Hoe combineren ouders werk, zorg en (thuis)onderwijs in tijden van corona? Atria en Bureau Omlo hebben onderzoek gedaan naar de impact van corona op de rolverdeling binnen verschillende gezinnen in Nederland. Ayana (20) is een alleenstaande moeder met een dochter van vier jaar. Ze woont in Rotterdam en volgt een opleiding tot doktersassistent. Ayana zit in haar laatste studiejaar en volgt op het moment een stage. Een paar jaar geleden werkte ze ook in een supermarkt, maar sinds de komst van haar dochter werd dat te druk om te blijven doen naast haar opleiding. Ayana woont bij haar eigen moeder thuis en heeft nog nooit op haarzelf of met haar ex-partner samengewoond. Haar moeder heeft geen betaald werk, maar is wel actief als vrijwilliger. Haar vader is lange tijd geleden overleden. Verder heeft Ayana een migratieachtergrond. Ze is geboren in een Oost-Afrikaans land en migreerde op vijfjarige leeftijd naar Nederland.

Rolverdeling voor de crisis

Ayana heeft af en toe nog contact met de vader van haar dochter. Hij werkt onregelmatig. Zo werkt hij 5 of 6 dagen en daarna is hij vier dagen vrij. Als hij vrij is haalt hij soms zijn dochter op en dan zorgt hij een aantal dagen voor haar. De dag dat haar ex-vriend moet werken, brengt hij zijn dochter weer terug bij Ayana. Dat is overigens niet wekelijks. Hij komt alleen als zijn vrije dagen in het weekend vallen. In de praktijk zorgt hij een keer per maand een weekend voor haar. Ayana brengt dus duidelijk het meeste tijd met haar door. Ze ervaart het als een opluchting als haar ex-vriend voor hun dochter kan zorgen, omdat ze dan tijd heeft voor andere activiteiten. Maar ook als haar dochter bij haar ex-vriend is, heeft ze nog geregeld contact:

“Als ze met hem is dan bellen ze mij ook regelmatig. Dus dan heb ik op zich nog contact met haar. Het is niet zo van ik hoor helemaal niks van haar het hele weekend, en dan komt ze weer op zondag terug. Er is dan nog steeds contact wanneer ze bij hem is.”

Traditionele opvattingen over zorgen voor kinderen

Ayana vindt dat de rolverdeling “wel een beetje gelijk” verdeeld moet zijn. In haar ogen is het belangrijk dat vrouwen ook “gewoon hun eigen ding kunnen doen” en hun eigen geld moeten verdienen. In die zin zou het goed zijn als haar ex-vriend hun dochter vaker ophaalt en hij haar vaker naar school brengt. En als ze samen met een man zou wonen, vindt ze het belangrijk dat het huishouden gelijk verdeeld wordt. Maar tegelijkertijd neemt ze vrij traditionele opvattingen door op te merken dat de zorg voor kinderen “natuurlijk” meer bij de vrouw ligt. Voor Ayana is het vanzelfsprekend dat het zorgen voor kinderen een taak is voor de moeder. Dat ‘hoort’ zo en moeders zijn er ook meer geschikt voor:

“Ik vind wel dat de zorg voor de kinderen meer bij de vrouw ligt, omdat we de dragers zijn. Een man heeft vaak iets nodig en stelt steeds vragen: ‘Weet je waar dit ligt? Dat is met mijn dochter ook. Als ze huilt of zij dan niet kan slapen dan belt hij mij van ‘ja, kan je even met je kind praten, want ze wil niet slapen?’ (…) Moeders zijn zorgzamer en beschermend en ze hebben meer die band met het kind. Ik weet niet hoe ik dat moet uitleggen maar sowieso moeders zijn veel zorgzamer en meer beschermend. Vaders zeggen ‘ach ja wat kan er gebeuren’. Wij denken verder na.”

Ayana vertelt dat de rolpatronen in haar thuisland traditioneel zijn. Mannen werken en vrouwen blijven thuis om te zorgen voor de kinderen en het huis. Hier is Ayana het niet mee eens. Ze vindt het belangrijk dat vrouwen ook een deel van het geld verdienen. Ze is hierin deels gevormd door de Nederlandse samenleving, maar ook door familieleden die binnen hun cultuur vooruitstrevend zijn. Haar tantes en nichten die nog in Oost-Afrika wonen, werken bijvoorbeeld wel.

Zorgen voor dochter en het huishouden samen met haar moeder

Het huishouden doet ze samen met haar moeder. Ze doen allebei ongeveer de helft. Daar zijn geen discussies over geweest. Ayana en haar moeder zien allebei wat er moet gebeuren en nemen hun verantwoordelijkheid daarin. “Als ik zie dat het vies is in de keuken, maak ik het alvast schoon. Dan doet mijn moeder ondertussen de woonkamer. Het gaat gewoon vanzelf”.

Haar dochter gaat sinds kort naar school. Voor die tijd ging ze vijf dagen in de week naar de opvang. Sinds enkele dagen ging ze nu naar de basisschool en buitenschoolse opvang. Ayana bracht haar naar de opvang en school en ging vervolgens aan de slag met haar studie en haalde haar aan het eind van de middag weer op. Als Ayana langer op haar eigen school moest blijven, haalde haar moeder haar dochter op.

Rolpatronen tijdens de crisis

Tijdens de crisis is er volgens Ayana weinig veranderd. De rol van de vader van haar dochter is onveranderd. Ook in de crisis bleef zijn werk doorgaan en hij bleef in dezelfde frequentie zorgen voor zijn dochter. In het huishouden is er eveneens weinig veranderd in welke taken Ayana en haar moeder oppakken. Wel merkt ze dat ze meer kookt dan eerst om verveling tegen te gaan.

Combineren van zorgen en studie ingewikkeld

De belangrijkste verandering was dat Ayana, haar moeder en dochter voortdurend thuis zaten. Hoewel iedereen het fijn vindt om tijd met elkaar door te brengen, maakt het wegvallen van opvangmogelijkheden het voor Ayana moeilijker om huiswerk te maken. Dankzij de aanwezigheid thuis van haar moeder kon ze wel af en toe op haar terugvallen. Soms ging haar moeder dan met haar dochter wandelen in het park zodat Ayana zich kon richten op haar schoolwerk. Ook was ze door het vele thuis zitten moe en had ze weinig energie.

Geen stage kunnen lopen geeft stress

Ayana mocht in het begin van de crisis niet haar stageplek in het ziekenhuis op de kinderpoli doordat nieuwe patiënten zich niet meer konden aanmelden. “Dus dat betekende dat ik daar niets te doen had. En omdat ik stagiaire ben, zeiden ze tegen mij ‘je leert hier niks’. Dus toen mocht ik thuisblijven.” Later moest ook ander personeel thuisblijven. Dat ze thuis moest blijven kwam haar wel goed uit doordat haar dochter op een gegeven moment ook niet meer naar school mocht.

“Toen kwam ook het nieuws van kindjes mogen ook niet naar school. Dus eigenlijk kwam dat voor mij wel een beetje goed uit. Niet echt heel erg, maar het hielp mij wel met haar dat ik even tijd had voor mijn kind zeg maar.”

Het thuis zitten en geen stage kunnen lopen gaf haar wel de nodige stress:

“Ik zat wel heel erg met mijn examens, want ik had alles gepland met de examencommissie en ik was net een maandje begonnen met stagelopen. Dus ik was net aan het werk en ik moest meteen weer stoppen. Ik was bang dat ik het allemaal weer zou vergeten. (…) Die stress had te maken met mijn stage en het praktijkexamen. Ik kon ook niks doen. Ik belde wel heel vaak naar mijn stageplek, maar die zeiden tegen mij: ‘ja, we kunnen je niet echt terugbrengen want dat mag niet van het management’.”

Dochter ondervindt weinig hinder van crisis

De eerste twee weken van de crisis logeerde ze met haar dochter bij haar tante. Die heeft ook kleine kinderen. Hierdoor kon de dochter van Ayana fijn spelen en daar genoot ze ook van. Later heeft ze ook nog met een vriendinnetje buiten in het park kunnen spelen. Haar dochter hoefde zich niet te vervelen tijdens de crisis en ervaart de crisissituatie als “leuk”, maar soms miste ze haar vriendinnetjes wel.

Thuisonderwijs verzorgen is stressvol

Hoewel Ayana sommige momenten wel als pittig ervaart, gaf de aanwezigheid van haar dochter thuis haar geen stress. “Ik heb geen last van stress gehad, we hadden het wel gewoon leuk met elkaar. Anders is ze meer met haar vriendinnetjes en nu moet ik haar meer bezighouden, maar ik vind het niet erg.” Ze heeft wel meer waardering gekregen voor leerkrachten en medewerkers van kinder- en peuteropvang”. Waar ze wel stress van kreeg, was het verzorgen van thuisonderwijs aan haar dochter:

“Ik had contact opgenomen met haar school. Ze kreeg online huiswerk maar onze computer deed het niet zo goed dus toen heb ik via school een leenlaptop gekregen. Dus daar doet zij dan haar huiswerk op en dat is minimaal. Maximaal een uurtje eraan werken per dag. (…) Ik heb die eigenschappen niet die docenten hebben. Dat was een beetje stressvol, want ze moest wel huiswerk maken en dat vond ik wel een beetje lastig. Ik heb niet zoveel geduld om haar iets te leren. Ik ben er niet voor gemaakt om docent te zijn. Het lukte niet. Toen gingen we meer ABC-liedjes luisteren.”

Belasting moeder

Sinds kort is er verandering in de situatie gekomen en mag ze drie dagen in de week weer naar haar stageplek in het ziekenhuis: op woensdag, donderdag en vrijdag. Haar dochter gaat sinds kort ook weer naar school, maar op het moment van interviewen alleen op maandag en woensdag. Donderdag en vrijdag blijft haar dochter thuis met haar moeder. Dat vindt ze een “lastige situatie”, omdat ze haar moeder niet teveel wil belasten. Ze heeft geen andere mensen in haar netwerk op wie ze kan terugvallen. Haar vriendinnen hebben het “ook allemaal druk, gaan naar school en hebben een druk leven, dus die kunnen niet voor mijn dochter zorgen”.

Geen financiële stress, wel lichte zorgen voor toekomst

Ayana ervaart geen financiële stress, omdat corona geen invloed heeft op de hoogte van haar inkomsten. De crisis heeft namelijk geen invloed op haar studie- en stagevergoeding.  Wel heeft ze enige financiële onzekerheid en zorgen voor de toekomst, omdat ze haar studie bijna afgerond heeft en een baan moet vinden. Maar het blijft beperkt tot lichte zorgen, omdat er volgens haar een tekort is aan doktersassistenten. Ayana verwacht dan ook dat het haar gaat lukken om een passende baan te vinden. Dat neemt niet weg dat ze het wel spannend vindt, omdat het voor haar de eerste keer zal zijn dat ze solliciteert.

Omgaan met negatieve emoties en stress

De stress die ze wel ervaart met betrekking tot het bieden van thuisonderwijs weet ze te beperken door de situatie te accepteren en rustig te blijven. Ze legt uit dat het overmacht is en kiest voor berusting. Concreet betekent het dat ze realistisch is in wat ze kan betekenen in de scholing van haar dochter. “Ik doe gewoon wat ik kan. Wat niet kan, dat geeft dan niet. Ik ga daar dan niet te veel over nadenken.”  Ze gaat op een vergelijkbare manier om met de stress die ze ervaart met betrekking tot haar stage en opleiding. “Ik ga niet teveel stressen over dingen die ik niet kan veranderen, want uiteindelijk is dit iets van overmacht voor iedereen, deze situatie.”

Ayana ervaart over het algemeen niet veel stress door de coronacrisis. Ze past verschillende copingstrategieën toe die haar helpen om goed met de situatie om te gaan. Soms neemt ze tijd voor haarzelf en trekt ze zich terug in haar kamer. Ze zoekt naar afleiding door filmpjes te kijken en te koken. Verder zoekt Ayana soms telefonisch contact met vriendinnen. Dat helpt haar tegen gevoelens van eenzaamheid. Een vriendin vroeg ze om hulp hoe ze het beste om zou kunnen gaan met haar stage. Ze heeft hiervoor behulpzaam advies gekregen. Naast sociale steun en advies, vraagt ze in gebed ook hulp van God. Dat laatste doet ze echter niet meer dan anders. Bidden is voor haar een dagelijkse praktijk.

Verwachtingen en wensen voor de toekomst

Ayana verwacht niet dat er veel veranderingen in haar situatie gaan ontstaan na de crisis. Ze gaat ex-vriend niet vragen om meer te zorgen voor hun dochter: “ Ik zal dat niet doen. Dat kan ik hem niet vragen. Kijk als hij dat zelf zou willen, zou ik dat niet erg vinden, maar het is niet zo dat ik het hem ga vragen. Hij moet het echt zelf willen”. Verder vertelt ze dat ze nog niet precies weet hoeveel uren ze in de toekomst voor haar kind zorgt. Dat is vooral afhankelijk van hoeveel uur ze gaat werken.

Dit portret is onderdeel van een onderzoek van Atria en Bureau Omlo naar de impact van corona op de rolverdeling binnen verschillende gezinnen in Nederland.  Zie hier het overzicht met de andere portretten van dit onderzoek. 

Beeld: Family vector created by pikisuperstar.