Ooit kende elke lezeres in Nederland haar naam. Melati van Java schreef talloze romans die vaak herdrukt werden. Vooral vanwege haar Indische romans werd ze als een van de eerste vrouwen uitgenodigd lid te worden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Wie kent haar tegenwoordig nog?

Zwarte diamanten

“Constance van Welven was een slank meisje, in een Europeesch katoenen morgenkleed, het gitzwarte haar naar den laatsten smaak opgestoken. Haar kleur was wel donker, doch meer naar het gele dan het bruine trekkend; er lag nog een heel aardig Hollandsch blosje op hare wangen. Hare oogen zagen nu onverschillig voor zich uit, doch er was slechts een kleine gemoedsbeweging noodig om ze te doen fonkelen en schitteren als een paar zwarte diamanten.”

Met deze woorden introduceert Melati van Java (ps. Marie Sloot) een bijzonder Indisch meisje bij het grote publiek. Constance van Welven, dochter van de resident, in naam en situatie verwijzend naar een Shakespeariaans drama, verschijnt hier in de roman De familie van den Resident (1875).  Zij is het feitelijk die de roman draagt.

Zulke Indische meisjes en vrouwen verschenen vaak  in het oeuvre van deze schrijfster. In de zijlijnen van de romans, in de nevenintriges, in de verwikkelingen naast de titelheld, daar treedt een Indische heldin naar voren. Zij is anders dan het grote publiek verwacht, daar leven negatieve vooroordelen ten opzichte van Indo-Europese (Indische) meisjes en vrouwen. Dat weet Melati van Java. Zij is vrouw, zij is Indisch maar zij is ook: broodschrijfster. Daarom kiest ze haar strategie zorgvuldig. Wel een aanval op die vooroordelen. Niet openlijk met rebelse romans. Kijk in de coulissen van haar werk, daar gebeurt het.

Biografie

De romans en het leven van de schrijfster vormen een eenheid. Dat ontdekte ik tijdens mijn promotieonderzoek. In de titel van mijn proefschrift komt dat naar voren: Dochter van Indië. Dat was Melati van Java in alle opzichten. Zij hield van Indië, van het leven zoals zij het gekend had: opgroeien in de veilige schoot van het gezin, huisonderwijs van haar moeder, een korte episode bij de Zusters Ursulinen. In 1871 had zij een onderwijsakte behaald, waardoor ze in principe economisch zelfstandig was. Zij was toen achttien jaar. Het was ook het jaar, waarin het gezin naar Nederland vertrok. Lange tijd zou ze in Amsterdam wonen. Onderwijs heeft ze nooit gegeven, ze leefde van de pen. In Nederland ontwikkelde ze zich tot een belangrijke romanschrijfster. Ze schrijft Indische, Hollandse en katholieke romans en vermengt haar genres naar wens. In het laatste stadium van haar leven was ze actief in de katholieke filantropie. Ze stierf tijdens een korte vakantie in Noordwijk aan Zee. De pers betreurde haar verscheiden zeer. Men prees haar als een feministe in de beste zin des woords. En dat alles en meer staat in de biografie die nu verschijnt.

Voormoeder

Met het verschijnen van de biografie is mijn werk nog lang niet af. Ik zet me in voor de herwaardering van deze uitzonderlijke schrijfster. Daarom geef ik lezingen en digitaliseer ik haar romans. Ze is een belangrijke stem geweest in onze geschiedenis, een voormoeder als het gaat om literaire polemieken, over dochterschap en zelfstandigheid. De roem die ze ooit genoot, is verbleekt. Maar haar betekenis blijft.

Vilan van de Loo