Bernardijn ten Zeldam was tuin- en landschapsarchitect en actief in politiek en bestuur. Genealogische bronnen op internet vermelden dat zij bij haar geboorte de naam Bernarda Hartelust meekreeg. Haar ouders zouden Ir. Theodoris Hartelust en Margaretha A. De Val zijn. Zij trouwde en kreeg drie kinderen.

Het leven en werk van Bernardijn ten Zeldam

Bernardijn Hartelust werd geboren in Soerabaja (Nederlands-Indië, nu Surabaya in Indonesië) en bracht haar jeugd en schooljaren door in Den Haag. Ze leerde haar man kennen in Wageningen, waar zij tuin- en landschapsarchitectuur studeerde aan de Landbouw Hogeschool. In die periode bereidde ze hem er al op voor dat zij na haar studie direct een baan zou zoeken. Een vriendin herinnerde zich later dat zij had gekozen voor tuin- en landschapsarchitectuur met de redenering: ‘tuintjes ontwerpen kan onder alle omstandigheden’. In 1955 behaalde zij haar ingenieurstitel.

Wie: Bernardijn ten Zeldam
Geboortedatum: 1 juli 1928
Geboorteplaats: Soerabaja, Nederlands-Indië
Sterfdatum: 2 februari 1982
Plaats van overlijden: Den Haag, Nederland
Alternatieve naam: Bernarda Hartelust, Bernardijn ten Zeldam-Hartelust

Na haar studie werkte Ten Zeldam enige jaren freelance. Van 1955 tot 1958 was zij werkzaam als tuin- en landschapsarchitect bij de Heide-Maatschappij en als docent aan de Christelijke Huishoudschool te Zetten. Toen haar echtgenoot in 1958 werd uitgezonden naar Duitsland en Saudi-Arabië ging Bernardijn mee. Met name in Saudi-Arabië kon zij niet werken, en nam zij de scholing van hun kinderen op zich. Toen haar man na hun terugkeer uit het Midden-Oosten een aanbieding kreeg om naar de Verenigde Staten te worden uitgezonden, stak zij daar een stokje voor. Nu was haar carrière aan de beurt, vond ze. Zo vestigden ze zich in 1966 weer in Nederland.

Van 1967 tot 1979 was Bernardijn ten Zeldam wetenschappelijk medewerker en later wetenschappelijk hoofdmedewerker aan de Landbouw Hogeschool in Wageningen, waar ze de kans kreeg haar bestuurlijke eigenschappen te ontwikkelen. Zij was een groot voorstander van, en enthousiast deelneemer aan bestuurs- en managementtrainingen voor vrouwen. In 1973 werd zij als eerste vrouw voorzitter van de Hogeschoolraad van Wageningen, waarmee zij ook de eerste vrouw was met een dergelijke prominente functie in universitair Nederland.

Intussen was zij ook actief in de vrouwenbeweging. Zij was mede-oprichter van de Gelderse afdeling van Man Vrouw Maatschappij, en stimuleerde de totstandkoming van de Arnhemse Rooie Vrouwengroep. In 1975 werd zij hoofd-bestuurslid en van 1976 tot 1979 landelijk voorzitter van de Vereniging van Vrouwen met Academische Opleiding (VVAO). Ook in de politiek was zij actief. In 1978 kwam zij in de Provinciale Staten van Gelderland voor de Partij van de Arbeid. In datzelfde jaar werd zij benoemd tot curator van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, de Wiardi Beckmanstichting.

Op 51-jarige leeftijd verliet zij Wageningen, de Gelderse vrouwenbeweging en de provinciale politiek om op 17 september 1979 te beginnen als plaatsvervangend secretaris-generaal op het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Het was de hoogste ambtelijke functie die ooit in Nederland door een vrouw was bekleed. In deze functie maakte zij zich onder andere sterk voor het verbeteren van de maatschappelijke positie van vrouwen.

Een noodlottig ongeval maakte in 1982 een einde aan haar leven. In 1984 werd de Bernardijn ten Zeldam-stichting opgericht, met als doel het bevorderen van de ontwikkeling van nieuwe ideeën en inspirerende zienswijzen over het functioneren van vrouwen en mannen in de maatschappij. De stichting organiseert een keer in de twee jaar een lezing. In 2003 werd in Wageningen een kunstwerk onthuld ter nagedachtenis aan Bernardijn ten Zeldam.

Publicaties van Bernardijn ten Zeldam-Hartelust

• Tien procent / Zeldam-Hartelust, B. ten (1979)
• Post-academisch onderwijs ook voor vrouwen? : tussentijdse enquête / Clason,C.E. (inl.), Bernardijn ten Zeldam-Hartelust (1997)
• Vorträge und Erwägingen : Tagungsthema: geplante ode freie Wahl des Studiums (1975)

Bronnen biografie:

• Onthulling gedachtenbank ter herinnering aan Bernardijn ten Zeldam, persbericht Wageningen Universiteit (9 dec 2003)
• Bernardijn ten Zeldam / Iansen, Harriet, Opzij (mrt 1982) (In: biografische map 1829 bij Atria)
• Doet goed voorbeeld goed volgen? / Reuvekamp, Anneke, Opzij (10 okt 1979) (In: biografische map 1829)
• In memoriam Bernardijn ten Zeldam-Hartelust / Iansen, Harriet, Mededelingen VVAO (mrt 1982) (In: biografische map 1829)

Auteur biografie: Eva van der Plas

Lees verder

Vrouwelijke tuin- en landschapsarchitecten in Nederland 1898-1998 : een geannoteerde bibliografie met inleidend essay over de positie van vrouwen in onderwijs en beroep / Arlette Strijland (1999)

Archief Bernardijn ten Zeldam-Hartelust (1928-1982) (bij Atria)