Heksennacht: ‘Take Back the Night’
’s-Nachts alleen over straat? Moet kunnen! De eerste Heksennacht, ‘Take back the Night’ vond in oktober 1975 plaats in Philadelphia (VS) als protestactie na de moord op microbiologe Susan Alexander Speeth. Zij was neergestoken terwijl ze alleen naar huis liep, slechts een straat van haar huis verwijderd.
Hierboven zie je een fotocollage van de heksennacht 1978 in Nijmegen.
Foto credit: Fotografica Nijmegen voor Lesbisch Archief Nijmegen. Liesbeth Sluiter
Geweld tegen vrouwen – 1982 – Collectie IAV-Atria. Fotograaf: Ineke Duursema
Er wordt ook wel gezegd, dat de heksennacht is ontstaan toen een grote groep vrouwen spontaan een kroeg introk waar een vrouw door een groep mannen was verkracht.
In maart 1976 werd er een Reclaim The Night March gehouden in België, toen vrouwen daar het International Tribunal on Crimes against Women bezochten. Dit tribunaal was ingesteld om zichtbaar te maken met hoeveel soorten geweld vrouwen wereldwijd te maken hebben. Meer dan 2000 vrouwen uit 40 landen bezochten het tribunaal. Tijdens de mars droegen de deelnemers fakkels. Andere protesten waren in Rome in 1976, in Duitsland in 1977. En in Groot Brittannië in 1977, als antwoord op de Yorkshire Ripper in Leeds (veroordeeld voor de moord op 13 vrouwen).
Einde vanzelfsprekenheid
De straat en de nacht zijn van oudsher mannelijke domeinen. Het doel van deze nachtelijke demonstraties was een einde te maken aan de vanzelfsprekendheid dat de straat ‘s nachts de man toebehoort. Maar ook vandaag kunnen veel vrouwen nog steeds niet zonder vrees over straat, al geldt dat deels ook voor mannen..
Het verschil blijft echter dat vrouwen zelf ook verantwoordelijk lijken te worden gehouden wanneer er iets naars gebeurt.
Button uit de ‘tweede feministische golf’, Collectie IAV-Atria
Heksennacht in Nederland
In Nederland was de eerste Heksennacht in 1978. Vrouwen tegen Seksueel Geweld uit Amsterdam organiseerde de actie, die plaatsvond in meer dan 10 steden tegelijk, waaronder Amsterdam, Utrecht, Nijmegen, Groningen en Den Haag. Meer dan 8000 vrouwen gingen de straat op met fakkels en spandoeken. Zij zongen het Heksenlied, met hierin een verwijzing naar Middeleeuwse praktijken waarbij ‘een vrouw alleen of met andere vrouwen’ beticht werd van kwaadwillige hekserij. Fakkels, zingen en spandoeken bleven in de daarop volgende nachten het symbool van de protesten. Vrouwen maakten zichzelf zichtbaar op straat en vestigden zo de aandacht op de kracht van vrouwen.
De Heksennacht is in veel landen gehouden. De Duitse ‘Walpurgisnacht’ is op 30 april. (Walpurgisnacht is een oud Europees feest, dat werd gevierd in de nacht van 30 april op 1 mei. In deze nacht hadden de boze geesten vrij spel…) Omdat het dan Koninginnedag was in Nederland, werd besloten Heksennacht te verplaatsen naar een datum kort na 30 april. De keuze viel op 19 mei, naar verluid de verjaardag van een van de actievoerders.
Aankondiging van een actie tegen geweld tegen vrouwen. Collectie IAV-Atria
Geen mannen?
In de eerste jaren werd de vraag naar deelname van mannen niet eens gesteld. Mannen speelden in de vrouwenbeweging niet of nauwelijks een rol. En de demonstratie van de Heksennacht had bovendien ook een symbolische functie: vrouwen die samen laten zien dat ze de straat terugnemen. In latere jaren speelt wel de discussie of het met of zonder mannen moet. Daarover verschillen de meningen. Sommigen vinden dat mannen deel kunnen nemen aan de demonstraties. Anderen weigeren mannen, vanwege het idee van ‘het creëren van een veilige ruimte voor vrouwen’, en ook vanwege het idee dat ze de straat terug willen, van alle mannen, niet alleen van sommige mannen.
En nu?
Tegenwoordig vinden de Heksennachten niet meer overal jaarlijks plaats en lijken ze afhankelijk van plaatselijke initiatieven. Toch is seksueel geweld overal ter wereld een groot probleem en is het motto ‘Vrouwen Eisen de Straat Terug’ (Take back the Night) nog steeds actueel. Meisjes worden opgevoed met ‘niet alleen ’s avonds over straat, niet alleen door dat park, zorg dat je terug fietst met een vriendin van dat feestje’ en alleen wandelen op de hei of in de duinen is ook niet zonder risico. Daarnaast zijn er initiatieven die inspelen op (on)veiligheid van vrouwen buitenshuis. Denk aan taxi’s speciaal voor en door vrouwen, omdat mannelijke taxichauffeurs niet altijd te vertrouwen zijn. Aparte parkeervakken in garages in Duitsland. Of aan speciale coupés in de Japanse metro voor vrouwen.
Sociale Media
Met de komst van internet en sociale media worden veel acties op een andere manier georganiseerd. Zo roept One Billion Rising via haar website en via twitter vrouwen op om op 14 februari – Valentijnsdag- overal ter wereld te demonstreren en te dansen tegen seksueel geweld. Duizenden vrouwen gaven hieraan gehoor in 2012, en de jaren daarna verspreidde het initiatief zich verder over de wereld.
Ook de internationale non-profitorganisatie Hollaback zet zich via lokale activisten in tegen straatintimidatie. Vrouwen kunnen via ‘Share your story’ hun verhaal uploaden en als je meer wil weten over de verschillende aspecten van intimidatie is er de Vlogserie ‘With Love and Revolution’.
In 2014 was er veel commotie rond de YouTube film waarin een vrouw tien uur door Manhattan wandelt, waarbij de vele intimiderende en seksueel getinte opmerkingen die ze van mannen krijgt zijn gefilmd.
10 Hours of Walking in NYC as a Woman
Ook in Nederland worden acties tegen (seksueel) geweld steeds vaker ook via sociale media georganiseerd. Voorbeeld hiervan is ’16 dagen tegen geweld’, de periode tussen 25 november (Internationale Dag tegen Geweld tegen Vrouwen) en 10 december (Internationale Dag van de Mensenrechten).
Heksenlied
De heksen zijn terug, recht uit de hel,
de heksen zijn terug, met vlammende haren
de heksen zijn terug en ze zijn niet meer weg te slaan!
Gekomen uit het oeroude matriarchaat
met wijsheid veel ouder dan van de mannenstaat
De kracht van de man was de dood en niet het woord
Hij kon haar daarop niet verslaan, dus werd ze vermoord!
refrein
In de middeleeuwen werd een vrouw alleen
die haar werk deed met vrouwen om haar heen
door de kerk verdacht van kwaad en hekserij;
verbrand, gestenigd en verdronken met een kei.
refrein
Overgeleverd werd haar kruidenkundig
van moeder op dochter, dwars door de tijd
de mannen vonden mannenmedicijnen uit
de vrouw werd hun vijand, dus verbrand met haar en huid.
refrein
Wij zijn de heksen, wij dansen om het vuur
wij maken met elkaar weer een vrouwenkultuur
met onze dromen, kennis, onze gein
zijn we terug op eigen terrein!
De heksen zijn terug ..
Uit de collectie:
- Overzicht van de geschiedenis van de heksennacht
- Heksennacht 4 juni 1982
- Over de grenzen van de politiek
