Hoe is Internationale Vrouwendag ontstaan?

Het ontstaan hangt nauw samen met de opkomst van de socialistische arbeidersbeweging in de 19e eeuw. Deze beweging eiste onder andere algemeen kiesrecht. Een pionier in het strijden voor algemeen kiesrecht voor vrouwen was Aletta Jacobs.

De volgende gebeurtenissen stonden aan het begin van Internationale Vrouwendag:

• 1907: De Eerste Internationale Socialistische Vrouwenconferentie vond plaats in Stuttgart. De Duitse socialiste Clara Zetkin schreef in het vrouwenblad Die Gleichheit dat socialisme onmogelijk zou zijn zonder vrouwen. Om meer invloed uit te kunnen oefenen, richtte Zetkin een internationale organisatie voor vrouwen op naast de al bestaande ‘Socialistische Internationale’.
• 1908: In New York demonstreerden op 8 maart 1908 duizenden vrouwen, vooral textielarbeidsters, voor meer loon, kortere werktijden, betere arbeidsomstandigheden en afschaffing van de kinderarbeid. Kortom, de vrouwen eisten ‘brood en rozen’. Het ging hen niet alleen om overleven, maar ook om de kwaliteit van het leven.
• 1910: De Socialistische Internationale vond plaats in Kopenhagen. Meer dan 100 gedelegeerden uit 16 landen waren aanwezig. Het algemeen kiesrecht, maar ook het dreigend oorlogsgevaar, sociale zekerheid voor vrouwen en kinderen, en de hoge kosten van levensonderhoud stonden op de agenda. Zetkin stelde een nieuw strijdmiddel voor: de Internationale Vrouwendag voor het algemeen vrouwenkiesrecht. De datum waarop deze dag moest plaatsvinden zou jaarlijks vastgesteld worden.

1911: De eerste Internationale Vrouwendag

In maart 1911 werd Vrouwendag voor het eerst internationaal gevierd in verschillende landen, zoals Duitsland, Denemarken, Oostenrijk, Zwitserland en de Verenigde Staten. Niet in Nederland, de vrouwenorganisaties hier waren nog te klein om het te organiseren.

1912: Voor het eerst in Nederland

De eerste Nederlandse Vrouwendag vond op 12 mei plaats, georganiseerd door de Sociaal-Democratische Vrouwenclubs. Hun blad De Proletarische Vrouw kwam uit met een speciaal feestnummer. De dag stond in het teken van het algemeen vrouwenkiesrecht.

Detail uit tijdschrift De Proletarische Vrouw (1912), Collectie IAV-Atria

1914 – 1918: Vrouwendag tijdens de Eerste Wereldoorlog

In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. De internationale arbeidersbeweging viel uit elkaar, maar de internationale vrouwenorganisatie bleef bestaan. Ook tijdens de oorlog werd er jaarlijks een Vrouwendag gehouden, met aangepaste leuzen zoals ‘voor de vrede’ en ‘oorlog aan de oorlog’.

Button Vrouwendag in het teken van ontwapening, Collectie IAV-Atria

1917: Vrouwenstaking in Sint Petersburg

Op 8 maart 1917 gingen vrouwelijke arbeiders in Sint Petersburg in staking. Net als 10 jaar daarvoor in de Verenigde Staten ging het vooral over de slechte arbeidsomstandigheden. Steeds meer vrouwen namen deel aan de staking. Zij staakten ook tegen de oorlog en het voedseltekort. Uiteindelijk kwam het tot een algemene werkstaking. Deze dag zal later tot het begin van de Russische Revolutie worden gerekend. In 1921 stelde het Internationale Vrouwensecretariaat voor 8 maart als vaste datum te kiezen. Dit ter herinnering aan de gebeurtenissen in Sint Petersburg.

1922: Eerste Internationale Vrouwendag op 8 maart

Vanaf 1922 vierden vooral communistische vrouwen Internationale Vrouwendag op 8 maart. Andere vrouwen associeerden de datum met de staking in New York van 1908. Toch wijst veel erop dat de werkelijke oorsprong van de datum 8 maart in Rusland ligt. Overigens vieren België en Zuid-Afrika Vrouwendag nog steeds op een andere datum, namelijk op 11 november en 9 augustus.

Jaren ’40 en ’50: Nederlandse Vrouwenbeweging (NVB)

Na de Tweede Wereldoorlog was er weinig belangstelling meer in Nederland voor de Internationale Vrouwendag. Alleen communistische vrouwenorganisaties zoals de NVB organiseerden zich op deze feestdag.

Roerige jaren ’70: ‘tweede feministische golf’

In Europa en de Verenigde Staten herleefde de interesse voor Internationale Vrouwendag. Met als hoogtepunt 1975, toen de Verenigde Naties het Internationale Jaar van de Vrouw had uitgeroepen. Drie jaar later erkenden de Verenigde Naties 8 maart als officiele Internationale Vrouwendag.

Internationale Vrouwendag Nu

In Nederland wordt tegenwoordig op veel verschillende manieren en door een grote verscheidenheid aan (vrouwen)organisaties, 8 maart gevierd. Er zijn lezingen, symposia, festivals, workshops, trainingen, debatten, rondleidingen en demonstraties waar iedereen aan mee kan doen. Doel is aandacht te vragen voor belangrijke thema’s zoals gelijke rechten van alle vrouwen en non-binaire personen, inclusiviteit, een veilige werkomgeving, de rol van mannen binnen emancipatie. De laatste jaren organiseren ook veel culturele instellingen allerlei events waar vrouwelijke pioniers uit de geschiedenis in de spotlights worden gezet.

Wist je dat?

De viering van de Internationale Vrouwendag verschilt per land. Met als uitschieter Rusland. Daar is het een officiële vrije dag voor mannen en vrouwen die doet denken aan de Nederlandse Moederdag. Het is bedoeld als een eerbetoon aan alle vrouwen. Schooljongens geven bijvoorbeeld een cadeau aan hun lerares en een attentie aan de meisjes in hun klas.

Een aantal pioniers

Clara Zetkin (1857-1933)

Clara Zetkin was een Duits feministe en revolutionaire. Tijdens haar opleiding tot onderwijzeres bij de feministe Augusta Schmidt, kwam Zetkin in aanraking met de socialistische ideeën en sloot zich in 1881 aan bij de Sociaal-Democratische Partij. Vanaf het begin heeft zij zich ingezet voor de ‘vrouwenkwestie’, zij zag die als onderdeel van de klassenstrijd. Zetkin nam het initiatief tot een socialistische vrouwenbeweging, gaf lezingen en voerde van 1892 tot 1916 de redactie van het socialistische vrouwenblad Die Gleichheit.

Als één van de weinige sociaal-democraten was ze tegen de Eerste Wereldoorlog. Haar groeiende onvrede leidde tot een breuk met de socialisten. In 1916 vormde ze samen met Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht de revolutionaire Spartakusbund, die na de revolutie in Rusland overging in de Kommunistische Partei Deutschland. Zetkin was ook voorzitter van het Internationale vrouwensecretariaat. Van 1920 tot 1932 was zij voor de communisten lid van de Rijksdag.
(Bron: Vrouwenlexicon, 1989)

Aleksandra Kollontaj (1872-1952)

Aleksandra Kollontaj was een Russisch revolutionaire en politica. Ze kwam uit een aristocratische liberale generaalsfamilie, maar brak met haar milieu en werd marxiste. Kollontaj zette zich steeds in voor de vrouwenstrijd binnen het socialisme. In de regering van Lenin was zij de enige vrouw, ze was volkscommissaris van Sociale Zaken. Daar kon zij zich hard maken voor zwangerschapsverlof, echtscheiding en de legalisering van abortus. Daarnaast propageerde zij een kameraadsliefde zonder huwelijk, seksuele vrijheid en een gemeenschappelijke, socialistische opvoeding van de kinderen.

Haar opvattingen werden door haar (mannelijke) partijgenoten te radicaal gevonden. In 1923 werd zij daarom als gezant naar Noorwegen en later naar Mexico gestuurd. Op latere leeftijd werd zij ambassadeur in Zweden.
(Bron: Vrouwenlexicon, 1989)

Aletta Jacobs (1854 -1929)

Aletta Jacobs heeft in 1901 al eens gesproken over een Internationale Vrouwendag. Dat was bij een Vredesbetooging van een aantal verenigingen, waaronder de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, op 18 mei 1901. Zij herdacht hier de Internationale Vredesconferentie die 2 jaar eerder in Den Haag op 18 mei was geopend en stelde voor 18  mei voortaan te beschouwen en te vieren als een ‘internationalen vrouwendag’.

Aletta Jacobs promoveerde op 8 maart 1879 tot doctor in de medicijnen. Haar dissertatie heette Over localisatie van physiologische en pathologische verschijnselen in de groote hersenen. Na haar promotie vertrok Aletta Jacobs naar Londen, waar zij kon meelopen in een ziekenhuis. In de herfst van 1879 kwam Jacobs terug naar Nederland om het internationale medische congres in Amsterdam bij te wonen. De positieve (media) aandacht die zij daar kreeg benutte zij door zich direct als arts voor vrouwen en kinderen in Amsterdam te vestigen. Niet lang daarna opende zij een spreekuur voor minvermogende vrouwen in het gebouw van de Amsterdamsche Werkmansbond op de hoek van het Kattegat en de Spuistraat. Meer over Aletta Jacobs

Lees meer over Internationale Vrouwendag op Wikipedia