De Turks-Duitse Seyran Ateş is feminist, activist, advocaat en medeoprichter van de liberale Ibn Rushd-Goethe moskee die in juli 2017 in Berlijn werd geopend. Op 24 september 2018 ging ze tijdens Atria’s F-lab in gesprek met feministische opiniemakers over feminisme en islam. Interviewer Astrid Elburg sprak met Ateş over haar missie, een inclusieve en democratische islam, waarom zij zichzelf als feminist ziet en meer. De bijeenkomst werd besloten met een Q&A, gemodereerd door Zehra Sariaslan.

Groepsfoto F-lab met Seyran Ateş, fotograaf Jaap Beyleveld

Missie

Ateş heeft een heldere missie: het creëren van een veilige atmosfeer voor een democratische islam waar vrouwen, mannen en leden van de LGBTIQ+ gemeenschap gezamenlijk kunnen bidden en de koran kunnen bestuderen. De Ibn Rushd-Goethe moskee in Berlijn is een concrete stap in deze richting.

De feministische visie van Ateş op de islam is nieuw en uniek in Europa en kan daarom rekenen op grote interesse. “Ik krijg berichten van over de hele wereld,” vertelt Ateş tijdens het F-lab. “Veel moslims zijn blij dat er een dergelijke plek [De Ibn Rushd-Goethe moskee, red.] bestaat.” Echter is een groot deel van de moslim-community ook zeer kritisch op haar moskee.

‘Moskee noodzakelijk’

Een revolutie teweegbrengen in de islam is uitsluitend mogelijk van binnenuit, door middel van een liberale moskee, stelt Ateş. “Als activist kan ik vertellen: je hebt een moskee nodig waar álle mensen samenkomen. Dit is de grootste angst van sommigen, een moskee met een vrouwelijke autoriteit waar vrijheid in religie toegestaan is.”

Er staan nog meer plannen op de agenda, waaronder het openen van een soortgelijke liberale moskee in Londen. “Het probleem is: mensen zijn bang. Veel mensen zeggen tegen me: ik wil ook zo’n moskee openen, maar ik wil mijn privacy niet opgeven.” Ateş wordt zelf streng beveiligd door bewakers vanwege haar ideeën.

Islam en feminisme

Kunnen het feminisme en de islam samengaan? Volgens Ateş wel: “Ik ben feminist, maar tegelijkertijd geloof ik in God.” Feminisme is immers niet het tegenovergestelde van geloof, benadrukt ze. “Niemand kan zeggen: het is onmogelijk om het feminisme en de islam samen te brengen. Waarom? Omdat ik als feminist altijd alert ben op situaties waarin vrouwen niet gelijk zijn. Ik zie het óók in religie.”

Ze schuwt het dan ook niet om haar eigen religie, de islam, te bediscussiëren vanuit feministisch oogpunt. Toch zijn er veel mensen die Ateş niet als feminist zien. “Omdat ik tegen de hoofddoek op bijvoorbeeld het hoofd van de leraar ben.”

F-lab met Seyran Ateş, fotograaf Jaap Beyleveld

Neutraliteit in identiteit

Ateş’ pleit voor onderscheid tussen het publieke en het private. Religieuze identiteit mag in publieke functies niet te herleiden zijn. “Als je de staat vertegenwoordigt, moet je neutraal zijn. In Berlijn hebben we een neutraliteitswet. Politievrouwen mogen bijvoorbeeld geen hoofddoek dragen.”

Het concept neutraliteit in identiteit roept echter veel vragen op tijdens de Q&A. Want wie bepaalt eigenlijk wat de definitie van neutraliteit is? “Gender, seksuele identiteit, kleur, dit zijn zaken die je niet kunt veranderen,” legt Ateş uit. “Maar het is wel een keuze om je religieuze positie te uiten door middel van een hoofddoek.”

Het recht op zelfbeschikking

De crux is echter dat het recht op zelfbeschikking over het eigen lichaam aan de basis ligt van het feminisme. Het dragen van een hoofddoek zou in de lijn van dit feministische gedachtegoed een vrije keuze moeten zijn, maar dit schuurt met Ateş standpunt: “De overheid moet op afstand blijven van religie.”

Atria-directeur Renée Römkens besluit het F-lab en merkt op: “Het argument van neutraliteit zorgt hier voor een probleem. Scheiding van religie en staat is een ander frame dan dat van neutraliteit; wat we als neutraal beschouwen is altijd verbonden aan waarden. Het zou deze dialoog vergemakkelijken als we ons bewust waren van hoe gevoelig het ligt om frames te gebruiken waar een waarde aan verbonden is.”

Verslag: Noémi Prent