Het is een warme aprildag in 1981. Ik ben 13 jaar en zit in de eerste klas van de middelbare school. Iedereen zit buiten te genieten van de voorjaarszon. Ik zit binnen, met de gordijnen dicht en de televisie aan. Die dag wordt de eerste space shuttle gelanceerd. Het is een mijlpaal in de ruimtevaart. Het kan me niets schelen dat de mussen dood van het dak vallen want ik wil per se dit historische moment meemaken. Dus ik zit voor de televisie met rode konen.

‘Hooked’

Mijn fascinatie voor ruimtevaart was een paar jaar eerder begonnen. Met Wubbo Ockels om precies te zijn. Hij ging als eerste Nederlander de ruimte in en verbleef in het Space Lab waar hij allerlei onderzoeken deed. De kranten deden er destijds uitgebreid verslag van en ik was ‘hooked’ zoals de Amerikanen zo mooi zeggen. Ik verslond alles wat met ruimtevaart te maken had. En ik wist het zeker: dat wilde ik ook. Dus toen die eerste space shuttle de ruimte in ging, was het niet meer dan logisch dat ik dat moest zien.

30 jaar shuttle programma

Recent viel ik in een documentaire over het shuttle programma, dat 30 jaar duurde en tientallen astronauten de ruimte in heeft gestuurd. Belangrijker misschien wel is dat het shuttle programma allerlei glazen plafonds heeft doorbroken en daarmee allerlei wetmatigheden naar de prullenmand heeft verwezen. Een daarvan was dat alleen een bepaald type mannelijke luchtmachtpiloot of wetenschapper astronaut kon worden. In die 30 jaar van het space shuttle programma is de eerste Amerikaanse vrouw de ruimte ingegaan, de eerste Afro-Amerikaan, de eerste Hispanic en ga zo maar door. Al deze ‘eersten’ werden ook nog eens opgevolgd door ‘dubbele eersten’, zoals de eerste vrouwelijke commandant en de eerste Afro-Amerikaanse ruimtewandelaar enzovoort. En daar bleef het niet bij. In al die jaren zijn er 58 vrouwen naar de ruimte gestuurd en een groot aantal van hen is meerdere keren geweest.

“Een van ons ging mee”

De astronauten in de documentaire spraken over hun ervaringen tijdens hun actieve carrière bij de NASA. Opvallend was dat een aantal keer expliciet het belang van zichtbare diversiteit benoemd werd. Voor een aantal vrouwen uit de ‘tweede lichting space shuttle astronauten’ was het simpele feit dat Sally Ride als eerste vrouw mee mocht, slechts 2 jaar nadat de eerste shuttle gelanceerd werd, letterlijk een eye opener. Zij realiseerden zich opeens dat ook zij in aanmerking konden komen voor de functie van ‘mission specialist’ zoals de NASA de astronauten eufemistisch noemt. “Een van ons ging mee”, zei de vrouw in kwestie in de uitzending. Er klonk nog steeds verwondering door in haar stem, terwijl ze zelf ook een aantal keer de ruimte in was geweest en zelfs als commandant. Datzelfde gold voor vertegenwoordigers van verschillende etnische groepen in de VS. En de eerste Afro-Amerikaanse ruimtevaarder die, overigens op de vlucht na de eerste vrouw, de lucht in ging, kreeg vlak na de eeuwwisseling een van de topbanen binnen de NASA. De carrièreladder binnen de NASA stopte dus niet bij de space shuttle.

Ik vond de documentaire mooi. Niet alleen vanwege mijn eigen fascinatie voor ruimtevaart maar vooral ook vanwege het expliciete verhaal dat verteld werd. Er was geen sprake geweest van positieve discriminatie. In tegendeel, alle astronauten ondergingen een zware selectieprocedure en een nog zwaardere training. De eisen werden niet aangepast voor vrouwen en vertegenwoordigers van minderheidsgroepen. Maar de NASA maakte letterlijk en figuurlijk werk van diversiteit. Met allerlei eerste keren tot gevolg zoals ik al schreef.

En hoe ging het nu met mij verder?

Omdat ik niet technisch aangelegd bleek te zijn, zag ik al snel mijn meisjesdroom om astronaut te worden in duigen vallen. Mijn fascinatie is echter altijd gebleven en stiekem blijft mijn droom om mee naar boven te mogen ook. Dus hoewel voor veel vrouwen de sky niet meer the limit is, zal die tot mijn spijt dat voor mij wel altijd blijven.

Antia Wiersma. Zij was tot 1 oktober 2017 manager Collecties, Onderzoek & Advies én plaatsvervangend directeur bij Atria.

Atria heeft verschillende boeken over vrouwelijke astronauten en het space shuttle programma.

• Almost astronauts : 13 women who dared to dream
• Space for women : a history of women with the right stuff
• Sally Ride: America’s first woman in space
• Promised the moon: the untold story of the first women in the space race
• Almost heaven: the story of women in space
• Right stuff, wrong sex: America’s first women in space program
• Women in space: 23 stories of first flights, scientific missions, and gravity-breaking adventures
• Women astronomers: reaching for the stars
• The Mercury 13 : the untold story of thirteen American women and the dream of space flight