augustus 1881: Geboren in Amsterdam als Rosette Susanna Manus, dochter van tabakshandelaar Henry Philip Manus en Soete Vita Israël

1908
15-20 juni 1908: Deelname aan het derde internationale congres van de International Woman Suffrage Alliance (Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht). Dit was het begin van haar betrokkenheid bij vele congressen en evenementen van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht en bij de Nederlandse Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht

1910
Benoeming tot ‘special organizer’ van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht

1913
Organisatie van de tentoonstelling De Vrouw 1813-1913 samen met Mia Boissevain ter gelegenheid van 100 jaar koninkrijk Nederland. Getoond werd de situatie van vrouwen rond 1813 en de ontwikkelingen tot 1913.

1914: Eerste Wereldoorlog breekt uit

1915
Organisatie van een groot deel van het – door Aletta Jacobs uitgeroepen – Internationaal Congres van Vrouwen in Den Haag, met vrouwen uit landen die in de Eerste Wereldoorlog met elkaar in oorlog waren en vrouwen uit neutrale landen

Clara Meijers achter haar bureau met haar medewerker C.D.E. Kleinhoonte (links), fotograaf onbekend, collectie IAV-Atria. Clara Meijers werd in 1928 de eerste vrouwelijke bankdirecteur. Dit kantoor was speciaal opgezet voor vrouwelijke cliënten. De eerste klant was Rosa Manus.

1915
Secretaris van het op 28 april 1915 opgerichte Internationaal Comité van Vrouwen voor Duurzame Vrede (vanaf 1919 Women’s International League for Peace and Freedom (WILPF))

Vrouwenkiesrecht en ontwapening

1922/1923
Wereldtournee van een klein jaar met Carrie Chapman Catt, de president van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht, met Zuid-Amerika als hoofddoel

Rosa Manus richtte de Vrouwen Electriciteits Vereeniging op (7-9-1932). Archief en tijdschrift in collectie IAV-Atria

1924
Organisatie van de viering van de 70e verjaardag van Aletta Jacobs

1926
Vice-president van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht tot 1940

1932
6 februari 1932: Secretaresse van het Internationaal Ontwapeningscomité van de Internationale Vrouwenorganisaties. Rosa Manus overhandigde meer dan 9 miljoen handtekeningen uit 59 landen aan de voorzitter van de Volkenbond tijdens de ontwapeningsconferentie in Genève. Na de aanbieding van de petitie kwamen nog meer handtekeningen binnen, waardoor het totaal aantal meer dan 10 miljoen bedroeg.
Lees verder over de grootste internationale petitie aller tijden

1933
Voorzitter van het Neutraal Vrouwen Comité voor Vluchtelingen dat vluchtelingen uit Duitsland hielp na de machtsovername van Hitler

1935
– Reis naar Egypte met Margery Corbett Ashby (de opvolger van Chapman Catt als president van de Wereldbond), Germaine Malaterre-Sellier en Christine Bakker-van Bosse. Daarna reisde zij met Corbett Ashby door naar Palestina, terwijl de andere twee naar Libanon en Syrië reisden. Het doel was om vrouwen te bewegen in 1936 het congres in Istanbul bij te wonen, het eerste internationale congres van de Wereldbond in een niet-westers land

Oprichting Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging

Oprichting, samen met Johanna Naber (links) en Willemijn Posthumus-van der Goot (rechts) van het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV), later IIAV genaamd, en sinds 2012 Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Rosa Manus schonk de aan haar nagelaten bibliotheek van Aletta Jacobs aan het IAV.

1936

– Organisatie van het pacifistisch congres ‘Rassemblement Universel pour la Paix’ in Brussel, waar vredesorganisaties uit zoveel mogelijk landen bijeen kwamen in een protest tegen oorlog en fascisme

– 22 augustus 1936: Benoeming tot officier in de Orde van Oranje-Nassau bij Koninklijk Besluit. Aangezien Rosa Manus in Brussel was voor de organisatie van bovengenoemd congres, hoorde zij pas op 29 augustus 1936 telefonisch van de benoeming, volgens het dagboek van Elly Winkel

– 1 september 1936: Verhoor door de Belgische politie voor haar vermeend communisme

1940: Tweede Wereldoorlog breekt uit

1940
Schenking van het persoonlijk archief van Rosa Manus aan het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging. Het IAV werd op 2 juli 1940 door de nazi’s gesloten en op 12 juli 1940 leeggehaald.
Lees verder over de geroofde archieven

1941
16 augustus 1941: Na diverse verhoren arrestatie vanwege “pacifistische en internationale neigingen”. Zij verbleef 3 weken in de gevangenis (het ‘Oranjehotel’) in Scheveningen

September 1941: Naar Düsseldorf gezonden. Ze werd er opgesloten in het Polizeipräsidium, waar de Gestapo eigen verhoorfaciliteiten had

2 oktober 1941: Transport naar het concentratiekamp Ravensbrück, aankomst op of rond 25 oktober 1941

Rosa Manus overleden

Opschrift van gedenksteen: ‘Rosa Manus / Geboren te Amsterdam in 1881, overleden en begraven in het Duitse concentratiekamp te Ravensbrück 1943, heeft haar organisatietalent en haar mensenkennis, haar energie en haar vermogen aangewend om de vrouwen vooruit te helpen / Weinigen hebben Rosa Manus in toewijding en onbaatzuchtigheid overtroffen’.

1942
– Maart 1942: Rosa Manus is hoogstwaarschijnlijk in Bernburg vergast omdat ze joods was. (zie ook hieronder)

– 23 juli 1942: Melding uit Ravensbrück aan de familie dat Rosa Manus was overleden op 29 mei 1942

1943
28 april 1943: Het Rode Kruis gaf na de oorlog 28 april 1943 als overlijdensdatum op. Deze laatste datum werd lang als de meest waarschijnlijke datum aangehouden, aangezien de door de nazi’s verstuurde overlijdensberichten vaak onjuist waren gebleken. Uit onderzoek door Myriam Everard blijkt dat ook 28 april 1943 niet klopt.

Lees verder:

Door: Annette Mevis
Delen:

Gerelateerde artikelen