Een volledig vrouwelijke ‘all-star’cast schitterend in een voorstelling over een burgeroorlog in Afrika op Broadway in New York. Spelend in een toneelstuk dat werd geschreven door een Amerikaanse met Afrikaanse roots en geregisseerd door een van origine Zuid-Afrikaanse vrouwelijke regisseur. Een met laaiend enthousiasme door pers en publiek ontvangen voorstelling. Kortom Eclipsed is een bijzonder stuk dat niet echt in het rijtje bekende musicals en voorstellingen past dat hoort bij het cliché beeld van Broadway. Wel eentje waar je bij geweest moet zijn omdat iedereen in New York er over praat. En laat dat ons nou net lukken tussen alle evenementen, bijeenkomsten, afspraken en onderhandelingen door tijdens ons bezoek aan de Commission on the Status of Women bij Verenigde Naties in New York. Een bijzonder avondje theater viel ons ten deel met een onverwachte ontmoeting met een van de echte architecten van de vrede de dag erna.

Liberia

Het stuk speelt zich af tijdens de tweede burgeroorlog in Liberia (1999-2003). Dat was een bloedige oorlog waarbij zowel het leger van legerleider Charles Taylor als het rebellerende Leger van de Heer vrouwen en meisjes ontvoerden om te dienen als seksslavinnen en hun huishoudsters. Een burgeroorlog waar verkrachtingen en verminkingen aan de orde van de dag waren en kinderen gedrogeerd en ingezet werden als kindsoldaten. Een oorlog die de samenleving totaal ontwrichtte en waarvan de wonden tot op de dag van vandaag niet volledig geheeld zijn. Alle inspanningen ten spijt. Een oorlog ook in een land dat door Amerikanen gecreëerd is. Liberia, de naam zegt het al, is in de 19^de eeuw het Afrika waar vrijgemaakte Amerikaanse slaven naar toe terug konden keren. De hoofdstad, Monrovia, draagt nog steeds de naam van de toenmalige Amerikaanse president (Monroe).

Het verhaal

Tijdens die oorlog zijn wij als toeschouwers getuige van het ‘huiselijk leven’ van drie vrouwen. Vrouw nummer 1 leidt het huishouden en deelt de lakens uit, voor zover daar sprake van kan zijn in hun gedwongen bestaan. Vrouw nummer 3 is op het moment dat het stuk begint de favoriet van de ‘CO’ (de commanding officer) en ongewenst zwanger van hem. Schrijnend en beangstigend is de eerste scene waarin hij, weliswaar onzichtbaar voor ons als publiek, zijn vrouw voor de nacht kiest. Het laat zich raden wat er dan afspeelt. De angst bij de vrouwen is niet alleen van hun gezicht afleesbaar maar zo goed gespeeld dat het voelbaar in de zaal was. Het is duidelijk dat de vrouwen niet uit vrije wil voor dit bestaan kiezen. En tegelijkertijd proberen zij het beste van hun situatie te maken. Daad van verzet is het verbergen van een jong meisje dat niet in handen van de CO of een andere soldaat mag vallen omdat de vrouwen maar al te goed weten wat dat betekent voor haar. Dat het toch gebeurt, is zoals valt te verwachten niet te voorkomen. Het meisje wordt daarmee vrouw nummer 4. Kenmerkend voor de ontmenselijking van hun bestaan is het feit dat hun naam er niet meer toe doet. Daarmee worden de vrouwen van hun identiteit ontdaan en gereduceerd tot een inwisselbaar nummer. En als het meisje de favoriet van de CO wordt, is ook dat een feit.

Nummer 2 en de witte dame

Vrouw nummer 2 blijkt zich zelf getransformeerd te hebben van seksslavin tot soldaat. Zij heeft het kampement verlaten en zich bij de vechtende troepen gevoegd. Ze ontpopt zich tot meedogenloos soldaat en gedraagt zich volgens het adagium ‘zelf eten of anders gegeten worden’. Met andere woorden, uit zelfbescherming om te voorkomen dat zij zelf weer tot slachtoffer gereduceerd wordt, wordt ze dader en begaat dezelfde misdaden als waarvan zij slachtoffer was. Een les die ze het meisje, dat op enig moment ook kiest om te vechten in plaats van lijdzaam te ondergaan, ook probeert te leren. En dan is er nog de vijfde vrouw in het stuk. Deze dame in wit gekleed komt uit de stad en behoort tot het vrouwen vredescorps dat door praten vrede tracht te bewerkstelligen In Liberia. Zij probeert tot de geroofde vrouwen door te dringen en hen hun identiteit terug te geven door te vragen naar hun naam. Tegelijkertijd heeft ook zij een alternatieve motivatie voor haar acties, zij zoekt namelijk haar eigen dochter. Lange tijd blijft het in het midden of het meisje die dochter zou kunnen zijn. Op enig moment is vrouw nummer 2 die soldaat werd, degene die de dubbele moraal van de witte dame weet door te prikken. Het levert een van de krachtigste en spannendste scenes van het stuk op.

Humor

Dat de voorstelling toch geen deprimerende ervaring wordt, is vooral te danken aan de humor die schrijfster Danai Gurira erin verwerkte. Humor die relativerend werkt en die met de komende presidentsverkiezingen in Amerika ook nog eens verrassend actueel is. Na een van de strooptochten van het leger krijgen de vrouwen een bundel  ‘nieuwe’ kleren waarin ook een boek zit. Dit boek blijkt de biografie van Bill Clinton te zijn. Het meisje kan lezen en de ondraaglijkheid van hun bestaan wordt verlicht tijdens de uurtje dat zij voorleest uit dit boek. De vrouwen relateren de escapades van deze voormalige president aan hun eigen leven en trekken bij vlagen hilarische vergelijkingen met hun positie en die van Hilary Clinton ten tijde van het overspel van Bill met Monica. Iets dat er bij het overwegend vrouwelijke en jonge publiek als zoete koek in ging.

Veerkracht

Ondanks het prachtige acteerwerk, wij zaten op een gegeven moment letterlijk op het puntje van onze stoel in het theater, is en blijft het verhaal en de thematiek inktzwart. Het doet je beseffen hoeveel geluk je hebt als je geboren bent in een land als Nederland. Het doet je ook beseffen hoeveel moed de witte dame en de vrouwen van het vredescorps moeten hebben gehad. Terecht hebben de drie Liberiaanse vrouwen die het vrouwen vredescorps op hebben gericht in 2011 de Nobelprijs ontvangen voor hun inspanningen voor vrede in Liberia. Dat wij een van hen de dag erna mochten ontmoeten op een totaal andere bijeenkomst, was niet alleen stom toeval maar vooral ook een zeer bijzonder moment. De allesomvattende indruk die na afloop achter bleef, is toch vooral de bewondering voor de veerkracht van vrouwen, in dit geval die uit Liberia.

Antia Wiersma (manager Collecties, Onderzoek & Advies bij Atria tot 1 oktober 2017) en Renée Römkens (directeur Atria). Zij bezochten beroepshalve de Commission on the Status of Women in New York en op een van hun vrije avonden de theatervoorstelling Eclipsed op Broadway.