Het boek lag al een jaar in de kast voor ik het begon te lezen. Volkomen onterecht! Het pauperparadijs is een helder en boeiend boek over een vrouw die onderzoek naar haar voorouders doet. Deze vrouw is de journalist/schrijver: Suzanna Jansen. Een gekke naam ‘Braxhoofden’ in de familie en een soort ondefinieerbare trots brengt haar tot dit onderzoek.

Onderweg komt ze een geheel onverwachte geschiedenis tegen: die van de heropvoedingsexperimenten in het Drentse Veenhuizen. Een boeiende kijk volgt: op het denken en doen van Nederlandse bestuurders met betrekking tot landloperij, armen, kansen, gevangenissen en eigen verantwoording. Schitterend inzicht, zeker ook heel interessant voor diegene die zich vandaag de dag bezig houden met re-integratie, sociale diensten en gevangenissen.

Daarnaast geeft het zo’n mooi beeld van onze geschiedenis, met 4 generaties terug zit je bij Napoleon. Een van de voorvaders zat in het leger en deed mee in de beroemde veldslagen. Een gewone man. Dat is ook het aardige van dit boekje. Het gaat over mensen die niet stinkend rijk, van adel of heel slecht zijn. Maar gewone mensen. Het lot brengt deze ex-militair naar Veenhuizen, toen nog een soort ‘eer’.

Dan wordt geleidelijk aan deze pauperkolonie beklemmend en neemt dochter Cato op 47 jarige leeftijd als weduwe de ongelooflijk moedige stap om terug te keren naar het gewone leven, met de kinderen naar Amsterdam. We hebben het dan nog over trekschuiten. Over dienstjes en mevrouwen. Maar vooral ook over moeders die keihard werken, om voor de kinderen te zorgen. En beetje bij beetje een stukje vooruit komen.
Na Cato is het kleindochter Helena die we volgen, dan Rosa de oma van Suzanne en haar moeder Elisabeth.

Mooi en aangrijpend. En ook confronterend. In de jaren 60 bijvoorbeeld, werden meisjes nog steeds naar een mavo of lager werden verwezen, ondanks hoge (pas ingevoerde) cito scores. Dankzij moeder Elisabeth die dit nu al drie maal meemaakte, gaat de schrijfster – ondanks het mavo advies –  naar het VWO. ‘Onafhankelijke’ testen zijn kennelijk geen garantie voor betere kansen als je eenmaal in een bepaalde wijk woont …

Dat is wel een rode draad in dit boek, oordelen en vooroordelen. Wanneer je gelabeld bent als een pauper is het een lange weg om te slagen. Uit welke wijk je komt, heeft invloed op hoe mensen naar je kijken.
Hopelijk gaat het tegenwoordig beter …

Nog even een interessant citaat uit het boek:
Aan het eind van de 19e eeuw had het er even op geleken dat de dienstboden zich aan minachting en bevoogding zouden kunnen ontworstelen. In het kielzog van de industriële revolutie begon de standenmaatschappij in haar voegen te kraken. Arbeiders, vrouwen en katholieken morrelden aan hun achtergestelde posities. Amsterdamse bouwvakkers durfden voor het eerst te staken, Aletta Jacobs bevocht met succes haar toegang tot de universiteit (…)

Maar deze emancipatiegolven reikten niet ver genoeg om ook de meiden mee te voeren. Een heel voorzichtig voorstel van de Dienstbodebond over wat vrije tijd voor het huispersoneel stuitte op de hoon van vrouwenvoorvechtster Wilhelmina Drucker.
‘Wij zelven zijn in ons huis geen seconde vrij, schreef ze, en de dienstboden zorgen wel, dat er van overmaat van krachtinspanning geen sprake is’.

Nu nauwelijks voor te stellen dat deze vrouwenvoorvechtster zo een deel van haar zusters in de kou liet staan. Of zou dat te vergelijken zijn met zoals we nu het debat over vrouwenquota gevoerd zien worden?

Aanrader dit boek. Van harte!

Suzanna Jansen
Het pauperparadijs
Een familiegeschiedenis
Uitgever Balans
Uitgegeven in 2012

Annetta Willemse (voormalig coördinator sociale media en webcommunicatie bij Atria)