In de Emancipatienota Emancipatie: een opdracht voor ons allen geeft het kabinet aan wat het doet voor de emancipatie van vrouwen en lhbtiq+ personen voor de periode 2022 – 2025. Het motto dat emancipatiebeleid niet op zichzelf staat, delen Atria en FNV helemaal. De thema’s intersectionaliteit en gendermainstreaming springen er voor ons uit en vormen een mooie rode draad door het geheel. Natuurlijk zijn er ook beleidsaanbevelingen die we verder willen toelichten.

Intersectionaliteit: kijk ook naar structuren

We zijn blij dat het kabinet intersectionaliteit centraal stelt in de emancipatienota. Het is voor gedegen overheidsbeleid essentieel om als startpunt te hebben dat mensen zich bevinden op meerdere assen van ongelijkheid. Die versterken elkaar of leiden tot nieuwe, specifieke situaties van kansenongelijkheid. Bij een intersectionele blik gaat het niet om de verantwoordelijkheid van individuen maar om de structuren in de samenleving die leiden tot hun achterstelling.

Wegnemen structurele ongelijkheden

Om ongelijkheid op te lossen moet beleid zich richten op het wegnemen van structurele ongelijkheden. Een goed voorbeeld hiervan in de emancipatienota is de aanpak van de loonkloof en vrouwen in topposities, die zich richt op de verantwoordelijkheid van werkgevers. Als het gaat om de arbeidsmarktpositie van kwetsbare groepen vrouwen, zien we echter dat de verantwoordelijkheid nog vaak bij de kwetsbare groepen zelf ligt. Het is goed om te kijken naar hoe drempels voor deze vrouwen weggenomen kunnen worden om aan het werk te kunnen gaan. Bijvoorbeeld door werkgevers te stimuleren minder flexibele contracten aan te bieden en meer uren werk mogelijk te maken. Juist als het over lage inkomensgroepen gaat, is er nog een wereld te winnen.

Mannen voor meer gendergelijkheid

Een ander voorbeeld is de aandacht die uitgaat naar het stimuleren van vrouwen om meer uren te gaan werken. Uit onderzoek van Atria blijkt dat het werk van de (mannelijke) partner door vrouwen als het grootste obstakel wordt gezien voor een gelijke taakverdeling. Om vrouwen te stimuleren meer uren te gaan werken, moeten mannen gemotiveerd worden om meer huishoudelijke en zorgtaken op zich te nemen. Het moet over de gehele linie gebruikelijker worden om een grote deeltijdbaan te combineren met zorgtaken. Bijvoorbeeld door werkgeversregelingen die prikkels voor mannen bevatten om de zorg thuis eerlijk te gaan verdelen.

Gunstig voor de schatkist

Meer gendergelijkheid in de werk-zorgverdeling is ook financieel gunstig voor huishoudens en de schatkist zo becijfert SEO. Een gelijke verdeling van het totale arbeidsvolume zorgt voor 10,8 miljard euro meer bruto binnenlands product en lagere (inkomens)ongelijkheid.

Meer keuzevrijheid in verdeling werk en zorg

De recente Kamerbrief Gendergelijkheid op de arbeidsmarkt is daarbij ook belangrijk. Voor meer gendergelijkheid helpt het om niet alleen te focussen op vrouwen. Uit onderzoek van Atria blijkt dat keuzes vroeg in het leven van jongens en meisjes, doorwerken op latere keuzes en worden gestuurd door genderstereotypen, vooral bij jongens. Patronen worden gedurende het leven verder bestendigd. Daarom zal volgens Atria en de FNV gendergelijkheid alleen bereikt worden met het doorbreken van gendernormen. Ook zou het moeten gaan over hoe we (betaalde en onbetaalde) zorg in de samenleving meer kunnen waarderen. Met als doel voor zowel mannen en vrouwen meer keuzevrijheid in de verdeling van werk en zorg. Alleen zo geven we vrouwen meer ruimte om te kiezen voor een baan met meer uren.

Daarbij is het tegengaan van de loonkloof tussen mannen en vrouwen ook cruciaal. Op dit moment bedraagt de loonkloof in Nederland 13% op uurbasis. Dat is ongeveer €300.000 dat een vrouw misloopt in haar leven aan loon. Dit komt vooral doordat sectoren waar veel vrouwen werken structureel minder goed verdienen dan sectoren waar veel mannen werken. Financiële waardering moet losstaan van of de baan/competenties worden geassocieerd met mannen of vrouwen. Alleen als vrouwen meer gaan verdienen, zullen er andere keuzes worden gemaakt aan de keukentafel.

Elke vader een goede start

Om gendergelijkheid op de arbeidsmarkt te bereiken zien we echter onvoldoende concrete maatregelen die zich richten op het stimuleren van mannen om meer onbetaald te gaan zorgen en meer te gaan werken in deze sectoren. Het feit dat ouderschapsverlof slechts voor 70% van het dagloon wordt doorbetaald is een voorbeeld hiervan. Dit verlaagt de kansen voor lagere inkomensgroepen om gebruik van ouderschapsverlof te maken. Terwijl juist in deze groepen een gelijkere verdeling van zorgtaken zou kunnen bijdragen aan de arbeidsmarktpositie van kwetsbare groepen vrouwen. Lagere inkomensgroepen hebben vaker traditionele gendernormen en een ongelijkere taakverdeling in het huishouden en de zorg voor kinderen. Geboorteverlof en ouderschapsverlof kunnen bijdragen aan een gelijkere taakverdeling. Om te zorgen dat dat voor alle gezinnen mogelijk is, zullen de financiële drempels weggenomen moeten worden, zodat elke vader een goede start kan hebben met zijn kinderen.

Gendermainstreaming: maak afwegingskader beter en evalueer

We hopen dat het kabinet de komende jaren concrete stappen gaat zetten als het gaat om gendermainstreaming (het toepassen van het genderperspectief in regulier beleid). Zeker nu het kabinet inzet op feministisch buitenlandbeleid is het extra belangrijk dat we in het Nederlandse beleid het goede voorbeeld geven.

Het kabinet noemt als belangrijk instrument voor gendermainstreaming de kwaliteitseis effecten op gendergelijkheid die is toegevoegd aan het Integraal afwegingskader voor beleid en regelgeving (IAK) en stelt hierbij terecht vast dat deze ‘niet altijd’ wordt toegepast. Deze observatie en zorg delen wij. Bijvoorbeeld bij het Herstel- en Veerkrachtplan. Hierbij zagen we dat het afwegingskader in de praktijk alleen is toegepast bij maatregelen die geformuleerd waren ten behoeve van emancipatie. Terwijl bij de andere maatregelen (soms onterecht) werd geconstateerd dat ze geen effect hadden op gendergelijkheid. Het afwegingskader moet gebruiksvriendelijker en intersectioneler worden gemaakt en meer handelingsperspectief bieden voor beleidsmakers. Inzetten op deskundigheidsbevordering bij beleidsmakers over het gebruik van de kwaliteitseis gendergelijkheid kan hierbij helpen.

Concrete handvatten

Als laatste punt is het belangrijk dat het IAK ook handvatten bevat voor gendersensitieve monitoring en evaluatie van beleid. In de emancipatienota lezen we dat het kabinet wil kijken naar de mogelijkheid om bij de implementatie van het Herstel- en Veerkrachtplan “onderzoek te doen naar de (on)gewenste sociale effecten van de maatregelen in het HVP, waarmee mogelijke blinde vlekken in beleidsvorming geïdentificeerd kunnen worden.” Deze ambitie steunen wij van harte. Het is belangrijk om hiertoe concrete handvatten te ontwikkelen. Atria denkt hierin graag mee.

Gendergerelateerd geweld

Met betrekking tot het thema gendergerelateerd geweld kijkt Atria uit naar de verdere uitwerking van het Nationaal Actieplan. Het zou goed zijn als in het lesprogramma van de politie-academie naast discriminatie ook aandacht wordt besteed aan een gendersensitieve omgang met slachtoffers. Dat wil zeggen zonder het reproduceren van schadelijke normen en het onbewust bijdragen aan een frame waarbij het slachtoffer verantwoordelijkheid opgelegd krijgt (victim blaming). Hetzelfde geldt voor opleidingen van andere professionals zoals docenten en sociaal werkers.

LHBTI emancipatie

Atria en de FNV zijn zeer verheugd dat er stappen worden gezet voor de invoering van transitieverlof voor transgender personen en het meerouderschap. Twee belangrijke stappen voor het verder verbeteren van LHBTI emancipatie in Nederland. We pleiten ervoor om zo snel mogelijk concrete stappen te zetten voor het invoeren van een ruimhartig transitieverlof. Het is bewezen dat transitieverlof ook stigmatisering en discriminatie op de werkvloer tegengaat. Daarnaast zullen er juridische stappen moeten worden gezet om meerouderschap mogelijk te maken. Zodat alle ouders in een meeroudergezin in aanmerking voor betaald geboorte- of ouderschapsverlof.

Afbeelding van Freepik

Dit artikel is gebaseerd op een brief aan de Tweede Kamer ten behoeve van het overleg over emancipatiebeleid op 5 december 2022.