Op woensdag 14 maart 2018 werd Marielle Franco, Braziliaans politica en raadslid in Rio, na een activistische bijeenkomst neergeschoten door twee onbekende mannen op 38-jarige leeftijd. De moord, door velen gezien als een politieke afrekening, zette aan tot grootschalige demonstraties.

Franco was een controversieel figuur binnen de Braziliaanse politiek. Als gemeenteraadslid in Rio de Janeiro voor de socialistische partij PSOL was ze een uitgesproken feminist en mensenrechtenactivist. Ze zette zich in tegen het optreden van de Militaire Politie in de sloppenwijken van Rio. Om de grote invloed van lokale drugsbendes te bestrijden liet president Tremer in februari de politie hard ingrijpen in deze wijken. Sindsdien oogsten de interventies veel kritiek vanwege het buitensporige gebruik van geweld tegen – voornamelijk zwarte – inwoners en een verslechtering van de algehele veiligheid.

Tanklawaai

Tussen het geweld van deze favela’s groeide Marielle Franco op. Op 19-jarige leeftijd kreeg ze een dochter, die ze in haar eentje grootbracht. Ze werkte voor een minimumloon als docent en begon tegelijkertijd met een studie Social Sciences. Toen een vriend in het jaar 2000 door een verdwaalde kogel werd gedood, zette Franco zich sindsdien in voor mensenrechten. Haar eigen ervaringen in de favela’s vormden altijd haar belangrijkste drijfveer. “Ik heb in de praktijk ervaren hoe het is om te slapen en wakker te worden met tanklawaai,” stelt ze in een interview met Combate Racismo Ambiental. Ze bekritiseert de gang van zaken tijdens de interventies.

“De militaire interventie is een farce […] Slechte voorbereiding, verkrachting en geweld waren aan de orde van de dag.”

De enige zwarte vrouw in de raad

In 2007 kwam ze via haar werk bij verschillende maatschappelijke organisaties terecht in de socialistische Partido Socialismo e Liberdade. Toen ze zich in 2016 kandidaat stelde in de gemeenteraadsverkiezingen kreeg ze veel steun van zwarten, vrouwen en lhbt’ers. Ze werd verkozen en was de vijfde populairste kandidaat. Ze was één van zes vrouwen in de uit 51 personen bestaande raad. Daarnaast was ze de enige zwarte vrouw in de raad. Dit terwijl de helft van de bevolking van Rio zwart is.

Tijdens haar termijn zette Franco zich hoofdzakelijk in voor wetten en maatregelen tegen gendergeweld, verbetering van lhbt-rechten (zelf was ze biseksueel) en handhaving van de rechten van favelabewoners. Ook zat ze in de Women’s Defense Commission en was ze één van de vier leden in een commissie die toezicht hield op de politieoperaties in de favela’s. Op de avond van haar dood sprak ze nog op een bijeenkomst voor zwarte vrouwen over discriminatie en ongelijkheid in Brazilië. Ook stuurde ze een tweet als reactie op de dood van de jonge burger Matheus Melo, die werd geraakt door een verdwaalde politiekogel toen hij een kerk verliet. Melo’s dood past in een lange rij onschuldige slachtoffers van politiegeweld in Rio.

Whitewashing

Toch schreven Europese media nauwelijks over Franco. De resultaten van Google Search tonen tot 13 maart geen Nederlandse stukken waarin haar naam voorkomt. Ook Engelstalige vermeldingen van Franco zijn vrijwel nergens te vinden. Pas na de moord van 14 maart verschijnt haar naam opeens in grote Noord-Amerikaanse en Europese kranten. The Intercept, een bekroond Portugees-Amerikaans tijdschrift, waarschuwt voor een ‘whitewashing’ van Franco’s gedachtegoed. Net als Martin Luther King, stelt het tijdschrift, werd Franco al een dag na haar dood in verschillende media als icoon geportretteerd. De radicale lading van haar boodschap werd echter tegelijkertijd ‘opgeschoond’ en toegeëigend door de groepen waarop Franco kritiek had. Franco’s zus, Anielle Silva, sluit zich hierbij aan en bekritiseert het feit dat Franco zoveel media-aandacht krijgt, terwijl de slachtoffers van geweld in de favela’s – de groep waarvoor ze juist opkwam – onderbelicht blijven.

“She was a leader who fought for minorities and against violence in Rio”

spreekt Silva. “All I want is for her legacy to be respected.” Die kernboodschap verwoordde Franco zelf duidelijk in een tweet van 12 juni 2017. “Ik draag de dag op aan zwart, lesbisch, biseksueel, trans, dik, alleenstaande moeders, prostituees en alle vrouwen die zich al verworpen en onzichtbaar hebben gevoeld.”

Unforgettable Women

In de rubriek Unforgettable Women eert Atria recent overleden uitzonderlijke vrouwen die zich hebben ingezet voor mensenrechten en/of vrouwenrechten. Sommige van deze vrouwen halen zelden het nieuws, maar zijn in hun moed ‘onvergetelijk’ inspirerend, bijvoorbeeld omdat zij met gevaar voor eigen leven streden voor hun rechten. Als kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis geeft Atria deze vrouwen een ereplaats, zodat ze niet vergeten worden.

Thomas van Gaalen, stagiair communicatie bij Atria en honourstudent geschiedenis aan de Universiteit Utrecht

Lees verder:

• Wat de dood van Marielle Franco betekent voor Zwarte vrouwen wereldwijd (Dipsaus)
• Zwart raadslid dat in Rio opstond tegen politiegeweld in favelas (NRC)
• Braziliaanse politicus Marielle Franco op straat vermoord: een politieke afrekening? (de Volkskrant)
• Just as U.S. media does with MLK, Brazil’s media is trying to whitewash and exploit Marielle Franco’s political radicalism