Waarom burn-outs jonge vrouwen harder raken

Veel moeten, weinig mogen, voldoen aan paradoxale verwachtingen, ongelijke emotionele arbeid, op een haast koortsachtige manier schrijven om hier weerstand aan te bieden maar het uiteindelijk mentaal toch te verliezen. Het zijn voorbeelden van overeenkomstige thema’s uit de feministische klassieker The Bell Jar door Sylvia Plath uit 1963 en Drift, de roman van Bregje Hofstede die afgelopen najaar bij Das Mag verscheen. Er zitten 55 jaar en een paar feministische golven tussen beide boeken, maar toch is er in sommige opzichten nog weinig veranderd. De romans laten allebei zien wat een gebrek aan autonomie voor vrouwen kan betekenen en welke prijs ze daarvoor betalen. Hoewel Drift een hoopvoller narratief biedt dan The Bell Jar, laat het ook zien hoe een burn-out specifiek jonge vrouwen sterker benadeelt in hun toekomstperspectief.

Drift vertelt het verhaal van de gelijknamige hoofdpersoon Bregje Hofstede, die wegloopt bij haar partner met slechts een rugzak vol dagboeken. Via haar eigen geschiedschrijving probeert ze na te gaan waar en waarom het mis ging, waarbij haar drang alles vast te willen leggen, te verklaren en te doorgronden deel uit blijkt te maken van de ondergang. “Mijn aandacht is een glazen stolp waar niet onder te leven valt,” constateert ze. Drift kreeg lovende recensies en kwam terecht op de shortlist van de Librisliteratuurprijs 2019. De jury van de Librisprijs schreef onder andere: “Ze geeft ons inkijk in de intimiteit van haar binnenwereld, beschouwt, en laat overtuigend zien, nee vóelen hoe haar zelfanalyse, gepieker en controledwang leiden tot fysieke klachten en een burn-out”.

De hoofpersoon in The Bell Jar lijdt aan een depressie, wat uiteraard iets anders is dan een burn-out. Toch ervaren de hoofdpersonen uit beide boeken dezelfde symptomen: ze zitten vast in hun eigen hoofd, twijfelen aan zichzelf en krijgen steeds meer moeite met eten, slapen en schrijven, terwijl juist dat laatste hun belangrijkste troef was bij het overeind blijven staan. De hoofdpersoon in Drift ervaart het als volgt: “Ik haat het gevoel van stagnatie, stilstand, achteruitgang. Als je stopt met gas geven terwijl je een helling beklimt, kom je niet alleen stil te staan, je jakkert blind de helling weer af. Dat gevoel heb ik. Dat ik achteruit ga crashen, stukspatten tegen mijn eigen achterhoofd.”

Waar in The Bell Jar vooral de focus ligt op de schadelijke verwachtingen van de buitenwereld, laat ‘Drift’ eerder zien hoe erg die verwachtingen geïnternaliseerd zijn en individuen zichzelf verantwoordelijk achten. Hofstede schreef hier eerder over in haar non-fictiewerk ‘De herontdekking van het lichaam’. Hierin onderzoekt ze haar eigen burn-out en de filosofische en maatschappelijke context van die ervaring, waarin ze expliciet meeneemt wat het betekent dat haar lichaam een vrouwenlichaam is. Daarbij noemt ze Foucaults disciplinemaatschappij, waarbij de grenzen zijn vervaagd tussen wat mensen willen omdat het de norm is, en wat mensen zelf echt willen. Normen benadelen iedereen, maar de norm voor hoe een vrouw zich hoort te gedragen is historisch gezien altijd al onrealistischer, negatiever en schadelijker geweest dan de norm voor hoe mannen zich horen te gedragen.

Onzichtbare banen

Vrouwen kampen dan ook vaker met een burn-out dan mannen. Niet alleen blijven het aantal burn-outs toenemen, uit deze cijfers van het CBS blijkt dat vrouwen vaker én vroeger kampen met burn-outklachten dan mannen, vooral in de leeftijdscategorie 25-35 jaar. Dat een burn-out jonge vrouwen harder treft, blijkt bijvoorbeeld alleen al op financieel gebied. Veel vrouwen werken en verdienen minder door de loonkloof. Komen zij in de ziektewet terecht, zijn de financiële gevolgen groter. Hoe jonger je bent, hoe groter de kans dat je nog weinig hebt opgebouwd, geen vast contract hebt en een starterssalaris ontvangt. Hulp bij een burn-out kost vooralsnog geld, omdat behandelingen niet worden vergoed. Daardoor komt bij jonge vrouwen automatisch een grotere financiële afhankelijkheid van ouders, toeslagen en/of een partner om de hoek kijken, wat betekent dat er minder mogelijkheden zijn en meer druk om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan ten opzichte van mannen.

Uit cijfers van het CBS blijkt dat vrouwen vaker én vroeger kampen met burn-outklachten dan mannen

Bij onderzoek naar burn-outs wordt vaak gekeken naar werkgerelateerde oorzaken, terwijl bij vrouwen de overbelasting juist vaak ontstaat op meerdere gebieden. Zo hebben ze er door ongelijke emotionele arbeid vaker een onzichtbare fulltime baan naast en/of verlenen ze vaker mantelzorg. De taken die daarbij als het zwaarst worden ervaren, zijn tevens de taken die het moeilijkst zijn om over te dragen, zoals alles in goede banen leiden en de emotionele ondersteuning van een zieke naaste. Zo verzamelde NRC onlangs meer dan honderd ervaringen van mensen die voor hun ouders of partner zorgen, stuk voor stuk van vrouwen die aangeven hoe zij hun eigen leven volledig kwijt zijn. Zo vertelt mantelzorger Susanne Castermans aan NRC: “Toen mijn moeder ongeneeslijk ziek werd, begon de echte mantelzorg. Ik ging mee naar artsen, nam de administratie over en regelde allerlei dingen. Tot dan toe regelde mijn moeder bijna alles. Mijn vader wist niet waar hij moest beginnen. Hij weigerde ook om praktische dingen te leren.”

In de weckpot

Onlangs maakte het CBS bekend dat twintigers steeds later belangrijke mijlpalen in het leven halen door beleidsmaatregelen. Zoals gebruikelijk leverde het onderzoek veel honende reacties op. Heb je ze weer, die verwende huiliehuilie millennials. Luce van Kempen en Yoram Poot van de Nationale Jeugdraad schreven daar vervolgens een opiniestuk over in de Volkskrant. “Een diploma is alleen mogelijk als je jezelf in de schulden steekt, tenzij ouders het kunnen financieren. Een woning vinden is zo langzamerhand onhaalbaar en onbetaalbaar, tenzij ouders ook hier weer kunnen bijspringen. […] Daarnaast wordt het systeem zo ingericht dat inzet van jonge mensen steeds belangrijker wordt, zoals het verlenen van mantelzorg,” vatten ze samen. Hun conclusie: stop met framen van twintigers, want een failliet systeem raakt iedereen.

Een geheel juiste constatering, maar toch echt het meest problematisch voor vrouwen. Naast het feit dat mantelzorgen het meest op hun schouders terecht zal komen, hebben ze in vergelijking tot mannen minder tijd om de zogenaamde mijlpalen te behalen. De biologische klok verhindert dat er eindeloos geploeterd kan worden tot de minimale voorwaarden zijn bereikt om een gezin te stichten. Een burn-out is voor jonge vrouwen een dermate vertragende factor, dat het toch weer sneller óf een stimulerende eigen invulling wordt, óf een gezin, in plaats van én-én. Daarbij is het, ook als je geen kinderen wil, nog steeds handig om aan de man te komen, omdat het financieel gezien het meeste voordeel oplevert. Sylvia Plath schreef in haar dagboek in 1951: “I dislike being a girl, because as such I must come to realize that I cannot be a man. I must prioritize my energies through the directions and force of my mate. My only free act is choosing or refusing that mate.”

Wat The Bell Jar en Drift onderstrepen is dat – hoe menselijk en universeel ervaringen kunnen zijn – sommige dingen je alleen overkomen omdat je vrouw bent

In de Netflixserie Special verzint het hoofdpersonage de hipstervariant van ‘The Bell Jar’. Twintigers die niet vast zitten onder een glazen stolp – je kunt zien hoe het allemaal kan zijn, maar je komt er zelf nooit – maar in een weckpot, een mooie verwijzing naar de rare gewoonte van millennials om hun smoothies en quinoayoghurtjes alleen nog maar uit glazen potjes te willen nuttigen. Het is een rake observatie, behalve dat de glazen wanden voor vrouwen nog altijd een stuk dikker en moeilijker te doorbreken zijn dan die voor mannen. Wat The Bell Jar en Drift onderstrepen is dat – hoe menselijk en universeel ervaringen kunnen zijn – sommige dingen je alleen overkomen omdat je vrouw bent. De boeken zijn beiden unieke getuigenissen van hoe ontoegankelijk de wereld nog steeds kan zijn, waardoor ze lezen als een sterke aanbeveling om de positie van vrouwen verder te verbeteren en verworven autonomie te blijven bewaken, zodat we niet weer blind de helling afjakkeren. Onder een stolp valt tenslotte nog steeds niet te leven.