Het is meer dan veertig jaar geleden dat ik actief werd in ‘de tweede feministische golf’ in Nijmegen en de meest schokkende ontdekking was toen voor mij hoeveel vrouwen slachtoffer waren van seksueel misbruik. Zouden wij feministen meer dan andere vrouwen misbruikt zijn en daarom feministen zijn geworden? Nee, zo zat het niet, wij waren de eersten die onze mond hierover open deden. Had ik ook een eigen verhaal? Nee, en daarom was ik zo geshockeerd.

Waarom ik niet, vroeg ik mij in die tijd af. Voor een man is deze uitspraak in de meeste gevallen geen vraag. Op grond van het manzijn zul je in mindere mate seksueel slachtoffer zijn of seksueel worden geïntimideerd dan vrouwen. Maar ik ben een vrouw en hoe komt het dat ik niet zulke ellendige ervaringen had gehad. Geluk? Ja, deels, maar er is ook iets anders aan de hand. Ik realiseerde me en dat begon al heel jong, dat ik mij bewust was van de dreiging die er met name van vreemde mannen kon uitgaan. Door mijn ouders maar ook opvoeders werden wij meisjes daar op alle mogelijke manieren op gewezen, en de enige bescherming bestond eruit je als een net meisje te gedragen (ik spreek nu over de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw). Nooit werd erbij gezegd dat dat je uiteindelijk ook niet zou beschermen, want het misbruik door bekenden was toen nog een bewuste of onbewuste blinde vlek of werd als unieke uitwas beschouwd waarover je maar het beste kon zwijgen. Dan verdwijnt die vlek namelijk uit het zicht.

Maar ik was niet het meisje dat een meisje in de klassieke zin wilde zijn en zeker geen net meisje. Ik was een meisje dat niet begreep dat bepaalde dingen niet mochten omdat ik een meisje was. Gelukkig was de druk niet al te groot, als kind bleef ik nog een tijdje buiten schot en het is een voordeel als je fijne broers hebt. Ik hield van jongensdingen (klimmen, schieten met de buks en ruige avonturen buiten) maar ik werd er wel voortdurend aan herinnerd dat ik de grenzen van mijn sekse overschreed: ‘Ge bent krek ene jongen’, zeiden de mensen op straat. Maar lieve goedbedoelende ouders, onderwijzeressen, en priesters, ik wilde niet krek een jongen zijn, ik wilde een meisje zijn dat gewoon wilde doen wat zij leuk en spannend vond. Hoe ingewikkeld kan dat zijn? Later, toen ik uit de kast kwam als lesbo werd dat nogmaals gebruikt. Ah, nu begrijpen we waarom ze die jongensdingen wilde. Maar lieve goedbedoelende ouders, opvoeders, priesters en wetenschappers, ik wil nog steeds niet krek een jongen zijn, maar een vrouw die haar vrouwelijkheid op haar eigen wijze wil beleven. Dat heb ik vervolgens gedaan maar altijd met kennis van de regels van de mannenjungle in mijn achterzak.

Survival handbook

Ik droeg wijde overhemden om niet als eerste de mannenblikken naar mijn borsten te voelen gaan, stevige schoenen om goed op te kunnen lopen en te kunnen weglopen. Broeken en jasjes met binnenzakken om geen tas te hoeven dragen. Kort haar voor het gemak. En zo gekleed betrad ik mannendomeinen zoals kroegen (in de jaren zestig was het niet gebruikelijk voor vrouwen om alleen mannenkroegen te bezoeken) en leerde ik om adrem te reageren, te discussiëren, stevig te drinken en een leuke tijd met de andere sekse te hebben. Dat ik meer op vrouwen viel dan op mannen was een voordeel. Ik had mannen niet nodig om me aantrekkelijk en begeerd te voelen en dat maakte me vrij. Ik kwam en ging wanneer ik wilde, zei nooit waar ik woonde en verliet altijd alleen en onverwacht voor hen het café. In vreemde steden en op reizen was ik altijd op mijn hoede en nam nooit grote risico’s. Ook heb ik me veel reisavonturen ontzegd en ontwikkelde ik, ondanks mijn gebektheid, een grote gereserveerdheid. Door de jaren heen gebruikte ik mijn eigen survival handbook om de patriarchale jungle te verkennen en dat heeft deels bijgedragen tot #waaromikniet. Maar ik heb me altijd gerealiseerd dat ik ook geluk heb gehad en dat #IkOok kantje boord was.

Iedereen die in de vrouwenbeweging zat, wist dat geweld tegen en intimidatie van vrouwen een immens probleem was en al spoedig volgden de artikelen (ik schreef erover in Lover), actiegroepen zoals Blijf van m’n Lijf en Vrouwen tegen Verkrachting, de boeken met analyses van het patriarchaat, en hier in Nederland grote onderzoeken op dit gebied van Renée Römkens (1992) en Nel Draijer (1988). Nou, dat hebben de dames geweten want hun verontrustende cijfers werden vaker geridiculiseerd en gebagatellisseerd dan dat de alarmklok werd geluid. Want dat had gemoeten, maar het gebeurde niet.

Het zwijgen van mannen

Maar nu is er #metoo en #IkOok dat tien jaar geleden al werd geïnitieerd door een zwarte vrouw, Tarana Burke. Na het openbaar maken van de wandaden van een Hollywood producer, wordt #metoo dankzij de sociale media door duizenden vrouwen (maar het zullen er miljoenen worden) getwitterd. De kranten staan bol van de verhalen en de een na de andere bekende persoon komt uit de kast van het verzwegen misbruik. Ze hebben niet alleen hun eigen schaamte en schuld overwonnen, maar ook hiermee de bescherming die de mannen blijkbaar meenden te hebben voor hun machtsbelust wangedrag aan flarden gerukt. Want dat is misschien wel het meest verbazingwekkende: hoe lang hebben mannen van wie men wist dat ze misbruik maakten van hun posities vrijelijk hun gang kunnen gaan? Ik begrijp dat de slachtoffers, de vrouwen, hierover zwegen, maar dat zoveel mannen hun medebroeders rugdekking gaven en geven is erg beangstigend. Er lopen dus heel veel mensen (merendeel mannen) rond die ervan weten en dus medeplichtig zijn aan het voortwoekeren van dergelijk misbruik. Dat kan dus ook je aardige buurman zijn, een sympatieke collega op het werk, of zelfs je eigen familielid, of echtgenoot, die zijn kop in het zand steekt als het zijn eigen kop gaat kosten, zijn solidariteit met andere mannen aantast, of zelf ook wel houdt van zogenaamd onschuldig ‘grab them by the pussy’ praat.

Wat nu zo bijzonder is dat veel mannen zich beginnen te realiseren dat zij belangrijke spelers zijn en zich ook gaan uitspreken nu de beerput van alle kanten walmt. De man die zich al jaren lang in theorie opwerpt als de beschermer van vrouwen kan nu eigenlijk eens goed aan de bak: zichzelf onder het vergrootglas leggen en zijn seksegenoten de maat nemen en waar nodig laten vallen als een baksteen als zij hun macht en wellust op een destructieve wijze gebruiken.

Ik weet dat veel mannen zullen denken dat het in de aard van hun beestje zit om er roofdierachtige praktijken op na te houden, maar ik houd het er op dat wij in een cultuur leven die patriarchaal is en waarin de machthebbers zelf eeuwenlang fanatiek geloofden (met steun van religie en wetenschap) in de onontkoombaarheid en natuurlijkheid van de mannelijke superieure positie. Het is de fanatieke gelovigen (waartoe ook heel lang vrouwen behoorden omdat ze zich schikten in hun lot) goed gelukt om deze boodschap over te brengen maar er zit houtrot in de fundamenten en een van de tekenen is het wereldwijde grootschalige protest van vrouwen tegen hun vernedering, mishandeling en onderdrukking.

Nu ook meer en meer mannen zich bewust worden van wat wel wordt genoemd ‘toxic masculinity’ is er hoop op een menselijker wereld. Een wereld waarin ik en andere vrouwen niet voortdurend met het junglehandboek in de achterzak of tas hoeven rond te lopen.

Daniel (Ineke) van Mourik

• Seksueel misbruik van meisjes door verwanten, Nel Draijer, 1988
• Gewoon geweld?, Renée Römkens, 1992