Interview met de Feministische Handwerk Partij over Het Vaandel.

Met De Naaikrans en het parallelle onderzoeks- en maakproject Het Vaandel wilden Atria en de Feministische Handwerk Partij een verbinding leggen met de onderbelichte geschiedenis van vrouwen, feminisme en handwerken.

Emmeline de Mooij en Margreet Sweerts zijn initiatiefnemers van de Feministische Handwerk Partij en organiseerden in het voorjaar van 2021 samen met Atria de serie De Naaikrans. In de serie van vijf online events waaraan ruim 1000 mensen meededen, werden al studerend en handwerkend alternatieven verkend voor onze verstoorde verhouding tot zorg, onderhoud en reparatie. Elke aflevering werd een reparatietechniek gedemonstreerd, waarna deelnemers al handwerkend konden luisteren naar lezingen, voorgedragen teksten en een panelgesprek.

In de laatste aflevering presenteerde de FHP een handgemaakt blanco Vaandel. Hierop werden detailfoto’s van het reparatiehandwerk geprojecteerd dat de deelnemers tijdens De Naaikrans hadden gemaakt. Hiervan werd later een GiF vormgegeven (zie clip hieronder).

Hoi Emmeline en Margreet. Jullie hebben parallel aan De Naaikrans ook onderzoek gedaan naar vaandels in het archief van Atria en een zelfgemaakt vaandel vormde het sluitstuk van De Naaikrans. Waarom zijn vaandels voor jullie interessant?

Emmeline: Vaandels werden vroeger veel ingezet in de vrouwenkiesrechtstrijd. In de collectie van Atria zijn schitterende vaandels uit deze tijd, de ‘eerste feministische golf’ rond 1900, opgenomen. Het is indrukwekkend en bijna ontroerend hoeveel uren handwerk er in die vaandels zit. Het is arbeidsintensief en heel precies handwerk. Nu worden vaandels nauwelijks meer gebruikt, misschien nog bij een fanfarecorps. Maar juist dat verstopte, en het feit dat het werk van al die vaak anonieme vrouwen zo weinig gezien en erkend wordt, daar wilden we iets mee.

Waar staat het vaandel voor?

Margreet: In het vaandel komt activisme en handwerken (dat vaak gedepolitiseerd wordt) samen. Het vaandel staat voor ons symbool voor vrouwen die hun stem in de openbare ruimte opeisen. Dan denk ik bijvoorbeeld aan vaandels in de strijd van de suffragettes. Maar ook de manier waarop de geschiedenis van vrouwen en textielproductie onderbelicht wordt en minder zichtbaar is. Dat hangt samen het reproductieve werk van vrouwen dat minder gewaardeerd en meestal niet betaald werd.

Kunnen jullie iets vertellen over het vaandel dat jullie in de laatste aflevering van De Naaikrans presenteerden? Hoe kwam dat tot stand?

Emmeline: We hadden De Naaikrans serie graag willen afsluiten met een live event waarbij we een zelfgemaakt vaandel zouden presenteren met handgemaakte bijdragen van deelnemers van de evenementen. Dat zou ook een soort ultieme manifestatie zijn voor de Feministische Handwerk Partij. In gedachten hadden we een soort protestmars op straat voor ogen.

Margreet: We hebben met elkaar interessante discussies gehad over hoe je het lichaam kunt inzetten als drager van een vaandel. Over het samenstellen van een vaandel. Dat verschillende personen een letter dragen bijvoorbeeld, en samen de Feministische Handwerk Partij vormen. Of dat het vaandel de vorm heeft van een hand.

Emmeline: De vrouwenbeweging heeft allerlei symbolen geleend van de arbeidersbeweging, bijvoorbeeld de opkomende zon. Wij hebben ook onderzocht hoe we de symboliek van de Feministische Handwerk Partij in het vaandel konden verwerken.

Margreet: We hadden bijvoorbeeld het idee een bezemstok of mop te gebruiken als dwarsstok die Het Vaandel draagt. We hebben erover gedacht om warrig vrouwenhaar als franje te verwerken, verwijzend naar ongetemde vrouwen. Ook wilden we Het Vaandel graag nog een andere, praktische functie geven, als slaapzak bijvoorbeeld.

Maar er heeft door de coronacrisis dus nooit een live manifestatie plaatsgevonden..

Emmeline: Het werd gaandeweg steeds duidelijker dat het door de beperkingen van de coronacrisis niet mogelijk zou zijn om deelnemers mee te laten werken aan Het Vaandel. En hoewel we hoop bleven houden dat we de laatste aflevering misschien nog live bijeen konden komen, moesten we toch een alternatief scenario uitwerken.

En welke vorm heeft het vaandel uiteindelijk gekregen? Ik begreep dat jullie iets met luiers hebben gemaakt?

Margreet: Alle afleveringen van De Naaikrans waren uiteindelijk allemaal op Zoom. Heel bijzonder eigenlijk, per aflevering zaten 200 mensen vanuit huis, op de bank, activistisch mee te handwerken. Het was een unieke nieuwe vorm van samenzijn waarin we ook hebben verkend hoe we, juist op een digitaal platform, toch een materiële en affectieve dimensie konden inbrengen. Deze ervaringen – of nieuwe werkelijkheid eigenlijk- wilden we ook in Het Vaandel verwerken.

Emmeline: Het Vaandel moest op een andere manier het werk van de deelnemers bijeen gaan brengen. We hebben in de maanden voorafgaand aan de laatste aflevering van De Naaikrans een blanco vaandel gemaakt van vocht-absorberende restmaterialen: hydrofiele luiers, lakens en handdoeken. Materialen die een sterke associatie oproepen met zorg. Het was een symbolische uitnodiging om wat we met de deelnemers al handwerkend hebben onderzocht en gerepareerd, te verenigen en te absorberen.

Hoe hebben jullie met het vaandel een brug geslagen naar deze tijd? Welke boodschap wilden jullie ermee uitdrukken?

Emmeline: We wilden een nieuwe manier vinden om traditionele dragers van politieke uitingen in te zetten in het heden. We vinden het echt een opgave van deze tijd om zorg, onderhoud en reparatie te (her)waarderen. Met Het Vaandel maken we onderhoud en reparatie zichtbaar in de openbare ruimte. We houden het letterlijk hoog. Het reparatiehandwerk staat voor een zorgzame verhouding tot je directe omgeving. Zo maken we een politiek statement.

Margreet: In de vorige eeuw stond het uitdrukken van een onderscheidende individuele identiteit voorop. In deze tijd zijn we meer op zoek naar verbinding. Dat vraagt om een andere benadering van (het dragen van) een vaandel. Wij laten de draagstok weg en dragen samen de dwarsstok. Het blanco houden van het vaandel was eigenlijk een hele mooie uitkomst. Zo kan het een drager zijn van het werk van vele mensen, ook in een virtuele ruimte.

Emmeline: Met dit vaandel verbinden wij ons met onze voormoeders, maar ook met alle vrouwen die nu hun stem in de openbare ruimte opeisen. En we slaan een brug naar de toekomst die nog niet geschreven is. We willen met het vaandel dat wij hebben gemaakt ook de hoop en verwachtingen van de ongehoorzame vrouwen voor ons reflecteren, die doorverteld zijn en door de archieven fluisteren. De onvervulde beloftes van het verleden vormen het explosieve materiaal dat ons nu nog inspireert.

Interview: Noortje Willems