Foto: Het Nederlands vrouwenelftal in Eislingen, Duitsland, 1950, fotograaf onbekend, Collectie IAV-Atria

‘Vrouwenvoetbal’ is de snelst groeiende sport ter wereld, óók in Nederland. Wereldwijd zijn er 40 miljoen voetballende vrouwen en meisjes. In Nederland telt de KNVB in 2023 ruim 170.000 vrouwelijke leden. Wat voor het grote publiek nog steeds een typische ‘mannensport’ is, blijkt in werkelijkheid steeds vaker een sport waarin meisjes en vrouwen uitblinken. Wat weet jij over het Nederlandse voetbal door vrouwen?

Een van de voorlopers in Europa waren de Britse vrouwen. In 1894 werd door Nettie Honeyball de British Ladies Football Club opgericht. In Nederland duurde het nog even. Het vrouwenvoetbal heeft hier een relatief korte geschiedenis, in tegenstelling tot het meer gevestigde mannenvoetbal. Dit is deels te wijten aan de historische beeldvorming rondom voetbal door vrouwen. Zo was de medische wereld bijvoorbeeld bezorgd over de invloed van sport op het vrouwenlichaam en was er een tijd lang sprake van een voetbalverbod. Een verkenning van deze geschiedenis onthult niet alleen de opkomst van de Oranje Leeuwinnen, maar werpt ook een blik op de obstakels die vrouwen hebben overwonnen om hun positie op het nationale en internationale voetbaltoneel te verwerven.  

Tijdlijn Vrouwenvoetbal 

1908 – In 1908 wordt via een plaatselijke krant in Hengelo een oproep gedaan om een voetbalclub voor dames op te richten. In datzelfde jaar schrijft de Telegraaf over een comité om het voetballen voor vrouwen te verbieden. Over het damesvoetbal zou nog lange tijd zeer kritisch gesproken worden. 

1920– Op 12 juni 1920 plaatst De Courant een foto van het vrouwenelftal van Wittenburg. Voor zover bekend is dit het eerste elftal binnen het vrouwenvoetbal. 

1924 – De Oostzaans Vrouwenvoetval Vereniging is de eerste vereniging die  officieel met vrouwenvoetbal start. De Nederlandse Voetbalbond zag vrouwen als ‘echtgenote, moeder of de geliefde van voetbalspelers’ en (nog) niet zelf als voetbalspeelsters. 

1935 – De voetbalbond staat voetbal voor vrouwen niet toe en dreigt zelfs met straffen voor clubs die toch ruimte bieden aan vrouwelijke spelers. De burgemeester van Amsterdam legt zelfs een speelverbod voor vrouwen op.  

1938 – De KNVB stelt trainers en velden niet langer beschikbaar voor vrouwenvoetbal en verbiedt gemengd voetbal.   

1955 – Op 16 april 1955 wordt de Algemene Damesvoetbalbond in het leven geroepen. Zo’n 14 clubs schrijven zich in voor de eerste vrouwenvoetbalcompetitie, zonder erkenning van de KNVB. Volgens Hans Hopster, destijds voorzitter van de KNVB, was voetbal voor vrouwen “een amusementsbeweging die niets met sport te maken heeft en wel weer zal overwaaien.” 

Eerste interland Nederlands vrouwenelftal, 1956, © onbekend, Collectie IAV-Atria.
Lenie van Wensveen deed mee als 14-jarig meisje en scoorde ook nog. Deze foto komt uit een van haar foto-albums, die bij Atria zijn in te zien. Een aantal foto’s zijn gedigitaliseerd.

1956 – De eerste officieuze Interlandwedstrijd waar de Nederlandse vrouwen aan deelnemen tegen West-Duitsland. Vrouwen organiseerden al lange tijd officieuze wedstrijden met teams uit het buitenland. Over die niet-erkende eerste interland van het vrouwenvoetbal in 1956 weten we meer. Nederland speelt tegen West-Duitsland en verliest met 2-1. Lenie van Wensveen deed als 14-jarig meisje mee aan de interland van 1956 en scoorde ook nog. Dankzij haar persoonlijke documenten, foto’s en ander materiaal kunnen we beter achterhalen wat zich allemaal heeft voltrokken in de geschiedenis van het vrouwenvoetbal. Atria beheert het archief van deze voetballer van het eerste uur. 

1971 – Eindelijk wordt vrouwenvoetbal in Nederland erkend en maakt het vanaf 1971 officieel deel uit van de KNVB. We registreren ongeveer 5.500 actieve vrouwelijke voetballers. 

1973 – In 1973 vindt de eerste officieel erkende interland plaats. Op 9 november 2023, 50 jaar later, kwamen vier spelers uit het Nederlands vrouwenelftal weer samen bij Atria. Lees hier hoe Ellen Popeyus, Tilly van Rooijen, Marian Wellenberg en Hanneke van der Veen terugkijken op die periode. En bekijk hier de reportage van NOS Sport

1979 – Vanaf 1979 kunnen ook meiden het lidmaatschap van de KNVB aanvragen.  

1984 – Het eerste Europese Kampioenschap voor vrouwen met 4 deelnemende landen. Nederland is niet van de partij.  

1986 – Introductie van gemengd voetbal t/m 12 jaar, een belangrijke stap in de ontwikkeling van het meiden- en vrouwenvoetbal. Deze actie zorgt ervoor dat meiden in ieder dorp en wijk van een stad in staat waren om zich ook aan te sluiten bij een voetbalclub. 

1991 – Het eerste WK vindt plaats in 1991, pas in 2015 doet Nederland hieraan mee.  

1998 – De KNVB telt in 1998 ruim 65.000 leden, van wie 30.000 speelsters onder de 18 jaar.  

2007 – De komst van de Vrouwen Eredivisie. Tot aan 2007 speelden de beste vrouwenteams in de ‘Hoofdklasse’. Zes clubs sluiten zich aan. 

2009 – Nederlands plaatst zich voor het eerst voor het EK.  

2016 – Voor het eerst voetballen er meer dan 150.000 meiden en vrouwen in Nederland 

2017 – Tijdens het EK winnen de Oranje Leeuwinnen het Europees kampioenschap 

2018 – Het aantal voetballende vrouwen blijft groeien, naar 158.353 in totaal 

2021 – Jubileum 50 jaar voetballende vrouwen 

2023 – De Oranje Leeuwinnen doen voor de derde keer mee aan het WK in Australië en vanaf nu behoort de eredivisie voor vrouwen tot de afdeling Betaald voetbal. 

Onderzoek

Ondanks dat vrouwenvoetbal relatief kort bestaat, wordt er veel onderzoek naar gedaan. Zo heeft een team van experts onder leiding van ex-profvoetbalster en filosoof Dr. Martine Prange en cultureel antropoloog Dr. Martijn Oosterbaan in 2017 een interdisciplinair onderzoek uitgevoerd naar de maatschappelijke impact van vrouwenvoetbal in Nederland. Het project heeft aangetoond dat vrouwenvoetbal zowel een rijke geschiedenis als een hardnekkige actualiteit kent. Hierbij worden vrouwelijke en mannelijke gendernormen als een ‘beperkend korset’ ingezet om de speelruimte van vrouwen in het voetbal zowel letterlijk als figuurlijk te beperken. 

Diverse artikelen in de publicatie Vrouwenvoetbal in Nederland belichten verschillende aspecten van de relatie tussen de ontwikkeling van vrouwenvoetbal aan de ene kant en maatschappelijke veranderingen aan de andere kant. Atria was een van de partners in dit door NWO gefinancieerde project.  

 “Er was eerder sprake van een gedoogcultuur. Het vrouwenvoetbal was, mede dankzij de ‘tweede feministische golf’ in de jaren zestig en zeventig, niet meer tegen te houden in Nederland.”
Martine Prange

Ook WOMEN Inc. heeft voor het voetbalseizoen 2022/2023 een onderzoek uitgevoerd naar gelijke kansen in het Nederlandse mannen- en vrouwenvoetbal. Zij gingen in gesprek met de belangrijkste partijen in het Nederlandse voetbal die kunnen bijdragen aan het vergroten van gelijke kansen in de Vrouwen Eredivisie. Het onderzoek toont aan dat er nog geen sprake is van gelijke kansen omdat de Vrouwen Eredivisie tegen een aantal belemmeringen aanloopt. Zo zijn het verbeteren van de beeldvorming rondom vrouwenvoetbal, het creëren van een gezonder verdienmodel en het vergroten van exposure voor sponsoren allemaal essentiële aspecten.  

Ongelijkheid 

Vrouwenvoetbal is dus aan het groeien, maar dit rooskleurige vooruitzicht kent echter ook een keerzijde. Meisjes en vrouwen worden in het voetbal nog altijd veelvuldig achtergesteld bij jongens en mannen. Er heerst een zekere ongelijkheid binnen de functies voor vrouwen in de voetbalwereld. Agnes Elling van het Mulier Instituut, gespecialiseerd in onderzoek naar sociale ongelijkheid in de sport, benadrukt dat “het aantal vrouwen op leidinggevende posities in de sport in het algemeen bedroevend laag is”. Ze wijst erop dat dit probleem niet beperkt blijft tot het voetbal, maar zich uitstrekt naar bijna alle sporttakken. Elling stelt dat het coachen op topniveau in de sport voornamelijk als een mannendomein wordt beschouwd. 

Rolmodellen

Het ontbreken van vrouwencoaches in het mannenvoetbal is opvallend. Tijdens een uitzending van Studio Voetbal op 10 december 2023, gaf Ajax-speler Sherida Spitse aan dat ze droomt van een toekomst als coach, bij voorkeur van het mannenteam van Ajax. Deze uitspraak leidde tot discussie aan tafel, waarbij oud-voetballer en analist Pierre van Hooijdonk sceptisch was over de haalbaarheid ervan. Hij benadrukte dat de voetbalwereld een machocultuur is, waar geloofwaardigheid ten opzichte van de spelersgroep essentieel is. Spitse daarentegen gelooft dat kwaliteiten doorslaggevend zouden moeten zijn, ongeacht het geslacht. 

Onderzoeker Elling benadrukt dat er nog veel moet gebeuren om gendergelijkheid in de sport te bereiken. Ze wijst op diepgewortelde problemen, zoals seksisme en de voorkeur voor bekende netwerken en stereotiepe leiderschapsbeelden. Elling gelooft dat rolmodellen een sleutelrol speelt in het aanpakken van deze kwesties. Ze pleit ervoor om op jonge leeftijd te beginnen met het normaliseren van vrouwelijke trainers, als een stap in de richting van een gelijkwaardiger sportomgeving. 

De uitdagingen voor vrouwelijke coaches in het mannenvoetbal zijn divers, variërend van traditionele opvattingen over leiderschap in de voetbalwereld tot het gebrek aan draagvlak. De Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) meldt dat de vertegenwoordiging van vrouwen in betaald mannenvoetbal geleidelijk toeneemt, vooral in functies als algemeen directeur, scheidsrechter en medisch staflid. De KNVB verwacht dat deze positieve ontwikkeling zich in de toekomst zal uitbreiden naar coachposities, mede door het ontstaan van meer rolmodellen. 

Financiële ongelijkheid 

Naast de sociaal ongelijkheid in de voetbalwereld manifesteert zich ook financiële ongelijkheid, zo blijkt uit onderzoek. Vrouwen ervaren een financiële drempel om deel te nemen aan voetbaltechnische opleidingen. Voornamelijk vanwege de minder rendabele investeringen in het vrouwenvoetbal. In een reactie hierop introduceerde ING in 2021 een trainersbeurs met een budget van 200.000 euro. Dit fonds dekt deels individuele opleidingskosten en deels begeleidingskosten voor clubs en veelbelovende vrouwelijke talenten. 

In 2022 volgde er erkenning voor de financiële status en ontwikkeling van de Oranjevrouwen. Zij ontvangen nu gelijke oranjepremies, het geld dat ze dagelijks ontvangen tijdens de deelname aan grote nationale teamtoernooien. Het feit dat vrouwen nog steeds niet evenveel verdienen als mannen wordt echter duidelijk in de deal. Prijzengeld van WK’s en EK’s, evenals inkomsten uit televisierechten, worden niet genoemd. 

De KNVB beoogt met deze maatregelen de bestaande lijn van professionalisering voort te zetten en streeft naar een gelijkwaardige behandeling van zowel het mannen- als het vrouwenelftal. Het meest prominente verschil blijft echter het loon dat voetballers ontvangen van hun clubs, eerder dan de premies van de KNVB.  

Campagnes

Er wordt vaker campagne gevoerd om vrouwen en meisjes aan het voetballen te krijgen, maar ook om mensen bewust te maken van de ongelijkheid en het verschil met het mannenvoetbal.

De KNVB is in 2018 gestart met een missie. Het uiteindelijke doel is dat vrouwen op alle niveaus volledig meedoen in het voetbal, als speler, trainer, scheidsrechter en/of bestuurder. Ook wil de KNVB meer aandacht voor vrouwelijke fans. In de campagne Meer Vrouwen in Voetbal (MVIV) kregen rolmodellen onder trainers, bestuurders en scheidsrechters een gezicht. Verder besteedde de KNVB  extra aandacht aan 50 jaar vrouwenvoetbal (in 2021/2022). Dit leidde tot een zekere toename van het aantal vrouwen in voetbal.  

No documents, no history

Lange tijd dacht men dat materiaal over vrouwenvoetbal niet belangrijk (genoeg) was om te bewaren, denk bijvoorbeeld aan de sportshirts. En dat terwijl archiefmateriaal juist kan helpen om meer te weten te komen over de geschiedenis van het vrouwenvoetbal. Ben je na het lezen van dit artikel enthousiast geworden? Kom dan eens langs bij Atria en duik in de collectie.  

Auteurs: Marianne Boere & Eline van Miert. Eline is bachelorstudent Geschiedenis, heeft een passie voor het ontrafelen van onderbelichte stukken in de geschiedenis en houdt zich bezig met thema’s rond gender- en migratiegeschiedenis. In 2024 liep ze stage bij Atria. 

• Uit de collectie open beelden een prachtig filmpje van vrouwenvoetbal uit 1933
• Vrouwenvoetbal in Nederland (2017)
• Ontwikkeling van het damesvoetbal binnen de K.N.V.B.
• Van Madonna naar Maradona: de ontwikkeling van het Nederlands vrouwenvoetbal in de media
• Vrouwen in een “mannensport”: Vrouwenvoetbal in Nederland
• Gender en voetbal in Nederland (1975-1985): beelden van mannelijkheid en vrouwelijkheid in de tijdschriften Voetbal Totaal en D